responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3762

 

تقویم التواریخ ، کتابی مختصر در تاریخ عمومی از ابتدای عالم تا نیمة قرن یازدهم ، نوشتة مصطفی بن عبداللّه چلبی معروف به حاجی خلیفه * ، مورخ و مؤلف ترک . حاجی خلیفه رویدادهای مهم جهان را از خلقت آدم علیه السلام





تا هجرت پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم بر مبنای تاریخگذاری گاه شماری ، و حوادث یازده قرن تاریخ اسلام را از هجرت تا 1058، به ترتیب سالشماری فراهم آورد. وی در کشف الظنون (ج 1، ستون 469)، تقویم التواریخ را تألیفی ترکی و فهرستواره ای برای کتب تاریخی ، بویژه کتاب فَذْلَکَه خود خوانده و به چگونگی تدوین آن اشاره کرده است . او با استفاده از کتب متداول تاریخ ، وقایع را فهرست مانند در جدولهایی تنظیم نموده و مطالب آن را در دو بخش (بخش اول در سه دفتر و بخش دوم در ده دفتر) نوشته است . وی کتاب را در هجده جدول ، بدون ذکر مآخذ، تنظیم کرده است : از آغاز آفرینش تا هجرت نبوی در هفت جدول و هریک از قرون اسلامی در یک جدول . در طرح اولیة این اثر بین مؤلف و بعضی از مورخان ترک معاصر وی اختلاف نظر بوده است (وورم ، ص 86)؛ ازینرو، حاجی خلیفه حجم مطالب هر صفحه را کم کرده و جداول را کنار نهاده و بدون تغییر در محتوای کتاب ، آن را در تحریر جدید در چهار بخش تنظیم نموده است (حاجی خلیفه ، 1410، ج 1، ستون 469 و پانویس 1). وی در تقویم التواریخ (ص 38)، تاریخ تألیف کتاب را 1060 ذکر کرده که ظاهراً تاریخ تجدید تألیف آن است .

از تقویم التواریخ نسخه هایی در دست است که در آنها متن تاریخ در جدولها به فارسی و مقدمه و ضمائم به ترکی است ( رجوع کنید به استوری ، ج 1، بخش 1، ص 128؛ منزوی ، ج 1، ص 598 ـ599). نسخه ای از ترجمة فارسی این کتاب ، از مترجمی ناشناخته در 1075، در کتابخانة مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران (ش 3173) در 85 برگ به خط نستعلیق بدون نام کاتب و مورخ وجود دارد. این نسخه شامل حوادث تا 1058 است (حاجی خلیفه ، 1376 ش ، مقدمة محدّث ، ص 14ـ 15) و ظاهراً از متن اصلی کتاب ترجمه شده است . دو نسخة دیگر از این ترجمة فارسی در تهران وجود دارد که یکی مشتمل بر ذیل حوادث تا 1070 و دیگری مشتمل بر ذیل حوادث تا 1085 است (همان ، ص 15). دو نسخه از تقویم التواریخ در استانبول هست ؛ یکی از حسین بن جعفر معروف به هزارفن (1020ـ 1103)، مورخ عثمانی و دوست حاجی خلیفه ، که مشتمل بر ذیلی فارسی بر متن اصلی کتاب تا پایان 1078 است (وورم ، ص 85ـ86)، دیگری نسخه ای در کتابخانة کوپریلی استانبول (ش 1064. K )، به خط ابوبکربن محرّم بوسنوی در 1081 که از متن اصلی استنساخ شده و بدون ذکر نام ذیل نویس است (وورم ، همانجا). آنتوان گالان (1056ـ1127/ 1646ـ 1715)، مترجم و خاورشناس فرانسوی ، در 1092 و 1093 برای ترجمة بخشهایی از کشف الظنون و تقویم التواریخ ، از متن فارسی ذیل تقویم التواریخ هزارفن بهره جست (وورم ، ص 85).

تقویم التواریخ در 1146/ 1733 در استانبول به چاپ رسید. این کتاب به زبانهای مختلف ترجمه شده است (استوری ، ج 1، بخش 1، ص 129) و به لحاظ ایجاز و اعتبار، از مصادر مستشرقان ، از جمله برنهارد دورن (1220ـ 1298/ 1805ـ 1881)، بوده است (دورن ، ص 167، 211، 327).


منابع :
(1) مصطفی بن عبداللّه حاجی خلیفه ، ترجمة تقویم التواریخ : سالشمار وقایع مهم جهان از آغاز آفرینش تا سال 1085 ه . ق . ، از مترجمی ناشناخته ، چاپ میرهاشم محدّث ، تهران 1376ش ؛
(2) همو، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛
(3) احمد منزوی ، فهرستوارة کتابهای فارسی ، تهران 1374ش ـ ؛


(4) Bernhard Dorn غber die Einfجlle der alten Russen inTabaristan , St. Petersburg 1875;
(5) Charles Ambrose Storey, Persian literature : A bio-bibliographical survey , vol. 1, pt. 1, London 1970;
(6) Heidrun Wurm, Der osmanische Historiker H ¤ دseyn b. G § a ـ fer, genannt Heza ¦ rfenn, und die Istanbuler Gesellschaft in der zweiten Hجlfte des 17. Jahrhunderts , Hamburg 1971.

/ عبدالکریم گلشنی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3762
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست