responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3757

 

تقوی ، سیدنصراللّه اخوی تهرانی ، سیاستمدار، ادیب و شاعر معاصر. وی در 1288/1242ش در تهران متولد شد. پدرش ، سیدرضا، از خاندان سادات اخوی بود (هدایت ، ج 1، ص 281؛ بامداد، ج 5، ص 315). تقوی علوم معقول و منقول را نزد میرزا ابوالحسن جلوه (متوفی 1314) و میرزا حسن آشتیانی (متوفی 1319) فرا گرفت . سپس برای تکمیل تحصیلات به عتبات رفت و از علمای نجف کسب فیض کرد و در همانجا از میرزا حسین نوری (صاحب مستدرک ، متوفی 1320) اجازة روایت و اجتهاد گرفت . پس از اتمام تحصیلات به حج رفت و سپس به اروپا سفر کرد و در آنجا در بارة قوانین موضوعة

اروپا تحقیق کرد (عبرت نائینی ، ج 3، ص 506 ـ 507، 511؛ هدایت ، همانجا؛ برقعی ، ج 2، ص 907؛ مرسلوند، ج 2، ص 269ـ 270).

تقوی در سالهای نخستینِ انقلاب مشروطه به آزادی خواهان پیوست و از سران مشروطه خواهان شد. وی هم زمان با تشکیل اولین دورة مجلس شورای ملی (1324ـ1326) از طرف طلاب تهران به نمایندگی بر گزیده شد (عبرت نائینی ، ج 3، ص 507؛ کسروی ، 1363 ش ، ص 168؛ مرسلوند، ج 2، ص 270).

در 1324 عضو انجمنی مخفی شد که کارش نظارت بر

امور مجلس و اعمال وزیران کابینه به منظور جلوگیری از مفاسد بود (ناظم الاسلام کرمانی ، بخش 1، ج 3، ص 581). تقوی در مجلس بسیار فعال و مخالف اعمال ستم گرانة حکومت بود، به طوری که در 1325 در ماجرای اختلاف محمدعلی شاه (حک :

1324ـ1327)ومجلس ، شاه خواستار اخراج و تبعید چند تن ، از جمله تقوی و تقی زاده * ، شد (ملکزاده ،ج 3،ص 608؛ مرسلوند، ج 2،ص 270ـ 271).

تقوی پس از فتح تهران در 1327، به عضویت «شورای کبرای مملکتی »در آمد(سفری ، ص 361؛مرسلوند،ج 2، ص 271). در 1327 در مجلس سخنرانی کرد و از کوششهای علمای نجف جهت پیروزی انقلاب مشروطه قدردانی کرد (کسروی ، 1355ش ، ص 76). او در دورة دوم مجلس نیز وکیل مردم تهران شد (مرسلوند، همانجا). در 1332 در دورة سوم مجلس ، به رغم آرای بسیاری که آورده بود، به علت عضویت در دیوان عالی کشور از مجلس استعفا کرد (همانجا؛ برای متن استعفانامه رجوع کنیدبه وحید ، ش 248 و 249، ص 98). در 22 شعبان 1340/ 30 فروردین 1301، تقوی که طرفدار رضاخان (حک : 1304ـ 1320ش ) و به تحریک وی ، خواهان سقوط کابینة حسن پیرنیا * ملقب به مشیرالدوله بود، در صحن وزارت دادگستری با حرکتی نمایشی از رئیس الوزرا، مشیرالدوله ، بدگویی و در آنجا تحصن کرد (بهار، ج 1، ص 206). در 26 شعبان 1340، در کشمکش بین کودتاچیان و مشیرالدوله ، تقوی در تظاهرات علیه مشیرالدوله با تهدیدی خواستار بازشدن درِ مجلس برای تظاهرکنندگان شد (همان ، ج 1، ص 208). او در 1309ش عضو هیئت محاکمة نصرت الدوله ، فرزند فرمانفرما (متوفی 1300)، به اتهام رشوه خواری بود (صفائی ، ص 452، پانویس 1؛ مکی ، ج 5، ص 95). تقوی سالها در عدلیة تهران اشتغال داشت ، مدتی نیز رئیس دیوان عالی کشور شد (عبرت نائینی ، همانجا).

تقوی در دانشکدة حقوق و معقول و منقول نیز تدریس می کرد و چندی ریاست آنجا را بر عهده داشت (برقعی ، همانجا). او در 1326ش در 84 سالگی در تهران درگذشت (مرسلوند، همانجا؛ بامداد، ج 5، ص 315). وی در سرودن شعر به شیوة قدما تبحر داشت و پیرو سبک ناصرخسرو و سنایی غزنوی بود (عبرت نائینی ، ج 3، ص 508؛ هدایت ؛ برقعی ، همانجاها). اشعار تقوی به شکل مدون چاپ نشده است . وی به استقبال از قصیدة ایوان مدائن خاقانی شروانی ، در هجو احمدشاه و مدح سردارسپه قصیده ای سروده بود که احتمالاً به همین دلیل ، بعدها رئیس دیوان عالی کشور شد (بامداد، ج 3، ص 117ـ123؛ مکی ، ج 5، ص 93).

تقوی برخی از متون کهن را تصحیح کرده است که عبارت اند از: ترجمة الاشارات والتنبیهاتِ ابوعلی سینا، با

مقدمة سیدحسن مشکان طبسی (تهران 1316ش )؛ اوصاف الاشراف خواجه نصیرالدین طوسی (تهران 1306ش )؛ تازیانة سلوک ، مکتوب احمد غزالی به عین القضاة همدانی (تهران 1319ش )؛ جلدهای سوم و چهارم و پنجم تفسیر ابوالفتوح رازی (تهران )؛ جاودان نامة افضل الدین مَرَقی کاشانی (باباافضل ) در مبدأ و معاد و سلوک (تهران 1311ش )؛ درة التاج لِغرة

الدباج قطب الدین محمود شیرازی (بی جا، بی تا.)؛ دیوان ناصرخسرو ، با مقدمة تقی زاده (تهران 1307ش )؛ المفید للمستفید مولانا افضل الدین کاشانی (تهران 1310 ش )؛ تفسیر القرآن سیدعبداللّه بن محمدرضا حسینی معروف به شُبَّر

(تهران 1352). تقوی همچنین کتابی تألیف کرد به نام هنجار گفتار ، شامل مباحثی دقیق در معانی و بیان و بدیع . وی

در جای جای این کتاب اشعار خود را به عنوان نمونة صنایع

و فنون آورده است (برای نمونه رجوع کنیدبه ص 111، 306، 314).

او همچنین تحفة الوزراء یا اندرزنامه ــ که مجموعه اندرزهایی

از حکما به خط میرعماد است ــ (تهران 1314ش ) و اندرزنامه یا پندنامة یحیویه امیرنظام گروسی (تهران 1314ش ) را چاپ کرده است .

از دیگر کارهای فرهنگی تقوی مشارکت در تأسیس کتابخانة ملی است که به اتفاق میرزا محمد علیخان نصرت السلطان و ملک المتکلمین * در 1322 انجام شد (ناظم الاسلام کرمانی ، بخش 1، ج 2، ص 430؛ ملکزاده ، ج 1، ص 210).


منابع :
(1) مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری ، تهران 1357ش ؛
(2) محمدباقر برقعی ، سخنوران نامی معاصر ایران ، قم 1373ش ؛
(3) محمدتقی بهار، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران ، تهران 1323ـ1363ش ؛
(4) نصراللّه تقوی ، هنجار گفتار: در فن معانی و بیان و بدیع فارسی ، تهران 1317ش ؛
(5) محمدعلی سفری ، مشروطه سازان ، تهران 1370ش ؛
(6) ابراهیم صفائی ، رهبران مشروطه ، ج 1، تهران 1363ش ؛
(7) محمدعلی عبرت نائینی ، تذکرة مدینة الادب ، چاپ عکسی تهران 1376ش ؛
(8) احمد کسروی ، تاریخ مشروطة ایران ، تهران 1363ش ؛
(9) همو، تاریخ هیجده سالة آذربایجان ، تهران 1355ش ؛
(10) حسن مرسلوند، زندگینامة رجال و مشاهیر ایران ، ج 2، تهران 1369ش ؛
(11) حسین مکی ، تاریخ بیست سالة ایران ، ج 5، تهران 1362ش ؛
(12) مهدی ملکزاده ، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران ، تهران 1371ش ؛
(13) محمدبن علی ناظم الاسلام کرمانی ، تاریخ بیداری ایرانیان ، چاپ علی اکبر سعیدی سیرجانی ، تهران 1362ش ؛
(14) وحید ، ش 248 و 249 (دی و بهمن 1357)؛
(15) محمود هدایت ، گلزار جاویدان ، تهران 1353ـ 1355ش .

/ رقیه رسولی /

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3757
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست