تفرشی ، فیض اللّه بن عبدالقاهر حسینی نجفی معروف به میرفیض اللّه ، محدّث و فقیه شیعی قرن یازدهم . وی در تفرش به دنیا آمد (تفرشی ، ج 4، ص 33). از تاریخ تولد او اطلاعی در دست نیست . تفرشی برای تحصیل به مشهد رفت ، سپس عازم نجف گردید و از شاگردان خاصِ محقق اردبیلی شد و از او اجازة روایت گرفت (همانجا؛ خوانساری ، ج 5، ص 368). وی همچنین از فقها و محدّثان متعددی چون حسن بن زین الدین عاملی (صاحب معالم ) روایت کرد (افندی اصفهانی ، ج 4، ص 388ـ390).

او بعد از محقق اردبیلی عهده دار تدریس شد و شاگردان بسیاری تربیت کرد، از جمله : برادرزاده اش علی بن یونس تفرشی (آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج 18، ص 76)، علی بن محمود عاملی که در نجف نزد تفرشی علم آموخت و از او اجازة روایت گرفت (حرّعاملی ، قسم 2، ص 218)، محمدبن علی تَبنینی ، سیدمحمد جزایری ، امیرشرف الدین علی شولستانی نجفی و محمدباقر خاتون آبادی که این دو نیز از وی اجازة روایت گرفتند (جزایری ، ص 79؛ خوانساری ، ج 5، ص 369؛ صدر، ص 332). به گزارش خوانساری (ج 7، ص 168)، احتمالاً سیدمصطفی تفرشی * نیز از شاگردان او بوده است .

تفرشی در رمضان 1025 در نجف وفات یافت و در همانجا به خاک سپرده شد (کشمیری ، ص 45؛ اعتمادالسلطنه ، ج 2، ص 698).

از جمله آثار اوست : تعلیقه بر آیات الاحکام یا زبدة البیان محقق اردبیلی (افندی اصفهانی ، ج 4، ص 387) که همراه با زبدة البیان در 1305 و 1368 چاپ سنگی شده و نسخه های دیگری نیز با حواشی وی موجود است ( رجوع کنید به زمانی نژاد، ص 166)؛ الاربعون حدیثاً یا رسالة فی اربعین حدیثاً فی سوء عاقبة المعاندین لاهل البیت که در 1013 تألیف و در 1314 همراه با نثر اللئالی چاپ شده است (آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج 1، ص 424، ج 11، ص 52؛ امین ، ج 8، ص 432)؛ تعلیقات بر بخش الهیات از شرح ملاعلی قوشچی بر تجریدالکلام نصیرالدین طوسی (افندی اصفهانی ، همانجا)؛ الانوار القمریة فی شرح الاثْنَیْ عشریة الصلاتیة از حسن بن زین الدین (مؤلف معالم الاصول )؛ حاشیه بر ذخیرة المعاد مولی محمدباقر سبزواری (متوفی 1090)؛ شرح معارج الاصول از محقق حلّی ؛ منهاج الشریعة یا مفتاح الشریعة که حاشیه بر مختلف الشیعة علامه حلّی است (آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج 2، ص 439، ج 6، ص 86، 195، ج 14، ص 70). تفرشی بر رسالة محقق اردبیلی در بارة اینکه «امر به یک چیز مقتضی نهی از ضد خاص آن است » نیز نقد نوشته است (آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج 21، ص 397ـ 398). به گزارش آقابزرگ طهرانی (1403، ج 10، ص 101) و خوانساری (ج 5، ص 368)، سید نعمت اللّه جزایری تألیف کتابی شبیه به نقد الرجال را به تفرشی نسبت داده ، اما ظاهراً تألیف میرفیض اللّه طباطبائی بوده است .

---

منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/ 1983؛
(2) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مطلع الشمس ، چاپ سنگی تهران 1301ـ1303، چاپ تیمور برهان لیمودهی ، چاپ افست تهران 1362ـ1363 ش ؛
(3) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمد حسینی ، قم 1401ـ1415؛
(4) امین ؛
(5) مصطفی بن حسین تفرشی ، نقد الرجال ، قم 1418؛
(6) عبداللّه بن نورالدین جزایری ، الاجازة الکبیرة ، چاپ محمد سمامی حائری ، قم 1409؛
(7) محمدبن حسن حرّعاملی ، امل الا´مل ، چاپ احمد حسینی ، قسم 2، قم 1362 ش ؛
(8) خوانساری ؛
(9) علی اکبر زمانی نژاد، «کتابشناسی و نسخه شناسی آثار محقق اردبیلی »، در ( مجموعة مقالات کنگره بزرگداشت ) محقق اردبیلی ، قم 1375 ش ؛
(10) حسن صدر، تکملة امل الا´مل ، چاپ احمد حسینی ، قم 1406؛
(11) محمدعلی بن صادقعلی کشمیری ، کتاب نجوم السماء فی تراجم العلماء ، قم : مکتبة بصیرتی ، ( بی تا. ) .

/ لیلی کریمیان /