responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3633

 

تَعِزّ ، شهر عمدة ناحیة کوهستانی جنوب یمن ، واقع

در حدود 195 کیلومتری جنوبِ (کمی متمایل به غرب ) صنعاء و تقریباً 140 کیلومتری شمال غربی عدن . این شهر

در پای جبل صَبِر ( = عُدَینَه ) ، که در حدود 000 ، 3 متر ارتفاع دارد، واقع است . هرچند طی تاریخ دورة ایوبیان یمنی (569 ـ626) از این شهر نام برده شده ، رونق اصلی آن در

زمان بنورسول * بوده که آن را پایتخت خویش قرار دادند.

ظاهراً تعزّ تا پیش از رونق و رشد خود در عهد بنورسول ،

قریه ای کوچک در منطقة الجَنَد، مرکز نخستین حکام اسلامی در این ناحیه ، بود و از آن زمان تاکنون ، الجند قریه ای در منطقة

تعزّ بوده است .

اطلاعات ما در بارة تعزّ دورة ایوبیان بر اساس نوشته های ابن مجاور * ، جهانگرد دمشقی ، در سالهای نخست قرن هفتم است . بنا به اظهار وی (ص 144ـ 145) هر سال صندوق (خزانه )های بندر عدن را، که به چهار عدد می رسید، به

قلعة تعزّ می بردند. محتوای این صندوقها حاصل از درآمد کشتیهایی بود که از هند وارد عدن می شدند: درآمد واردات روناس (فُوَّه ) به بندر، درآمد صدور اسب به هندوستان و درآمد کشتیهایی که به هندوستان می رفتند. هر یک از صندوقها حاوی





حدود 000 ، 150 دینار بود. این رسم در 625 منسوخ شد.

ابن مجاور (ص 156) قلعه را اینگونه وصف کرده است :

قلعه ای استوار، ساخته شده از سنگ و گچ با دیوارها و دروازه های مستحکم که همچون دژی جنگی میان شهر المَغرِبه و شهری واقع در پای کوه صبر، جای گرفته بود. بعد از این توصیف ، نقشه ای از شهر (ص 157، چاپ لوفگرن ) آمده است . ابن مجاور در بارة آبرسانی به تعزّ (ص 1) از جبل صبر نیز سخن گفته است .

نخستین حاکم رسولی که به توسعه و آبادانی تعزّ پرداخت ، ملک مظفر یوسف ، دومین سلطان این سلسله ، بود که در

653 این شهر را پایتخت بنورسول قرار داد. حکام رسولی طی سالیان ، همراه با توسعة شهر، مساجد و مدرسه هایی زیبا ساختند که بسیاری از آنها هنوز پا بر جاست . در میان این بناها، جامع المظفّر (بانی آن در 694 درگذشته ) و اَشرفیّه ، از دوران حکومت الاشرف (778ـ803)، باشکوهتر و چشمگیرترند. اسماعیل اَکوَع شماری از بناهای بنورسول در تعزّ را بخوبی وصف کرده و پیشینة تاریخی آنها را نیز بررسی نموده است .

ابن بطوطه در 779، در دوران بنورسول ، از تعزّ بازدید

کرده و تقریباً بتفصیل در بارة آن سخن گفته است (ص 258).

وی اهالی آنجا را متکبر، خشن و گستاخ وصف نموده ،

که در بیشتر پایتختها معمول است ، و از سه محلة تعزّ یاد

کرده است : ( المغربه ) که سکونتگاه سلطان و درباریان و



رجال دولت است ؛ عُدَینه که امرا و لشکریان در آن اقامت

دارند؛ و مَحالِب که سکونتگاه تودة مردم است و بازار بزرگی هم دارد. ابن بطوطه بتفصیل تشریفات و آداب دربار بنورسول را شرح داده است .

در میان جهانگردانی که بعدها از تعزّ بازدید کردند، می توان از نیبور در 1176/ 1763، گلازر در اواخر قرن سیزدهم / نوزدهم و هیو اسکات در 1316 ش / 1937 نام برد ( الموسوعة الیمنیة ، ذیل مادّه ).

روستای کوچک ثَعبات ، واقع در دامنه های صبر، خلوتگاهی آرام برای شماری از سلاطین بنورسول بود ( رجوع کنید به اسمیت ، ص 119ـ 135).

در 1327 ش / 1948 امام احمد حمیدالدین ، صنعاء (پایتخت پیشین ) را ترک کرد و در تعزّ مستقر شد. همة

هیئتها و کنسولگریهای خارجی نیز به این شهر انتقال یافتند.

تنها در 1341 ش / 1962، هنگام انقلاب یمن شمالی که جمهوری عربی یمن جایگزین سلطنت متوکلیِ خاندان حمیدالدین شد، صنعاء توانست موقعیت کهن خویش را

به عنوان پایتخت باز یابد. هر چند تعزّ در مقام عمده ترین

شهر ناحیة کوهستانی یمن جنوبی ــ شاید به سبب موقعیت



جغرافیایی و ارتباط آن با بندرهای عدن و مخا و نیز صنعاء ــ و به عنوان پایتخت یمن شمالی شافعی تاکنون اهمیت خویش را حفظ کرده است .


منابع :
(1) ( ابن بطوطه ، رحلة ابن بطوطة ، چاپ محمد عبدالمنعم عریان ، بیروت 1407/ 1987؛
(2) ابن مجاور، صفة بلادالیمن و مکة و بعض الحجاز، المسماة تاریخ المستبصر ، چاپ اسکار لوفگرن ، بیروت 1407/ 1986 ) ؛
(3) اسماعیل اکوع ، المدارس الاسلامیة فی الیمن ، صنعاء 1980؛
(4) محمدبن احمد حجری یمانی ، مجموع بلدان الیمن و قبائلها ، چاپ اسماعیل بن علی اکوع ، صنعاء 1404/ 1984؛
(5) علی بن حسن خزرجی ، کتاب العقود اللؤلؤیة فی تاریخ الدولة الرسولیة ، لیدن 1906ـ 1918، جاهای متعدد؛
(6) الموسوعة الیمنیة ، زیرنظر احمد جابر عفیف و دیگران ، صنعاء 1412/ 1992، ذیل «تعزّ» (از یوسف محمد عبداللّه )؛


/ ج . ر. اسمیت ( د. اسلام ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3633
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست