responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3602

 

تِطّاوین (یا تیطّاوین ) ، نامی بربر برای تطوان یا تتِّه گینِ لئوی آفریقایی ، در کتابِ وصف افریقیا (ج 1، ص 318، ترجمة فرانسوی ، ج 1، ص 267) شهری در ساحل مدیترانه ای شمال مراکش . این شهر در دو سوی جبل الدِّرْسه بخشی از رشته کوه ریف * در دهانة رود مارتیل (وادْ راس و وادْ مجکسه در متون قرون وسطا) قرار دارد.

منطقة تطّاوین منطقه ای «رومی شده » بود و «اپیدوم » (بخش ) تَمودا (که پلینی آن را ذکر کرده و سپس مقرّ اسقف «تمودنسیس اپیسکوپوس » بوده است ) هشت کیلومتر از شهر امروزی فاصله دارد. از تاریخ تطّاوین در پیش از قرن نهم / پانزدهم با توجه به منابع اندک وقایعنامه های غیرمعتبر، فقط اطلاع ناقصی داریم . نام واقعی و بربری شهر («چشمه ها»، محله ای از شهر هنوز «العیون » نامیده می شود)، نخستین بار، به مناسبت مرگ ادریس دوم در 213/828، و احتمالاً با اشاره به مکانی ساده و دارای استحکامات ، و نه شهری واقعی ، به میان آمده است . بکری ، که از قصبه ای در تطّاوین یاد می کند، و ادریسی (ج 2، ص 531) که آن را «حصن » می نامد نه «مدینه » ــ هر دو ــ موقعیت نظامی و سوق الجیشی آن را تأیید کرده اند. این منطقه ، در فاصلة قرون چهارم / دهم و هفتم / سیزدهم بر اثر روابط با اندلس ، از رشد اقتصادی و مدنی در خور توجهی برخوردار بود، اما خود تطّاوین ، بر خلاف رونق فوق العادة سبته * (سئوتا) واقع در 34 کیلومتری آن ، در رکود به سر

می برد و ذکری از آن به میان نیامده است . نام تطّاوین دوباره

در 685/1286 در وقایعنامه ها دیده می شود، و در این سال

بود که یوسف بن یعقوب الناصر، سلطان مرینی ، قلعة («قصبة ») تطّاوین را همراه با یک مسجد «بنیان » گذاشت ، اما معلوم

نیست که این عمل واقعاً بنیانگذاری بوده یا مرمّت ساده .

در 708/ 1308، ابوثابت عامربن یوسف برای مقابله با بنونصر * ، که سبته را اشغال کرده بودند، اردوگاهی محصور، «آفراگ »، ایجاد کرد. وضع شهر در قرنهای هشتم ـ نهم / چهاردهم ـ پانزدهم مبهم است ، اما به نظر می رسد که تطّاوین پس از

افتادن سبته به دست پرتغالیها، بار دیگر موقعیت نظامی داشته است . اگرچه ازورارا ، وقایع نگار پرتغالی ، اظهار می کند که پرتغالیهای سبته در 841/ 1437 استحکامات جدید آن را تخریب کردند و شهر متروک ظاهراً تا 889 ـ890/1484ـ 1485 خالی از سکنه بوده است .

در حدود زمان سقوط غرناطه ، حکمران شَفشاوَن * ، شریف علی بن راشدالعَلَمی ، از پناهندگان اندلسی استقبال کرد و به آنها اجازه داد تا این شهر را تا حدی بازسازی کنند، اما بازسازی مهمتر و جدّیتر شهر در 898/ 1493 به دست یکی از آخرین مدافعان غرناطه ، علی بن مَنظَری ، انجام گرفت که در افواه او را بنیانگذار واقعی شهر می دانستند و خانوادة وی چندین نسل قدرت را در دست داشتند. روابط صمیمانه با حکمران شفشاون ، با ازدواج جانشین ابن راشد با سیّدة الحُرَّة مشهور به اوج رسید.





این زن تطّاوین را از 931/1525 تا 948/1541، به استثنای برخی فواصل ، رهبری می کرد و در عین حال که می کوشید روابط خود را با قدرتهای ایبری گسترش دهد، حملات دزدان دریایی به پرتغالیها را سازمان می داد. این فعالیتها و غنای شهر موجب شد که فرستادگانی از لیسبون ، مادرید و فاس برای مذاکره با او علاقه نشان دهند. اما پیروزی سعدیها در مراکش به حکومت خانوادة منظری خاتمه داد و راه را برای نَقْسیها، تیولداران دودمان جدید، هموار کرد. در واقع ، تاریخ تطّاوین پیوند نزدیکی با خانواده های بزرگ آن یعنی خانواده های منظری ، نقسی ، عَشعاش و رِفّی دارد؛
خانواده هایی که بسیاری از عمارات عمومی شهر را احداث کردند و، در عین حال که همچنان با قدرت مرکزی مراکش ارتباط داشتند، از استقلال قابل ملاحظه ای برخوردار بودند.

از قرن یازدهم / هفدهم تا یک قرن بعد، شهر رونق بسیار داشت و اغلب بناهای بزرگ آن به همین دوره تعلق دارد. شهر به عنوان مرکز تجاری ، دارای تولیدات کتان ، پنبه و ابریشم ، طلاکاری و نقره کاری ، دباغی ، تولید صندل ، ظروف سفالی و اسلحه بود. این تولیدات را به دیگر مناطق مراکش می فرستادند و بخشی از آنها را صادر می کردند. سوداگر ثروتمندی در آنجا خانه هایی زیبا ساخت و در کارهای کشاورزی بیرون شهر سرمایه گذاری کرد. اما در اوایل قرن سیزدهم / پایان قرن هجدهم ، علائم بحران ظاهر شد. فرستادگان اروپایی تطّاوین را به مقصد طَنجه ترک کردند و ایجاد بندر الصویره / موگادور تأثیر نامطلوبی بر شهر گذاشت . شورش 1236ـ1237/1821ـ1822 در شهر، نشان داد که میان جهان به خطر افتادة تجارت و تقاضاهای مالی مصیبت بار دولت مرکزی مراکش اختلاف هست . رویدادهای خارجی نظیر حمله به طنجه در 1260/ 1844، این روند را وخیمتر کرد؛
روندی که در جنگ 1275ـ 1276/ 1859ـ1860 میان مراکش و اسپانیا، جنگ تطوان یا جنگ افریقا، با پیروزی اسپانیا به اوج خود رسید. اسپانیا پس از پیروزی ، شهر را در 1276ـ1277/1860 به مدت 27 ماه ، تا

3 ذیقعدة 1278/ 2 مه 1862 اشغال کرد. این فاجعه از ضعف انسجام اجتماعی مراکش و ناتوانی قدرت نظامی آن پرده برداشت ؛
و این در حالی بود که در داخل تطوان مسلمانان که احساس خطر می کردند، خشم خود را بر یهودیان محلی فرو ریختند و آنها را به تبانی با دشمن متهم کردند، به گونه ای که جماعت یهودی شهر را به مقصد طنجه ، جبل الطارق یا وهران ترک کردند (هرچند بسیاری از یهودیان بعدها بازگشتند و در 1304 ش / 1925 یک ششم سکنة شهر را تشکیل دادند). تجار مسلمان ، شهر ویرانه را رها کردند و به کار تجارت در بنادر اقیانوس اطلس پرداختند و حال آنکه فعالیتهای صنعتگری سنّتی بر اثر ناتوانی در رقابت با واردات اروپایی ، از بین می رفت . صنعت ابریشم که سابقاً از ویژگیهای مهم اقتصاد محلی به شمار می آمد، به فراموشی سپرده شد. پس از آنکه مراکش تحت الحمایة فرانسه و اسپانیا شد، تطوان در 1231/ 1913 پایتخت «مراکش اسپانیا» شد و «خلیفه »ای از سوی سلطان مراکش به دست نشاندگی مقامات اسپانیا در آنجا عمل می کرد. پس از استقلال مراکش ، شهر تا حدی به سبب تمرکزگرایی فزایندة دولتی ، این موقعیت را از دست داد.

تطّاوین میان شهرهای مراکش از موقعیت ویژه ای برخوردار است . موریسکوها * (مسلمانان اسپانیا)یی که از اسپانیا اخراج شدند، شهر را بازسازی کردند و عمیقاً بر فرهنگ آن تأثیر گذاشتند ــ امری که در «نیانام »ها، جواهرات ، گلدوزی ، آشپزی و واژگان آن پیداست ــ به گونه ای که شهر همچون ترکیبی خوش از سنّتهای اندلسی و مغربی جلوه گر شد. یهودیانی که پس از سقوط غرناطه در آنجا مستقر شده بودند، یک دهم جمعیت شهر را تا جنگ تطوان تشکیل می دادند. پس از آنکه فرانسه الجزیره را اشغال کرد، پناهندگانی از وهران و تلمسان در آنجا اقامت گزیدند و تأثیرات فرهنگ ترکی را به همراه آوردند که در هنرهای کوچک قابل تشخیص است . با وجود این ، تطوان علی رغم غنای گذشته اش ، اکنون با بحران اقتصادی و اجتماعی عظیمی مواجه است ، که به سبب موقعیت محل و نامساعد بودن زمینهای کشاورزی پیرامونش نادیده گرفته می شود. اقتصاد آن همچنین از فعالیتهای قاچاق لطمة شدید دیده است . نزدیکی به سبته و جبل الطارق و جایگاه ویژه ای که این دو دارند، این فعالیتهای قاچاق را تقویت می کند. در عین حال ، دانشگاه فعلی تطوان می کوشد تا غرور میراث مراکشی ـ اندلسی گذشتة شهر را احیا کند. در شهر کتابخانه های ارزشمند خصوصی و عمومی متعددی وجود دارد. ( در 1382ش / 2003، این شهر حدود 000 ، 337 تن جمعیت داشته است ( > فرهنگ جغرافیائی جهان < ) ) .


منابع :
(1) 1) مآخذ و اسناد: ( محمدبن محمد ادریسی ، کتاب نزهة المشتاق فی اختراق الا´فاق ، قاهره : مکتبة الثقافة الدینیه ، بی تا.؛
(2) عبداللّه بن عبدالعزیز بکری ، کتاب المسالک و الممالک ، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری ، تونس 1992 ) ؛
(3) احمد رحونی ، عمدة الراوی فی تاریخ تطاوین ، نسخة خطی کتابخانة مرکزی تطوان ؛
(4) لئوی آفریقایی ، وصف افریقیا ، ترجمه عن الفرنسیة محمد حجی و محمد اخضر، بیروت 1983؛




(5) ibid, Fr. tr.: Description de l'Afrique , by ـpaulard, Paris 1956;
(6) J.B. Villar Ramirez, Mapas , Planos y fortificaciones hispanicos de Marruecos ) XVI - XX siglos ), Madrid 1992.

(7) 2) مطالعات : محمدبن عزّوز حکیم ، تطاوین ، در معلمة المغرب ، ج 7، ص 2399ـ2406؛
(8) ادریس خلیفه ، الحرکة العلمیة و الثقافیة بتطوان من الحمایة الی الاستقلال ( 1912ـ1956 )، مغرب 1994؛
(9) ا. سعود، تطوان فی اواخر القرن التاسع عشر ، رباط 1992؛
(10) محمد داود، تاریخ تطوان ، ج 1، تطوان 1959؛


(11) H. Cohn, Moeurs de juifs et des arabes de Tإtuan , Paris 1927;
(12) N. Erzini, The domestic architecture of Tetuan, 17th to 20th centuries , Oxford 1989;
(13) A. Joly, "Industries de Tإtuan", in Archives marocaines , VII, IX, XV, XVIII, 1905-1911;
(14) A. Joly, M. Xicluna and L. Mercier, "Tإtouan", Archives marocaines , II-V, VIII (1903-1907);
J. D. Latham, "The reconstruction and expansion of Tetuan. The period of Andalusian immigration", in G. Makdisi, ed., Arabic and Islamic studies in honor of Hamilton A. R. Gibb , Leiden 1965, 387-408 (with good plan of

(15) the town);
(16) J. -L. Miةge, Les activitإs maritimes et commerciales de Tإtouan ) XVIII e - XIX e siةcles ), Tإtouan 1992;
(17) J.-L. Miةge, M'hammad Benaboud and Nadia Erzini, Tإtouan, ville andalouse marocaine , Rabat and Paris 1996;
Tإtuan au XVII e siةcle ) 1727-1822 ) , Actes

(18) du Colloque de Tإtouan , Tإtouan 1994;
[ The World Gazetteer: current population figures for cities, towns and places , 1 jan. 2003. [On-line]. Available: http:// www.world-gazetteer.com/fr/fr-ma.htm];
A. Yebbur Oddi, El gobierno por la familia al-Naqs  ¦ s ) 1597-1673 ), Tإtouan 1955.

/ حلیمه فرهت ( د.اسلام ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3602
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست