تَسنیم ، چشمه ای در بهشت ، مذکور در قرآن کریم . تسنیم ، از ریشة « سنم »، در لغت به معنای «بزرگ شدن کوهان شتر» و نیز «بزرگ و مهتر قوم گردیدن » است . از این ریشه ، سنام به معنای کوهان شتر و جمع آن به صورت اَسنِمه به کار رفته است . در زبان عربی به قبری که مسطح نباشد قبر مُسَنَّم می گویند، بنابراین در معنای تسنیم نوعی رفعت و بلندی ملحوظ است (ابوالفتوح رازی ، ج 20، ص 191؛ نیز رجوع کنید بهطوسی ، ج 10، ص 303؛ ازهری ، ج 13، ص 15، ذیل «س ن م »). در نهج البلاغة (خطبة 4) نیز کلمة تَسَنَّمْتُم به کار رفته است .

بنا به توصیف قرآن کریم از بهشت ، مرجوع کنید بهمنان در باغهای پرنعمت الاهی بر کرسیهای خود می نشینند و از شرابی سر به مُهر به نام رحیق سیراب می شوند. مُهری که بر این شراب نهاده شده از مُشک است و قرآن دسترسی به آن را سزاوار رقابت و مسابقة مرجوع کنید بهمنان می داند (مُطَفِفین : 26). این شراب در آمیخته با تسنیم است و تسنیم چشمه ای است که مقربان خدا از آن می نوشند (مطففین : 27ـ 28).

به نظر طباطبائی (ج 20، ص 239)، بنا بر توصیف قرآن چشمة تسنیم از شراب رحیق برتر است ، زیرا این شراب به سبب آمیختگی با تسنیم دلپذیر می شود و از طرف دیگر، چون مقربان از تسنیم می نوشند، مرتبة آنان از نیکانی که با شراب رحیق سرمست می شوند والاتر است . اما صرف آمیخته بودن محتوای رحیق با تسنیم و وصف قرآن کریم از این ترکیب ، نمی تواند دلیل برتری یکی بر دیگری باشد، مگر آنکه این برتری از طریق بعضی روایات اثبات شود، یا از معنای کلمة مقربان برتری خاصی نسبت به معنای کلمة ابرار به دست آید.

در توصیف تسنیم گفته اند که نهری است جاری در هوا (شاید مراد بالا باشد) و هنگامی که اهل بهشت بخواهند، در ظرف آنها ریخته می شود (طبرسی ، ج 10، ص 693). از ابن عباس و ابن مسعود روایت کرده اند که تسنیم نام آبی است که از زیرعرش روان است و بهترین نوشیدنی بهشتی ، و از مصادیق آیة هفدهم سورة سجده است که می گوید: «فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما اُخْفِیَ لَهُم مِنْ قرة اَعْیُن ...» (طبرسی ، همانجا؛ میبدی ، ج 10، ص 419؛ نیز رجوع کنید به ابوالفتوح رازی ، ج 20، ص 191ـ192). از آیات قرآن و نوشته های اکثر مفسران به دست نمی آید که محتوای چشمة تسنیم آب است یا نوشیدنی دیگر، ولی پاره ای از مفسران و مترجمان ، ناخودآگاه کلمة آب را به نام تسنیم افزوده اند (برای نمونه رجوع کنید بهمراغی ، ج 30، ص 82).

---

منابع :
(1) علاوه بر قرآن ؛
(2) ابوالفتوح رازی ، روض الجِنان و روح الجَنان فی تفسیر القرآن ، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح ، مشهد 1365ـ 1376ش ؛
(3) محمدبن احمد ازهری ، تهذیب اللغة ، ج 13، چاپ احمد عبدالعلیم بردونی ، قاهره ( بی تا. ) ؛
(4) طباطبائی ؛
(5) طبرسی ؛
(6) طوسی ؛
(7) علی بن ابی طالب (ع )، امام اول ، نهج البلاغة ، چاپ صبحی صالح ، قاهره 1411/1991؛
(8) احمد مصطفی مراغی ، تفسیر المراغی ، بیروت 1985؛
(9) احمدبن محمد میبدی ، کشف الاسرار و عدة الابرار ، چاپ علی اصغر حکمت ، تهران 1361ش .

/ سعید عدالت نژاد /