تُرکة اصفهانی ، خاندان ØŒ خانواده ای اهل علم در سده های هفتم تا دهم . ابوØ‌امد صدرالدین Ù…Ø‌مد، بزرگ این خاندان ØŒ اصالتاً از خجند ترکستان بود Ùˆ لقب «ترکه » به همین سبب با نام او Ùˆ اولاد Ùˆ اØ‌فادش همراه شده است (افندی اصفهانی ØŒ ج 7ØŒ ص 166).

عالمان خانوادة ترکة اصفهانی تا عهد گورکانیان ØŒ Ø‌نفی مذهب بودند (شهرستانی ØŒ مقدمة جلالی نائینی ØŒ ص 34)ØŒ اما به نوشتة میرزاعبداللّه افندی (همانجا)ØŒ ظاهراً این خاندان شیعه بوده اند.

برخی افراد این خاندان Ú©Ù‡ در روزگار خود از شهرت Ùˆ مقام علمی برخوردار شدند، عبارت اند از: ابوØ‌امد صدرالدین Ù…Ø‌مد؛ صائن الدین علی بن Ù…Ø‌مد؛ افضل الدین Ù…Ø‌مدبن صدرالدین Ø› افضل الدین Ù…Ø‌مدبن Ø‌بیب اللّه Ø› جلال الدین Ù…Ø‌مد، از علمای معاصر شاه عباس اول (Ø‌Ú© : 996Ù€ 1038)Ø› ضیاءالدین علی ØŒ عالم Ùˆ شاعر؛ Ùˆ ملامظفر، شاعر Ùˆ ادیب معاصر شاه عباس اول (شهرستانی ØŒ مقدمة جلالی نائینی ØŒ ص 46Ø› مدرّس تبریزی ØŒ ج 2ØŒ ص 165Ù€ 166Ø› مهدوی ØŒ ص 20Ù€21).

این مقاله مشتمل است بر شرØ‌ Ø‌ال چهارتن از مشاهیر این خاندان .

1) ابوØ‌امد صدرالدین Ù…Ø‌مد ØŒ Ø‌کیم Ùˆ عارف سدة هفتم Ùˆ هشتم . ÙˆÛŒ در اصفهان به دنیا آمد. از تاریخ ولادت Ùˆ درگذشت ÙˆÛŒ اطلاعی در دست نیست . او در عصر ایلخانانِ مسلمان ØŒ یعنی غازان خان Ùˆ الجایتو Ùˆ ابوسعید، در اصفهان Ù…ÛŒ زیست Ùˆ معاصر خواجه رشیدالدین فضل اللّه همدانی ØŒ وزیر دانشمند دورة ایلخانان ØŒ بود (جلالی نائینی ØŒ ص 623) Ùˆ با ÙˆÛŒ مکاتبه داشت . در مکتوبی Ú©Ù‡ رشیدالدین فضل اللّه در پاسخ به نامة ابوØ‌امد نوشته ØŒ او را «یگانة روزگار Ùˆ خسرو کشور علم Ùˆ ایقان » خوانده Ùˆ به ÙˆÛŒ اØ‌ترام Ùˆ ارادت بسیاری ابراز کرده Ùˆ درخواست او را راجع به کاهش مالیاتهای سنگین اهالی اصفهان پذیرفته است (رشیدالدین فضل اللّه ØŒ ص 32Ù€33).

معروفترین اثر ابوØ‌امد، قواعدالتوØ‌ید نام دارد Ú©Ù‡ در اثبات وجود باری تعالی Ùˆ توØ‌ید، به روش Ø‌کمای مشائی نوشته شده است . صائن الدین علی بن Ù…Ø‌مد، نوادة ÙˆÛŒ ØŒ قواعدالتوØ‌ید را شرØ‌ کرده است . این شرØ‌ به نام تمهیدالقواعد ØŒ همراه با متن قواعدالتوØ‌ید ØŒ نخستین بار در 1315 به اهتمام شیخ اØ‌مد شیرازی در تهران چاپ سنگی شد (آقابزرگ طهرانی ØŒ ج 17ØŒ ص 181Ø› مشار، ستون 217). اثر دیگر ابوØ‌امد، الØ‌کمة الرشیدیّة نام دارد Ú©Ù‡ آن را در بیان قواعد Ø‌کمت مشائیان نوشته (علی ترکة اصفهانی ØŒ 1360Ø´ ØŒ ص 128) Ùˆ به خواجه رشیدالدین فضل اللّه اهدا کرده است (جلالی نائینی ØŒ ص 631Ù€ 632Ø› نیز رجوع کنید به رشیدالدین فضل اللّه ØŒ ص 137Ù€ 138). در تمهید القواعد دو بار از این کتاب نام برده شده است (علی ترکة اصفهانی ØŒ ص 57ØŒ 128). اکنون هیچ نسخه ای از الØ‌کمة الرشیدیّة در دست نیست (جلالی نائینی ØŒ ص 629). صائن الدین علی بن Ù…Ø‌مد (1360 Ø´ ØŒ ص 56 Ù€57) دو اثر الاعتماد Ùˆ الØ‌کمة المنیعة را نیز از ابوØ‌امد دانسته Ùˆ سیدجلال الدین آشتیانی نوشته Ú©Ù‡ Ø‌دود هشت صفØ‌Ù‡ از الØ‌کمة المنیعة را مطالعه کرده است (همان ØŒ مقدمه ØŒ ص 2ØŒ پانویس ). سیدØ‌یدر آملی از قواعد التوØ‌ید با عنوان رسالة فی الوجود المطلق Ùˆ اثباته Ùˆ براهینه Ùˆ انّه موجود فی الخارج نام برده Ùˆ چند جمله از آن را نقل کرده است (ص 497). جلالی نائینی (ص 635Ù€ 636) رسالة کنوز الافراØ‌ فی معرفة الاشباØ‌ Ùˆ الارواØ‌ را به ابوØ‌امد نسبت داده Ùˆ گفته Ú©Ù‡ تاریخ تألیف این رساله بعد از تاریخ تألیف الØ‌کمة الرشیدیّة بوده است . همچنین در کتاب المناهج فی المنطق ØŒ اثر صائن الدین علی بن Ù…Ø‌مد (ص 4)ØŒ از کتابی در منطق به نام الاءرهاص نام برده شده Ú©Ù‡ دیباجی (همان ØŒ مقدمه ØŒ ص بیست وپنج ) آن را جزو آثار ابوØ‌امد ذکر کرده است .

منابع : آقابزرگ طهرانی Ø› Ø‌یدربن علی آملی ØŒ جامع الاسرار Ùˆ منبع الاسرار ØŒ چاپ هانری کوربن Ùˆ عثمان اسماعیل ÛŒØ‌یی ØŒ تهران 1368Ø´ Ø› عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی ØŒ ریاض العلماء Ùˆ Ø‌یاض الفضلاء ØŒ چاپ اØ‌مد Ø‌سینی ØŒ قم 1401Ù€1415Ø› علی بن Ù…Ø‌مد ترکة اصفهانی ØŒ تمهید القواعد ØŒ چاپ جلال الدین آشتیانی ØŒ تهران 1360Ø´ Ø› همو، کتاب المناهج فی المنطق ØŒ چاپ ابراهیم دیباجی ØŒ تهران 1376Ø´ Ø› Ù…Ø‌مدرضا جلالی نائینی ØŒ «ابوØ‌امد صدرالدین Ù…Ø‌مد ترکة اصفهانی »، در نامة شهیدی : جشن نامة استاد دکتر سیّدجعفر شهیدی ØŒ به اهتمام علی اصغر Ù…Ø‌مدخانی ØŒ تهران : طرØ‌ نو، 1374 Ø´ Ø› رشیدالدین فضل اللّه ØŒ کتاب مکاتبات رشیدی ØŒ چاپ Ù…Ø‌مد شفیع ØŒ لاهور 1364/ 1945Ø› Ù…Ø‌مدبن عبدالکریم شهرستانی ØŒ الملل Ùˆ النّØ‌Ù„ ØŒ ترجمة افضل الدین صدر ترکة اصفهانی ØŒ چاپ Ù…Ø‌مدرضا جلالی نائینی ØŒ ( تهران ) 1335 Ø´ Ø› مدرّس تبریزی Ø› خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی ØŒ تهران 1344Ø´ Ø› مصلØ‌ الدین مهدوی ØŒ تذکرة القبور، یا، دانشمندان Ùˆ بزرگان اصفهان ØŒ اصفهان 1348 Ø´ .

/ Ù…Ø‌مد زارع /

2) صائن الدین علی بن Ù…Ø‌مد ØŒ Ø‌کیم Ùˆ عارف Ùˆ فقیه Ùˆ شاعر Ùˆ ادیب سدة هشتم Ùˆ نهم . کنیة او را ابومØ‌مد ذکر کرده Ùˆ نام ÙˆÛŒ را به صورت ابن ترکه ØŒ ترکة خجندی ØŒ صائن الدین ØŒ صائن الدین ترکه ØŒ صائن الدین ترکة خجندی Ùˆ صائن الدین خجندی نیز آورده اند. او نوادة ابوØ‌امد صدرالدین ترکة اصفهانی بود. صائن الدین مشهورترین Ùˆ مهمترین شخصیت این خاندان به شمار Ù…ÛŒ آید (ترکة اصفهانی ØŒ 1360 Ø´ ØŒ ص 10Ø› همو، 1376 Ø´ ØŒ مقدمة دیباجی ØŒ ص سی Ùˆ دو). در منابع به زادگاه او اشاره نشده ØŒ ولی از آنجا Ú©Ù‡ پدر Ùˆ جدّ ÙˆÛŒ ساکن اصفهان بودند، به اØ‌تمال قریب به یقین در اصفهان به دنیا آمده است . تاریخ ولادت ÙˆÛŒ نیز در منابع ذکر نشده ØŒ اما چون در پایان رساله اش ØŒ نفثة المصدور اول ØŒ تاریخ تألیف آن 829 ضبط شده (1351 Ø´ ØŒ ص 194Ø› نیز رجوع کنید به همو، 1376 Ø´ ØŒ مقدمة دیباجی ØŒ ص سی Ùˆ پنج ) Ùˆ در اوایل همین رساله (1351Ø´ ØŒ ص 170)ØŒ ÙˆÛŒ از 59 ساله بودن خود سخن گفته ØŒ معلوم Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ در 770 به دنیا آمده است (همو، 1376 Ø´ ØŒ مقدمة دیباجی ØŒ همانجا).

صائن الدین سالها نزد برادر بزرگ خود، Ú©Ù‡ از عالمان عصر بود، به تØ‌صیل علوم دینی نظیر Ø‌دیث Ùˆ تفسیر Ùˆ فقه Ùˆ اصول پرداخت (همو، 1351 Ø´ ØŒ همانجا). بعد از آنکه تیمور در 789 اصفهان را تصرف کرد، صائن الدین به همراه برادرانش به سمرقند کوچانده شد. در آنجا برادر بزرگش ØŒ بر اساس وصیت پدرانش ØŒ اسباب سفر او را فراهم آورد Ùˆ ÙˆÛŒ به Ø‌جاز Ùˆ مصر Ùˆ شام رفت Ùˆ سالها از مشایخ صوفیه Ùˆ عالمان کسب دانش Ùˆ معرفت کرد (همان ØŒ ص 203Ø› مدرس موسوی ØŒ ص 104). سپس به ایران آمد Ùˆ بعد از

شنیدن خبر درگذشت تیمور در 807 ، به اصفهان برگشت .

مدتی در اصفهان گوشه نشین بود تا اینکه به دعوت پیرمØ‌مد، نوادة تیمور Ùˆ والی فارس ØŒ به شیراز رفت . پس از کشته شدن پیرمØ‌مد در 812 Ùˆ به Ø‌کومت رسیدن برادرش اسکندر، صائن الدین به دستگاه Ø‌کومت اسکندر راه یافت Ùˆ از نزدیکان او شد. بعد از طغیان اسکندر علیه شاهرخ Ú©Ù‡ به کشته شدن اسکندر انجامید Ùˆ شاهرخ اصفهان Ùˆ فارس را گرفت ØŒ صائن الدین مجدداً عزلت گزید Ùˆ چون از نزدیکان اسکندر به شمار Ù…ÛŒ آمد، دشمنانش کوشیدند شاهرخ را نسبت به ÙˆÛŒ بدبین کنند. صائن الدین برای مصون ماندن از شر بدگویان به خراسان رفت Ùˆ در سفر دوم ØŒ شاهرخ ÙˆÛŒ را مورد لطف قرار داد Ùˆ منصب قضای ولایت یزد را به او سپرد. بعد از این انتصاب ØŒ صائن الدین به صوفیگری Ùˆ خروج از مذهب سنّت Ùˆ جماعت Ùˆ Ø‌روفیگری متهم ØŒ Ùˆ در این خصوص به برخی مطالب آثارش استناد شد Ùˆ او را برای بازجویی به هرات خواندند (شهرستانی ØŒ مقدمة جلالی نائینی ØŒ ص 36Ø› بهار، ج 3ØŒ ص 230Ù€ 231Ø› ترکة اصفهانی ØŒ 1376 Ø´ ØŒ مقدمة دیباجی ØŒ ص سی Ùˆ هشت ). ÙˆÛŒ در رسالة نفثة المصدور اول (1351 Ø´ ØŒ ص 169Ù€ 194)ØŒ Ú©Ù‡ در Ø‌Ú©Ù… دفاعیه ای برای رفع اتهامها Ùˆ نسبتهای ناروا از اوست ØŒ شرØ‌ این ماجرا را خطاب به شاهرخ آورده

است . همچنین در رسالة اعتقادات (همان ، ص 221ـ264)، خطاب به شاهرخ ، عقیدة خود را نسبت به سنّت و جماعت ، در برابر عیب جویانی که وی را از «طایفة صوفیه » می دانستند، نوشته است .

صائن الدین بار دیگر، در 830 Ú©Ù‡ اØ‌مد لُر در مسجد هرات به جان شاهرخ سوءقصد کرد، متهم Ùˆ به Ø‌بس Ùˆ تبعید Ùˆ مصادرة اموال Ù…Ø‌کوم شد (مدرس موسوی ØŒ ص 105). ÙˆÛŒ این رویدادها را در نفثة المصدور دوم (1351 Ø´ ØŒ ص 205Ù€ 217)ØŒ خطاب به بایسُنغر، فرزند شاهرخ ØŒ شرØ‌ داده است (نیز رجوع کنید بهشهرستانی ØŒ مقدمة جلالی نائینی ØŒ ص 37Ø› مدرس موسوی ØŒ همانجا).

در منابع از فرزندان صائن الدین ذکری نشده ØŒ اما خود او از دَه فرزندش ØŒ Ú©Ù‡ در واقعة دستگیری او همراهش بوده اند، سخن گفته است (ترکة اصفهانی ØŒ 1351 Ø´ ØŒ ص 206). نام دو تن از پسران ÙˆÛŒ در آثارش آمده است : Ù…Ø‌مد، Ú©Ù‡ صائن الدین کتاب المناهج فی المنطق را به درخواست ÙˆÛŒ نوشته است ( رجوع کنید بهص 1)ØŒ Ùˆ افضل (همو، 1376 Ø´ ØŒ مقدمة دیباجی ØŒ ص سی ونهم ).

شیخ سراج الدین بُلقینی ØŒ از جمله استادان صائن الدین بوده Ùˆ صائن الدین در مصر از ÙˆÛŒ Ø‌دیث Ù…ÛŒ شنیده است (همو، 1351 Ø´ ØŒ ص 170ØŒ 187). صائن الدین به همراه جمعی از بزرگان معاصر خود با سیدØ‌سین اَخلاطی ملاقات داشته Ùˆ از او نیز مطالبی آموخته (قاسم انوار، دیباچة نفیسی ØŒ ص نودوپنج ) Ùˆ اØ‌تمالاً از Ù…Ø‌ضر شمس الدین Ù…Ø‌مدبن Ø‌مزة فَناری * (متوفی 834)ØŒ مؤلف مصباØ‌ الانس ØŒ نیز بهره برده است (ترکة اصفهانی ØŒ 1376 Ø´ ØŒ مقدمة دیباجی ØŒ ص چهل ودو).

صائن الدین شاگردانی نیز تربیت کرد Ú©Ù‡ از آن جمله اند: پسرش Ù…Ø‌مد (همان ØŒ ص 1)Ø› میرسید Ù…Ø‌مد بدخشی ( رجوع کنید بهابن کربلائی ØŒ ج 2ØŒ ص 115Ù€116)Ø› پهلوان شمس الدین Ù…Ø‌مدبن عبداللّه کاتبی نیشابوری ØŒ از شاعران قرن نهم ØŒ Ú©Ù‡ در تصوف از مریدان Ùˆ شاگردان صائن الدین بود (نفیسی ØŒ ج 1ØŒ ص 297Ù€ 298)Ø› امیرسیداØ‌مد لاله ای (متوفی 912Ø› رجوع کنید به ابن کربلائی ØŒ ج 2ØŒ ص 152Ù€153)Ø› Ùˆ شرف الدین علی یزدی (متوفی 834Ø› ترکة اصفهانی ØŒ 1376 Ø´ ØŒ مقدمة دیباجی ØŒ ص چهل وسه ).

صائن الدین در آثارش ØŒ از جمله در تØ‌فة علائیه (همو، 1351 Ø´ ØŒ ص 147)ØŒ خود را شافعی خوانده Ùˆ در نفثة المصدور اول (همان ØŒ ص 175) در دفاع Ùˆ ستایش از مشایخ صوفیه ØŒ آنان را اهل سنّت Ùˆ جماعت دانسته Ùˆ شیعه Ùˆ معتزله Ùˆ فلاسفه را دشمنان سنّت Ùˆ جماعت ذکر کرده است Ø› اما شوشتری (ج 2ØŒ ص 41Ù€42)ØŒ به استناد یک بیت شعر خطاب به Ø‌ضرت علی علیه السلام Ú©Ù‡ به صائن الدین نسبت داده

شده ØŒ نام ÙˆÛŒ را در شمار عارفان شیعی آورده است . صائن الدین در آثار خود، مانند رسالة شق قمر Ùˆ ساعت (در شرØ‌ Ùˆ تفسیر آیة اول سورة قمر)ØŒ Ø‌ضرت علی Ùˆ اهل بیت علیهم السلام را بسیار ستوده Ùˆ بیان Ø‌قیقت معنای انشقاق قمر Ùˆ تفسیر معنای ساعت Ùˆ Ø‌ساب Ùˆ میزان Ùˆ Ø‌وض را مخصوص Ø‌ضرت علی Ùˆ اولاد آن Ø‌ضرت دانسته است (ترکة اصفهانی ØŒ 1351 Ø´ ØŒ ص 112ØŒ 116).

تاریخ درگذشت صائن الدین را 830 ( رجوع کنید به خواندمیر، ج 4ØŒ ص 10Ø› شوشتری ØŒ ج 2ØŒ ص 42)ØŒ 836 (ابن سهلان ساوی ØŒ پیشگفتار دانش پژوه ØŒ ص 39Ø› بهار، ج 3ØŒ ص 236ØŒ بر اساس نسخه ای از Ø‌بیب السیر Ú©Ù‡ در دسترس ÙˆÛŒ بوده است ) Ùˆ چهاردهم Ø°ÛŒØ‌جّة 835 (میرخواند، قسم 6ØŒ ص 1164) ذکر کرده اند Ú©Ù‡ اØ‌تمالاً تاریخ اخیر درست است Ùˆ برخی صرفاً به سبب اینکه تاریخ درگذشت او آخر 835 بوده ØŒ آن را به تسامØ‌ 836 ذکر کرده اند (مدرس موسوی ØŒ ص 103Ù€104).

صائن الدین در بیشتر دانشهای روزگار خود، از جمله در Ø‌کمت Ùˆ عرفان Ùˆ فقه Ùˆ کلام Ùˆ شعر Ùˆ Ø‌روف Ùˆ نقطه Ùˆ اعداد Ùˆ جفر، تبØ‌ر داشته Ùˆ در هریک از آنها تألیفاتی دارد. اندیشه ها Ùˆ آرای ÙˆÛŒ یکی از مراØ‌Ù„ مهم تکامل Ùˆ پیشرفت Ø‌کمت Ùˆ عرفان اسلامی به شمار Ù…ÛŒ آید. بر خلاف این عقیدة شایع Ú©Ù‡ Ø‌کمت اسلامی در قرن ششم با ابن رشد به پایان رسیده ØŒ آثار صائن الدین نشان دهندة تداوم آن در ایران است . صائن الدین مهمترین Ø‌لقة رابط میان ابن سینا Ùˆ غزالی Ùˆ سهروردی Ùˆ ابن عربی Ùˆ خواجه نصیرالدین طوسی از یکسو، Ùˆ Ø‌وزة فلسفی اصفهان Ùˆ Ø‌کمت متعالیة صدرالمتألهین شیرازی از سوی دیگر است (دیباجی ØŒ ص 312). ÙˆÛŒ یکی

از شخصیتهای مؤثر Ùˆ بانفوذی بود Ú©Ù‡ قبل از ملاصدرا در صدد تلفیق Ø‌کمت اشراقی Ùˆ مشائی Ùˆ عرفانی برآمد (ترکة اصفهانی ØŒ 1351 Ø´ ØŒ مقدمة نصر، ص ج ).

صائن الدین برخی آثار خود را به عربی Ùˆ برخی دیگر را به فارسی نوشته است . به نوشتة ملک الشعرای بهار (ص 229ØŒ 238)ØŒ نثر ÙˆÛŒ ادبی Ùˆ فنی Ùˆ به شیوة عطاملک جوینی ØŒ Ùˆ قدری بلیغتر Ùˆ بی تکلفتر از آن است . ÙˆÛŒ نخستین دانشمندی است Ú©Ù‡ Ø‌قایق علمی Ùˆ فلسفی Ùˆ عرفانی را به سبک ادبی بیان کرده است (دیباجی ØŒ ص 313). آثار فارسی صائن الدین عبارت اند از: رسالة ضوءاللمعات ØŒ در شرØ‌ لمعات عراقی در عرفان Ø› کتاب اسرار الصلوة ØŒ در بارة رموز نماز به شیوة عرفانی Ø› رسالة شق قمر Ùˆ ساعت ØŒ یا، شرØ‌ آیة اِقْتَرَبَتِ السّ'اعَةُ Ùˆ انْشَقَّ القَمَر Ø› تØ‌فة علائیه ØŒ در مسائل فقهی بر اساس مذاهب چهارگانة اهل سنّت Ø› نفثة المصدور اول Ùˆ نفثة المصدور دوم ØŒ هر دو در شرØ‌ سوانØ‌ زندگی او؛ رسالة اعتقادات Ùˆ اعتقادیه ØŒ هر دو در بارة اعتقادات ÙˆÛŒ Ø› رساله در معنی قابلیت ØŒ در بارة معنای قابلیت به روش اهل معرفت Ø› رساله در بیان معنی عرفانی علم صرف یا صرف القلوب صاینی Ø› شرØ‌ Ø‌دیث عماء Ø› شرØ‌ Ø‌دیث «اِنَّ لِکُلِّ Ø´ÛŒ ءٍ قلباً Ùˆ قلبُالقرآنِ ÛŒ'س »؛ نامه به فیروزشاه Ùˆ شرØ‌ ده بیت از Ù…Ø‌یی الدین ابن عربی در فَرق وجود Ùˆ کَوْن به روش عرفانی ØŒ Ú©Ù‡ در کتابی با عنوان چهارده رسالة فارسی از صائن الدین علی بن Ù…Ø‌مد ترکة اصفهانی ØŒ به تصØ‌ÛŒØ‌ سیدعلی موسوی بهبهانی Ùˆ سیدابراهیم دیباجی ØŒ در 1351 Ø´ در تهران چاپ شده اند (نیز رجوع کنید به منزوی ØŒ ج 2ØŒ بخش 2ØŒ فهرست ØŒ ص 1798Ø› دانش پژوه ØŒ 1348 Ø´ ØŒ ج 1ØŒ ص 734Ø› همو، 1345Ù€1346 Ø´ ØŒ ص 308Ù€312)Ø› رسالة انجام در فَرق علم Ø‌روف Ùˆ علم تصوف ØŒ Ú©Ù‡ آن را ابراهیم دیباجی در 1356 Ø´ در مجلة دانشکدة ادبیات Ùˆ علوم انسانی دانشگاه تهران (سال 24ØŒ Ø´ 1 Ùˆ 2) چاپ کرده است (نیز رجوع کنید به منزوی ØŒ همانجا؛ دانش پژوه ØŒ 1345Ù€1346 Ø´ ØŒ ص 310)Ø› رسالة نقطه در شرØ‌ Ø‌دیث «انَا النقطةُ الّتی تØ‌تَ الباء» منسوب به علی علیه السلام ØŒ Ú©Ù‡ آن را ابراهیم دیباجی در خرد جاودان ØŒ جشن نامة سید جلال الدین آشتیانی (ص 315Ù€323)ØŒ چاپ کرده است (نیز رجوع کنید به منزوی ØŒ همانجا؛ دانش پژوه ØŒ 1345Ù€1346 Ø´ ØŒ ص 309)Ø› رسالة مناظرات خمس ØŒ Ú©Ù‡ آن را اکرم جودی نعمتی با عنوان عقل Ùˆ عشق ØŒ یا، مناظرات خمس ØŒ در 1375 Ø´ در تهران به چاپ رسانده است (نیز رجوع کنید به منزوی Ø› دانش پژوه ØŒ همانجاها؛ مدرس موسوی ØŒ ص 112Ù€132)Ø› اطوار ثلاثه ØŒ در بارة سه طور از اطوار صوفیان ØŒ Ú©Ù‡ آن را Ø‌سین داوودی تصØ‌ÛŒØ‌ Ùˆ در مجلة معارف (دورة 9ØŒ Ø´ 2ØŒ مرداد Ùˆ آبان 1371) چاپ کرده است Ø› رسالة Ø‌روف ØŒ در بارة علم Ø‌روف Ø› سُلّم دارالسلام ØŒ در اØ‌کام ارکان ایمان Ùˆ اسلام Ø› سؤال الملوک ØŒ در علم Ø‌روف Ø› شرØ‌ نظم الدّر ØŒ به فارسی Ùˆ عربی Ø› مبدأ Ùˆ معاد ØŒ در بارة مبدأ Ùˆ معاد، به روش اهل عرفان Ø› مدارج افهام الافواج فی تفسیر آیة ثَمانِیَةَ اَزْواجٍ ØŒ در تفسیر آیة ششم سورة زمَر؛ شرØ‌ گلشن راز Ú©Ù‡ آن را کاظم دزفولیان در 1375 Ø´ در تهران به چاپ رسانده است Ø› بزم Ùˆ رزم ØŒ مباØ‌ثه ای میان اهل بزم Ùˆ شمشیر Ùˆ قلم Ø› نامه های صائن الدین (بجز نامه اش به امیرفیروزشاه Ú©Ù‡ چاپ شده )ØŒ مشتمل بر نامه هایی به بایسنغر، امیرکارکیا، امیرناصر کارکیا، امیرعلاءالدین ØŒ خواجه Ù…Ø‌مد پسرخواجه شیخ کَجَجی (کَجوجانی )ØŒ امیرعلاءالدین گیلانی ØŒ خواجه تاج الدین ØŒ امیرنعمت اللّه ØŒ شرف الدین علی یزدی ØŒ Ùˆ نامه ای عرفانی Ùˆ Ø‌روفی Ú©Ù‡ مخاطب آن معلوم نیست Ø› دو مکتوب ØŒ Ú©Ù‡ ÙˆÛŒ آنها را به استدعای امیرنعمت اللّه نوشته Ø› یک مکتوب به خواجه ظهیرالدین Ù…Ø‌مد؛ رسالة معما Ø› ترجمة اØ‌ادیثی از پیامبر Ùˆ Ø‌ضرت علی Ùˆ ائمه علیهم السلام (منزوی ØŒ همانجا؛ دانش پژوه ØŒ 1345Ù€1346 Ø´ ØŒ ص 308Ù€312Ø› ترکة اصفهانی ØŒ 1376 Ø´ ØŒ مقدمة دیباجی ØŒ ص چهل ونه Ù€ شصت Ø› مدرّس موسوی ØŒ ص 112Ù€132).

آثار عربی صائن الدین عبارت اند از: تمهیدالقواعد * ØŒ در عرفان نظری Ø› المناهج فی المنطق ØŒ در منطق به روش مشائیان ØŒ Ú©Ù‡ آن را ابراهیم دیباجی در 1376 Ø´ در تهران چاپ کرده است Ø› انزالیه ØŒ در نزول کتاب الاهی Ùˆ کیفیت Ùˆ مراتب آن ØŒ Ú©Ù‡ مدرّس موسوی در 1349 Ø´ آن را در مجموعه سخنرانیها Ùˆ مقاله ها در بارة فلسفه Ùˆ عرفان اسلامی (ص 136Ù€145) چاپ کرده است Ø› اجازة روایت کتاب المصابیØ‌ ØŒ Ú©Ù‡ اجازه ای برای یکی از فضلای عصر به نام یونس است Ø› الاربعینیة ØŒ در شرØ‌ Ø‌دیث «مَنْ Ø‌َفِظَ علی ' اُمّتی أَربَعین Ø‌دیثاً ینتَفِعونَ بها بَعَثهُ اللّه تعالی ' یَوم القیامة فقیهاً عالماً» Ùˆ خصوصیات عدد اربعین Ùˆ اهمیت آن در علم Ø‌روف Ø› اصطلاØ‌ات الصوفیه در بارة واژه های صوفیان Ø› البائیه ØŒ در علت تقدّم Ø‌رف «ب » در قرآن نسبت به Ø‌روف دیگر؛ شرØ‌ تجلی ذاتی ابن هود مغربی Ø› تقدیم العقل علی النفس ØŒ در تقدیم عقل بر تمام قوای نفسانی به طریق اهل معرفت Ùˆ Ø‌روف Ø› شرØ‌ البسمله ØŒ بر اساس اصول اهل معرفت Ùˆ Ø‌روف Ø› شرØ‌ خطبة تفسیر « الکشاف »؛ شرØ‌ فصوص الØ‌Ú©Ù… Ú©Ù‡ Ù…Ø‌سن بیدارفر آن را در 1378 Ø´ در قم چاپ کرده است Ø› المØ‌مدیه ØŒ در تبیین Ùˆ تفسیر نام Ù…Ø‌مد Ùˆ مرتبة ولایت ختمیة نبویه بر اساس اصول اهل معرفت Ø› المفاØ‌ص ØŒ در علم Ø‌روف Ùˆ اعداد؛ مُهر نبوت ØŒ در شرØ‌ مُهر نبوت Ø› رساله در شرØ‌ Ø‌قیقت ÙˆØ‌دت مطلقة ذاتیه یا الختمیه ØŒ در بارة ÙˆØ‌دت مطلق ذاتی به روش عرفانی Ø› شرØ‌ Ø‌دیث الایمان ØŒ یا، شرØ‌ دو Ø‌دیث نبوی ØŒ تفسیر فلسفی Ùˆ عرفانی Ùˆ Ø‌روفی دو Ø‌دیث از پیامبر اکرم Ø› شرØ‌ Ø‌دیثی از پیامبر در بارة اهمیت قرآن Ùˆ تعالیم دین Ùˆ نکوهش بدعت . علاوه بر این ØŒ منظوماتی به فارسی Ùˆ عربی ØŒ از او مانده است (مدرس موسوی Ø› دانش پژوه ØŒ 1345Ù€1346 Ø´ Ø› ترکة اصفهانی ØŒ 1376 Ø´ ØŒ مقدمة دیباجی ØŒ همانجاها).

آقابزرگ طهرانی (ج 9، قسم 2، ص 570) نیز از دیوان صائن الدین اصفهانی نام برده است . همچنین نسخه ای به نام منشئات را از صائن الدین دانسته اند ( رجوع کنید به بیانی ، ص 239).

منابع : آقابزرگ طهرانی Ø› ابن سهلان ساوی ØŒ تبصره Ùˆ دو رسالة دیگر در منطق ØŒ چاپ Ù…Ø‌مدتقی دانش پژوه ØŒ تهران 1337 Ø´ Ø› ابن کربلائی ØŒ روضات الجنان Ùˆ جنات الجنان ØŒ چاپ جعفر سلطان القرائی ØŒ تهران 1344Ù€ 1349 Ø´ Ø› عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی ØŒ ریاض العلماء Ùˆ Ø‌یاض الفضلاء ØŒ چاپ اØ‌مد Ø‌سینی ØŒ قم 1401Ù€ 1415Ø› Ù…Ø‌مدتقی بهار، سبک شناسی ØŒ تهران ?( 1321 Ø´ ) Ø› مهدی بیانی ØŒ «مجموعة منشئات »، راهنمای کتاب ØŒ سال 4ØŒ Ø´ 3 (خرداد 1340)Ø› علی بن Ù…Ø‌مد ترکة اصفهانی ØŒ تمهیدالقواعد ØŒ چاپ جلال الدین آشتیانی ØŒ تهران 1360 Ø´ Ø› همو، چهارده رسالة فارسی ØŒ چاپ علی موسوی بهبهانی Ùˆ ابراهیم دیباجی ØŒ تهران 1351 Ø´ Ø› همو، کتاب المناهج فی المنطق ØŒ چاپ ابراهیم دیباجی ØŒ تهران 1376 Ø´ Ø› خواندمیر؛ Ù…Ø‌مدتقی دانش پژوه ØŒ فهرست میکروفیلمهای کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران ØŒ ج 1ØŒ تهران 1348 Ø´ Ø› همو، «مجموعة رسائل خجندی »، فرهنگ ایران زمین ØŒ ج 14 (1345Ù€1346 Ø´ )Ø› ابراهیم دیباجی ØŒ « رسالة نقطة ابن ترکة اصفهانی »، در خردجاودان : جشن نامة استاد سیدجلال الدین آشتیانی ØŒ به کوشش علی اصغر Ù…Ø‌مدخانی Ùˆ Ø‌سن سیدعرب ØŒ تهران : فرزان ØŒ 1377 Ø´ Ø› نوراللّه بن شریف الدین شوشتری ØŒ مجالس المؤمنین ØŒ تهران 1354 Ø´ Ø› Ù…Ø‌مدبن عبدالکریم شهرستانی ØŒ الملل Ùˆ النØ‌Ù„ ØŒ ترجمة افضل الدین صدر ترکة اصفهانی ØŒ چاپ Ù…Ø‌مدرضا جلالی نائینی ØŒ ( تهران ) 1335 Ø´ Ø› علی بن نصیر قاسم انوار، کلیات قاسم انوار ØŒ چاپ سعید نفیسی ØŒ تهران 1337 Ø´ Ø› علی مدرس موسوی ØŒ «اØ‌وال Ùˆ آثار صائن الدین ترکة اصفهانی Ø› به انضمام رسالة انزالیة او»، در مجموعة سخنرانیها Ùˆ مقاله ها در بارة فلسفه Ùˆ عرفان اسلامی ØŒ به اهتمام مهدی Ù…Ø‌قق Ùˆ هرمان لندلت ØŒ تهران : دانشگاه Ù…Ú© گیل ØŒ مؤسسة مطالعات اسلامی (شعبة تهران )ØŒ 1349 Ø´ Ø› اØ‌مد منزوی ØŒ فهرست نسخه های خطی فارسی ØŒ تهران 1348Ù€ 1353 Ø´ Ø› Ù…Ø‌مدبن خاوندشاه میرخواند، روضة الصفا ØŒ تهذیب Ùˆ تلخیص عباس زریاب ØŒ تهران 1373 Ø´ Ø› سعید نفیسی ØŒ تاریخ نظم Ùˆ نثر در ایران Ùˆ در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری ØŒ تهران 1363 Ø´ .

/ سیدعلی موسوی بهبهانی Ùˆ Ù…Ø‌مد زارع /

3) افضل الدین Ù…Ø‌مدبن صدرالدین ØŒ عالم Ùˆ فقیه سدة نهم . ÙˆÛŒ به خواجه افضل بن صدر نیز مشهور است . از تاریخ تولد Ùˆ زادگاه او اطلاعی در دست نیست . ÙˆÛŒ در Ù…Ø‌لة نیماروت / نیمارودِ اصفهان Ù…ÛŒ زیست (نفیسی ØŒ ج 1ØŒ ص 449). خانوادة او به علت نامعلومی از خجند به اصفهان مهاجرت کردند (مدرّس تبریزی ØŒ ج 1ØŒ ص 165)Ø› اØ‌تمالاً رونق علم در اصفهان در مهاجرت آنان مؤثر بوده است . در نوع نسبت افضل الدین Ù…Ø‌مد با خاندان ترکة اصفهانی ØŒ اختلاف نظر هست Ø› ÙˆÛŒ را پسرعموی صائن الدین علی بن Ù…Ø‌مد ترکة اصفهانی (شهرستانی ØŒ مقدمة جلالی نائینی ØŒ ص 38) یا برادرزادة او ( دائرة المعارف بزرگ اسلامی ØŒ ذیل «آل ترکه ») دانسته اند

Ùˆ قاضی اØ‌مد منشی قمی در خلاصة التواریخ (ج 2ØŒ ص 755)ØŒ ÙˆÛŒ را پسر خواجه صدرالدین Ù…Ø‌مد ترکة اصفهانی معرفی کرده است .

افضل الدین در850 به قتل رسید. در این باره نوشته اند Ú©Ù‡ میرزا سلطان Ù…Ø‌مد در Ù…Ø‌رّم 850 بر شهر اصفهان تسلط یافت Ùˆ جمعی از اکابر آنجا، از جمله افضل الدین ØŒ را مورد Ù…Ø‌بت قرار داد. شاهرخ ØŒ جدّ میرزا سلطان Ù…Ø‌مد، با شنیدن خبر عصیان نوه اش به اصفهان رفت Ùˆ گروهی از علما Ùˆ اعیان آنجا، از جمله افضل الدین را به اتهام همدستی با سلطان Ù…Ø‌مد، اسیر کرد Ùˆ به ساوه برد Ùˆ پنج تن از بزرگان ØŒ از جمله افضل الدین ØŒ را به اتهام مذکور در دروازه های ساوه Ø‌لق آویز کرد (کاتب یزدی ØŒ ص 242Ø› دولتشاه سمرقندی ØŒ ص 256Ø› روملو، ج 11ØŒ ص 260Ø› منشی قمی ØŒ ج 2ØŒ ص 755Ù€ 756).

افضل الدین در 842 ترجمة کتاب الملل والنّØ‌Ù„ شهرستانی را از عربی به فارسی ØŒ با عنوان تنقیØ‌ الادلّة Ùˆ العلل فی ترجمة الملل Ùˆ النّØ‌Ù„ آغاز کرد Ùˆ در 843 آن را در اصفهان به پایان رساند (شهرستانی ØŒ مقدمة جلالی نائینی ØŒ ص 47Ù€ 48). ذبیØ‌ اللّه صفا (ج 4ØŒ ص 497Ù€499) تاریخ ترجمة این اثر را بین سالهای 846 تا 851 دانسته است Ø› یعنی ØŒ زمانی Ú©Ù‡ سلطان Ù…Ø‌مد به ولایت عراق منصوب شد، زیرا افضل الدین در مقدمه از سلطان Ù…Ø‌مد Ùˆ توجه Ùˆ تشویق او سخن گفته است ØŒ ولی با توجه به تاریخ وفات افضل الدین ØŒ سال 851 قطعاً اشتباه است . همچنین به نظر جلالی نائینی (شهرستانی ØŒ همان مقدمه ØŒ ص 39ØŒ 48) هنگامی Ú©Ù‡ سلطان Ù…Ø‌مد در 845 به عراقِ عجم رفت ØŒ تختگاه خود را قم قرار داد Ùˆ علمای اصفهان Ùˆ یزد Ùˆ شهرهای دیگر را گردآورد Ùˆ افضل الدین نیز Ú©Ù‡ از اکابر اصفهان بود به قم رفت Ùˆ از توجه Ùˆ عنایت Ùˆ نعمت ÙˆÛŒ بهره مند شد. ظاهراً در همین زمان صفØ‌Ù‡ ای (قبل از فهرست کتاب ) بر مقدمة ترجمة خود افزود Ùˆ در آن سلطان Ù…Ø‌مد را ستود.

نثر ترجمة افضل الدین بسیار پیچیده Ùˆ همراه با Ø‌شو Ùˆ اضافات است . ÙˆÛŒ در این ترجمه برای اجتناب از متهم شدن به تکفیر، در رد عقاید فرقه های مختلف ØŒ در هر جا شرØ‌ÛŒ داده Ùˆ ابیاتی نیز سروده Ùˆ به آن افزوده است (همان مقدمه ØŒ ص 48Ù€49). متنی Ú©Ù‡ ÙˆÛŒ از الملل والنّØ‌Ù„ در دست داشته ØŒ نواقصی داشته Ùˆ او نتوانسته است ترجمة کاملی از آن فراهم آورد. خود ÙˆÛŒ نیز به دلایلی بعضی قسمتهای الملل والنّØ‌Ù„ را ترجمه نکرده Ú©Ù‡ عبارت اند از: سخنان شیخ الرئیس در منطق Ùˆ Ø‌کمت Ùˆ طبیعیات ØŒ Ùˆ قسمت عقاید عرب در دورة جاهلیت تا ابتدای بخش مربوط به معطّلة عرب (شهرستانی ØŒ مقدمة جلالی نائینی ØŒ ص 49ØŒ مؤخرة ترکة اصفهانی ØŒ ص 369Ù€370).

منابع : دائرة المعارف بزرگ اسلامی ØŒ زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی ØŒ تهران 1367Ø´ Ù€ ØŒ ذیل «آل ترکه » (از Ù…Ø‌مدعلی مولوی )Ø› دولتشاه

سمرقندی ØŒ تذکرة الشعراء ØŒ چاپ Ù…Ø‌مد رمضانی ØŒ تهران 1338Ø´ Ø› روملو؛ Ù…Ø‌مدبن عبدالکریم شهرستانی ØŒ الملل Ùˆ النّØ‌Ù„ ØŒ ترجمة

افضل الدین صدر ترکة اصفهانی ØŒ چاپ Ù…Ø‌مدرضا جلالی نائینی ØŒ ( تهران ) 1335Ø´ Ø› ذبیØ‌ اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران ØŒ ج 4ØŒ تهران 1363Ø´ Ø› اØ‌مدبن Ø‌سین کاتب یزدی ØŒ تاریخ جدید یزد ØŒ چاپ ایرج افشار، تهران 1357Ø´ Ø› مدرّس تبریزی Ø› اØ‌مدبن Ø‌سین منشی قمی ØŒ خلاصة التواریخ ØŒ چاپ اØ‌سان اشراقی ØŒ تهران 1359Ù€1363Ø´ Ø› سعید نفیسی ØŒ تاریخ نظم Ùˆ نثر در ایران Ùˆ در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری ØŒ

تهران 1363 ش .

/ مُنی ' علی نژاد /

4) افضل الدین Ù…Ø‌مدبن Ø‌بیب اللّه ØŒ Ø‌کیم Ùˆ فقیه Ùˆ قاضی Ùˆ شاعر سدة دهم . از تاریخ تولد Ùˆ زادگاه ÙˆÛŒ اطلاعی در دست نیست . در شرØ‌ Ø‌ال او آورده اند Ú©Ù‡ ابتدا در کاشان علم آموخت ØŒ بعد به عراق رفت Ùˆ به تصØ‌ÛŒØ‌ Ùˆ تکمیل عقاید دینی خود پرداخت Ùˆ نزد علمای شام Ùˆ Ø‌جاز نیز تلمذ نمود Ùˆ سپس به وطن بازگشت (امین اØ‌مد رازی ØŒ ج 2ØŒ ص 954). ÙˆÛŒ شاگرد فقیه نامور Ùˆ Ù…Ø‌قق شیعه ØŒ مولی اØ‌مد اردبیلی معروف به مقدّس اردبیلی (متوفی 993) بود Ùˆ مقاله ای نیز در ردّ نظریة استادش در بارة مسئلة اصولی «الامرُ بالشیی Ø¡ نهیٌ عن ضده الخاص » نوشت (آقابزرگ طهرانی ØŒ 1366 Ø´ ØŒ ص 210Ø› همو، 1403ØŒ ج 21ØŒ ص 397).

افضل الدین در زمان شاه طهماسب صفوی (930Ù€984) از اصفهان به پایتخت (قزوین ) سفر کرد Ùˆ موردتوجه شاه قرار گرفت Ùˆ قاضی عسکر شد (منشی قمی ØŒ ج 2ØŒ ص 755Ø› اسکندربیگ منشی ØŒ ج 1ØŒ ص 246Ø› امین اØ‌مد رازی ØŒ همانجا). شاه اسماعیل دوم صفوی (984Ù€ 985)ØŒ با اینکه نسبت به علما بی توجه بود، به ÙˆÛŒ عنایت خاص داشت Ùˆ افضل الدین اکثر اوقات از مجلسیان شاه بود. افضل الدین پس از فوت شاه اسماعیل دوم ØŒ به اصفهان رفت Ùˆ به امر قضا مشغول شد، ولی به جهت ناسازگاری Ø‌کام وقت ØŒ منصب قضا را رها کرد Ùˆ به مشهد رفت Ùˆ در آنجا به تدریس پرداخت Ùˆ همچنین کلیددار Ùˆ خادم روضة مقدس شد (منشی قمی Ø› اسکندر منشی ØŒ همانجاها). مشهورترین شاگردان ÙˆÛŒ ØŒ قاضی نورالدین اصفهانی Ùˆ علاّ Ù…ÛŒ چلبی Ùˆ ابوالقاسم بن ابی Ø‌امد انصاری کازرونی بودند (انصاری کازرونی ØŒ ص 7ØŒ 88 Ø› خوانساری ØŒ ج 1ØŒ ص 213Ø› آقابزرگ طهرانی ØŒ 1403ØŒ ج 9ØŒ قسم 1ØŒ ص 85). او بین سالهای 970 تا 990 در عراقِ ( عجم ) Ùˆ خراسان مرجعی صاØ‌ب صلاØ‌یت دانسته Ù…ÛŒ شد (انصاری کازرونی ØŒ ص 7). در 991ØŒ Ú©Ù‡ به همراه شاهزاده Ø‌مزه میرزا از خراسان به اصفهان برمی گشت ØŒ بر اثر بیماری در ری درگذشت Ùˆ در آستانة Ø‌رم امامزاده عبدالعظیم دفن شد (منشی قمی Ø› اسکندر منشی ØŒ همانجاها). گفته اند Ú©Ù‡ ÙˆÛŒ در Ø·ÛŒ زندگی خود سفری به هندوستان داشته است (آقابزرگ طهرانی ØŒ 1403ØŒ ج 2ØŒ ص 404Ø› همو، 1366 Ø´ ØŒ همانجا).

ÙˆÛŒ در علوم عقلی Ùˆ نقلی متبØ‌ر Ùˆ سرآمد بود. شعر نیز Ù…ÛŒ سرود Ùˆ «افضل » تخلص Ù…ÛŒ کرد. به نوشتة آقابزرگ طهرانی (1403ØŒ همانجا) Ùˆ صادقی افشار (ص 43Ù€44) او دارای دیوان شعر بوده است .

آثار ÙˆÛŒ عبارت اند از: انموذج العلوم ØŒ مشتمل بر کلام Ùˆ منطق Ùˆ Ø‌کمت Ùˆ هندسه Ùˆ فقه Ùˆ اصول (آقابزرگ طهرانی ØŒ 1403ØŒ ج 2ØŒ ص 404)Ø› المسائل الخمسة ØŒ در کلام Ùˆ منطق Ùˆ اصول Ùˆ موضوعات دیگر (همان ØŒ ج 20ØŒ ص 346)Ø› Ùˆ رسالة فی المعقولات الثانیة (همان ØŒ ج 21ØŒ ص 266).

منابع : Ù…Ø‌مدمØ‌سن آقابزرگ طهرانی ØŒ الذریعة الی تصانیف الشیعة ØŒ چاپ علی نقی منزوی Ùˆ اØ‌مد منزوی ØŒ بیروت 1403/1983Ø› همو، طبقات اعلام الشیعة : اØ‌یاء الداثر من القرن العاشر ØŒ چاپ علی نقی منزوی ØŒ تهران 1366 Ø´ Ø› اسکندر منشی ØŒ تاریخ عالم آرای عباسی ØŒ چاپ Ù…Ø‌مداسماعیل رضوانی ØŒ تهران 1377 Ø´ Ø› امین اØ‌مد رازی ØŒ تذکرة هفت اقلیم ØŒ چاپ Ù…Ø‌مدرضا طاهری (Ø‌سرت )ØŒ تهران 1378 Ø´ Ø› ابوالقاسم بن ابی Ø‌امد انصاری کازرونی ØŒ مرقوم پنجم کتاب سلّم السّموات : در شرØ‌ اØ‌وال شعرا Ùˆ چکامه سرایان Ùˆ دانشمندان ØŒ چاپ ÛŒØ‌یی قریب ØŒ تهران 1340 Ø´ Ø› خوانساری Ø› صادق صادقی افشار، تذکرة مجمع الخواص ØŒ ترجمة عبدالرسول خیامپور، تبریز 1327 Ø´ Ø› اØ‌مدبن Ø‌سین منشی قمی ØŒ خلاصة التواریخ ØŒ چاپ اØ‌سان اشراقی ØŒ تهران 1359Ù€1363 Ø´ .

/ مُنی ' علی نژاد /