responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3308

 

تجویدی ، هادی ، نگارگر نامی معاصر و احیاگر نگارگری سنّتی ایران . در 1272ش در اصفهان به دنیا آمد. جد مادری وی ، میرزا بابا نقاشباشی ، از هنرمندان نام آور اصفهان و دایی او، حاج میرزا امامی ، نقاش برجسته و پدرش محمدعلی سلطان الکتّاب خوش نویس و تذهیب کاری توانا بودند ( رجوع کنید بهافتخاری ، ص 16؛ مهرپویا، ص 29؛ کاشفی ، ص 131؛ کریمی و دیگران ، ص 26). نخستین استاد تجویدی آقامحمد ابراهیم نعمت اللّهی ، معروف به محمدابراهیم نقاشباشی ، از نقاشان چیره دست آن دوره ، بود که مبانی نقاشی به سبک قدیم ایران را به او آموخت . وی در همان زمان با حاج مصورالملکی ، نگارگر گرانقدر آن روز اصفهان ، نیز آشنا شد و میان آنها دوستی و الفت برقرار گردید («هادی تجویدی »، ص 27؛ افتخاری ، همانجا). حاج میرزا امامی و میرزا احمد نقاشباشی ، صورت ساز برجستة آن روزگار، از دیگر استادان وی بودند (کریمی و دیگران ، همانجا).

زندگی هنری تجویدی ، با آمدن وی به تهران در 1295ش (یا 1291ش ) به منظور دایر کردن کارگاهی در «مجمع الصنایع » ــ که محل تجمع نقاشان برجستة آن روزگار بود ــ وارد مرحلة جدیدی شد («هادی تجویدی »، همانجا؛ پاکباز، ذیل مادّه ). برادرش ، مهدی ، که او نیز مراحل آموزش نگارگری را گذرانده بود، در این سفر همراه وی بود (کریمی و دیگران ؛ افتخاری ، همانجاها). چندی بعد، قدرت قلم و تبحّر تحسین برانگیز تجویدی ، حکیم الملک وزیر معارف وقت را آنچنان تحت تأثیر قرار داد که با معرفی وی به کمال الملک * ، مقدمات ورود تجویدی به مدرسة عالی صنایع مستظرفه را فراهم کرد. کمال الملک نیز کوتاه زمانی بعد، وی را به استادی نقاشی آبرنگ در همان مدرسه برگزید و صلاحیت هنری و اخلاقی اش را کتباً تأیید کرد («مرحوم هادی تجویدی »، ص 42؛ افتخاری ؛ کریمی و دیگران ، همانجاها). تجویدی ، هم زمان ، تحصیل نقاشی اروپایی را زیر نظر کمال الملک آغاز کرد و در 1306ش از مدرسة صنایع مستظرفه دیپلم گرفت («هادی تجویدی »، همانجا).

در 1308 ش تجویدی به عنوان استاد نگارگری به مدرسة تازه تأسیس «صنایع قدیمه » رفت که حسین طاهرزاده بهزاد (1266ـ1341ش ) آن را با هدف احیای هنرهای سنّتی ایران بنیان نهاده بود. تجویدی در مسابقه ای که برای گزینش استادان شایستة تدریس برگزار شده بود، شرکت کرد. مسابقه در بخش نگارگری سنّتی ، ترسیم یکی از هفت گنبد بهرام به سبک مکتب هرات بود و تجویدی مجلس بر تخت نشستن بهرام را در گنبد بنفش به تصویر کشید. هجده مستشرق همراه با صاحب نظری ایرانی به نام حاج مقوّم السلطان ، که داوری این مسابقه را برعهده داشتند، با اکثریت آرا تجویدی را به عنوان نفر اول برگزیدند (همانجا؛ افتخاری ، ص 14؛ کریمی و دیگران ، ص 26ـ27). از آن پس تجویدی به آفرینش آثار هنری گرانقدر و کم نظیر و تربیت شاگردان مستعد و علاقه مند پرداخت . علی کریمی ، محمدعلی زاویه ، ابوطالب مقیمی تبریزی ، علی مطیع و سلیم عقیلی ، از شاگردان او، بعدها هرکدام استاد و هنرمندی برجسته شدند (افتخاری ، ص 16؛ کریمی و دیگران ، ص 27).

تجویدی در موسیقی نیز دستی داشت . نخستین بار در اصفهان ردیفهای آواز را از نایب اسداللّه * ، نوازندة نی ، فرا گرفت (کریمی و دیگران ، همانجا). پس از عزیمت به تهران نیز، چندی نزد غلامحسین درویش خان * به فراگیری تارنوازی پرداخت (همانجا؛ افتخاری ؛ پاکباز، همانجاها). در تارنوازی شیوه ای دلپذیر داشت و از صدایی خوش بهره مند بود که گاه آن را با نوای تارش همراه می ساخت . فرزند ارشدش ، علی ، ردیفهای آواز را از وی آموخت (کریمی و دیگران ، همانجا).

تجویدی زبان فرانسه را نیز بخوبی می دانست ، کتب خطی بسیاری داشت و شعرهای فراوانی را از حفظ می خواند (همانجا). ویژگیهای اخلاقی تجویدی تا حد بسیاری تحت تأثیر استادش ، کمال الملک ، قرار داشت ؛ طبعی آرام و ملایم که با واقع بینی و کمال گرایی درآمیخته بود، راستگویی ، صراحت ، قاطعیت در برابر مقامات مافوق و مهربانی و تواضع با زیردستان از بارزترین ویژگیهای وی بود (همان ، ص 26). منزلت هنری تجویدی در زمان حیاتش بدرستی شناخته نشد و ناسپاسی جامعه ، وی را بتدریج به انزوا سوق داد به طوری که فرزندانش را از ورود به عرصة هنر برحذر می داشت (همان ، ص 27). تجویدی در 1318ش ، پس از یک دورة بیماری ممتد، درگذشت («هادی تجویدی »، ص 29؛ افتخاری ، همانجا). از وی دو دختر و سه پسر به یادگار ماند. علی ، از استادان مسلّم موسیقی ایران و دو پسر دیگر او، اکبر و محمد ( رجوع کنید بهتجویدی * ، محمد) نقاشان متبحّری به شمار می آیند.

موضوع نقاشیهای تجویدی را عموماً موضوعات ملی ایران تشکیل می داد و نقاشیهای آبرنگ او ــ که در زمرة بهترین نقاشیهای آبرنگ اند و به شیوة قلم پرداز و با پیروی از سبک ابوالحسن خان صنیع الملک * ترسیم شده اند ــ بعدها به مراکز هنری خارج از کشور، از جمله موزة لوور ، راه یافت . در مجامع هنری اروپا، آثار وی با نام هادی معروف است (کریمی و دیگران ، ص 27).





تجویدی در نگارگری پیرو شیوه های کهن این هنر و احیاگر نگارگری سنّتی ایران پس از چندین قرن فراموشی بود، آنچنانکه وی را «حلقة اتصال هنر نگارگری سنّتی به نسل امروز» به شمار آورده اند (همان ، ص 24). در واقع ، بر اثر تلاش پرشور و وطن دوستانة وی و شاگردانش نقاشی ملی ایران که در نتیجة اثرپذیری از نقاشی غربی به بوتة فراموشی سپرده شده بود، پس از مدتها فترت (اواسط صفویه تا اوایل پهلوی ) بار دیگر سر برافراشت . این حرکت اگرچه ، به لحاظ محتوا، بازگشت به هنر درخشان نگارگری عصر صفوی محسوب می شد، اما به دلیل برخورداری از نگاهی جدید به نحوة انتخاب مضامین ، نوع طراحی ، رنگ بندیها و نوع به کارگیری پرسپکتیو، سبکی جدید به شمار می آید (افتخاری ، مصاحبة مورخ 8 خرداد 1379) بدین لحاظ ، نگارگری امروز ایران با وجود تغییراتی که در آن پدید آمده ، همچنان عمیقاً متأثر از سبک تجویدی است (کریمی و دیگران ، ص 26).

سه تابلوی هفت گنبد بهرام ، فردوسی در دربار سلطان محمود و ملاقات یعقوب و یوسف ، از جمله معروفترین آثار تجویدی اند. هفت گنبد بهرام که در 1307ش (یا 1309ش ) بر اساس سبک آقامیرک * ، نقاش معروف عصر صفوی ، ساخته شده ، به لحاظ طراحی و ساخت قوی و لطافت در رنگ و نقش و قلم گیریهای روان و یکدست ، اثری ممتاز و گویای شناخت تجویدی از رموز و فنون نگارگری سنّتی ایران است (پاکباز، همانجا؛ افتخاری ، ص 18). تابلوی فردوسی در دربار سلطان محمود (1315ش ) را اثری تمام عیار دانسته اند. تکمیل این تابلو پنج سال به طول انجامیده (مهرپویا، ص 30؛ پاکباز، همانجا؛ کاشفی ، ص 90) و چهره ها در نهایت استادی با به کارگیری شیوة «پرداز» طراحی شده اند. با اینهمه و به رغم آنکه نحوة طراحی لباسها بسیار چشمگیر و رنگ آمیزی و قلم گیری آن در حد عالی است (کریمی و دیگران ، ص 24ـ25)، بر آن خرده گرفته اند که برخی مقتضیات تاریخی را در آن رعایت نکرده است («هادی تجویدی »، همانجا). تابلوی نیمه تمام ملاقات یعقوب و یوسف آخرین اثر تجویدی است . قدرت خلاّ قة وی در طراحی و رنگ آمیزی به همراه چهره پردازیهای بسیار چشمگیر و بیان روان شناسانة آنها، در این اثر کاملاً مشهود است (افتخاری ، همانجا).


منابع :
(1) محمود افتخاری ، موزة هنرهای ملی ایران ، تهران . مصاحبه ، 8 خرداد 1379؛
(2) همو، «یادگار هنر: استاد هادی تجویدی ، نخستین معلّم مینیاتور»، فصلنامة هنر ، ش 23 (پاییز 1372)؛
(3) روئین پاکباز، دایرة المعارف هنر: نقّاشی ، پیکره سازی ، گرافیک ، تهران 1378 ش ؛
(4) جلال الدین کاشفی ، «مینیاتورهای معاصر ایران »، فصلنامة هنر ، ش 11 (تابستان 1365)؛
(5) علی کریمی ، علی مطیع ، و علی تجویدی ، «استاد هادی تجویدی : حلقة اتصال هنر نگارگری سنّتی به نسل امروز» (گفتگو)، گزارش مرضیه پروهان ، ادبستان ، سال 4، ش 3 (اسفند 1371)؛
(6) «مرحوم هادی تجویدی »، هنر و مردم ، ش 55 (اردیبهشت 1346)؛
(7) جمشید مهرپویا، «مینیاتور: هنری سنّتی از ایران »، موزه ها ، ش 7 (اسفند 1365)؛
(8) «هادی تجویدی »، اطلاعات ماهیانه ، ش 6 (شهریور 1327).

/ رقیه میرابوالقاسمی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3308
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست