تجویدی ، محمد ، نقاش و نگارگر معاصر. در 1303ش در تهران به دنیا آمد. مقدمات نقاشی و طراحی را نزد پدرش ، هادی تجویدی * ، آموخت که از بهترین شاگردان کمال الملک و نگارگری مشهور بود. فعالیت جدّی تجویدی ، پس از درگذشت پدرش (1318ش ) آغاز شد (کاشفی ، ص 122ـ 137؛ فصلنامة هنر ، ص 278). در 1321ش به مدرسة صنایع قدیمه رفت و شیوه های گوناگون نگارگری را از استادانی چون محمدعلی زاویه ، ابوطالب مقیمی ، علی کریمی و حسین بهزاد * فراگرفت . در 1323 ش نخستین بار برای دیوان خیام تصویر کشید (افتخاری ، 1374 ش ، ص 49). در 1324ش به هنرستان هنرهای ملی رفت و پس از گذراندن هشت سال دوره های متعدد هنری ، «کمک استاد» و در 1332ش (به قولی 1336ش ) با حکم شورای عالی فرهنگ ، استاد هنرستان هنرهای زیبا شد و با حسین بهزاد به همکاری پرداخت ، ولی در 1342ش و پس از درگذشت حسین بهزاد، تدریس در آن هنرستان را رها کرد و تا پایان عمر به خلق آثار هنری مشغول شد (کاشفی ، ص 137؛ افتخاری ، 1374ش ، ص 51؛ «بدایعی در پهنة زندگی »، ص 164؛ فصلنامة هنر ، همانجا).

فعالیت هنری تجویدی توأم با تحقیق ، مطالعه و سفرهای بسیار بود. وی به شناخت آثار هنرمندان خارجی اهتمام بسیار داشت و در این سفرها که از 1326ش آغاز شد، از موزه های بزرگ هنری فرانسه ، اتریش ، هلند، بلژیک ، سوئیس ، انگلستان ، اسپانیا و امریکا دیدار کرد و در برخی از این کشورها

نمایشگاههایی برگزار کرد، از جمله نمایشگاهی مشترک با سهراب سپهری در فرانسه ، که با استقبال بسیاری مواجه شد (کاشفی ، ص 122ـ124، 137؛ فصلنامة هنر ، همانجا).

تجویدی در 1373ش ، بر اثر بیماری صعب العلاجی درگذشت (افتخاری ، 1374ش ، ص 48).

تجویدی یکی از پرکارترین هنرمندان معاصر ایران است . تعداد آثار وی را، در موضوعات متعدد و با شیوه های مختلف ، متجاوز از بیست هزار اثر برآورد کرده اند که از جمله شامل نقاشیهای رنگ و روغن ، آبرنگ و فِرِسْک است (افتخاری ، مصاحبة مورخ 8 خرداد 1379). قدرت قلم و طراحی ، آشنایی فراوان با پرسپکتیو و آناتومی ، نگارگریهای اصیل ایرانی و نقاشی آبرنگ از ویژگیهای هنر تجویدی است (همو، 1374ش ، ص 49؛ کاشفی ، ص 124). او با عنایت به مبانی ارزشمند نگارگری سنّتی ایرانی ، نگاهی نو در آثار خود ارائه داد (افتخاری ، 1374ش ، ص 51) و معتقد بود که هنرمند واقعی باید از فنون هنری غربی فقط در جهت پیشبرد هنرهای ملی استفاده کند و هنر ملی خود را فراموش نکند (کاشفی ، ص 125). با اینحال یکی از صاحب نظران برآن است که او از نگارگری اصیل ایرانی ـ اسلامی فاصله گرفته و به اصول و قواعد نقاشی اروپایی روی آورده ، اما به لحاظ موضوع به فرهنگ و سنّت و تفکرات مذهبی خویش وفادار مانده است (همانجا).

شاید بتوان یکی از وجوه تمایز تجویدی با سایر هنرمندان معاصرش را در گرایش وی به ارائة آثار هنری بازاری نظیر طرح جلد و پوستر دانست ؛ تصویرگری بیش از 250 دیوان شعر، از جمله دیوان حافظ ، خیام ، سعدی ، باباطاهر و شاهنامة فردوسی از مهمترین آثار اوست (افتخاری ، 1374 ش ، ص 49؛ کاشفی ، ص 124). وی آثار برخی از شاعران معاصر، همچون حماسة هیزم شکن اثر بسیج خلخالی ، را نیز مصور کرده است (افتخاری ، 1374ش ، ص 51؛ فصلنامة هنر ، همانجا). همچنین صفحه آرایی

و طراحی روی جلد مجلة موسیقی را نیز برعهده داشت («بدایعی در پهنة زندگی »، ص 163). این ویژگی تجویدی اگرچه انتقادهایی به همراه داشت (کریمی و دیگران ، ص 25ـ26)، اما آثار او را با مقبولیت عامه مواجه ساخت (افتخاری ، مصاحبة مورخ 8 خرداد 1379). بخش دیگری از آثار هنری تجویدی عبارت اند از مجموعه آثاری به سبک نگارگریهای سنّتی ایران و نگارگریها و قلم گیریهایی به شیوة حسین بهزاد، که برخی از آنها در موزة هنرهای ملی و بسیاری نیز نزد هنردوستان و مجموعه داران داخلی و خارجی نگهداری می شود (افتخاری ، 1374ش ، ص 49ـ50؛ «بدایعی در پهنة زندگی »، ص 164)و نیز دوازده اثر مذهبی که در فاصلة سالهای 1350 تا 1353ش نقاشی شده اند و آثار شمایل سازان بیزانس و گوتیک نظیر آندری روبلف ، شمایل ساز معروف روسی در قرن نهم /پانزدهم ، و آثار هنرمندان نام آور نقاشی کلاسیک اروپا چون رامبراند را تداعی می کنند (افتخاری ، 1374ش ، ص 50ـ51؛ کاشفی ، ص 125). در این زمینه ، تمثالهای امام حسین و امام علی علیهماالسلام و چند تابلوی بسیار زیبا و حزن انگیز از واقعة کربلا از معروفترین آثار او به شمار می روند (افتخاری ، 1374ش ، ص 50؛ کاشفی ، همانجا).

---

منابع :
(1) محمود افتخاری ، «خاک شو، تا گل برویی رنگ ، رنگ »، میراث فرهنگی ، ش 13 (تابستان 1374)؛
(2) همو، موزة هنرهای ملی ایران ، تهران . مصاحبه ، 8 خرداد 1379؛
(3) «بدایعی در پهنة زندگی »، فصلنامة هنر ، ش 7 (زمستان 1363)؛
(4) فصلنامة هنر ، ش 23 (پاییز 1372)؛
(5) جلال الدین کاشفی ، «مینیاتورهای معاصر ایران »، فصلنامة هنر ، ش 11 (تابستان 1365)؛
(6) علی کریمی ، علی مطیع ، و علی تجویدی ، «استاد هادی تجویدی : حلقة اتصال هنر نگارگری سنّتی به نسل امروز» (گفتگو)، گزارش مرضیه پروهان ، ادبستان ، سال 4، ش 3 (اسفند 1371).

/ رقیه میرابوالقاسمی /