تَبوذَکی ، موسی بن اسماعیل ، ابوسلمة مِنقَری ، عالم و محدّث بصری در قرن دوم و سوم . سبب شهرت وی را به تبوذکی ، فروشندگی کود یا محتوای شکم مرغان ، یا سکونت وی در محلة تبوذک دانسته اند (سمعانی ، ج 1، ص 447؛ ذهبی ، 1375ـ1377، ج 1، ص 395).

تاریخ دقیق ولادت تبوذکی دانسته نیست ؛ تنها می دانیم که در اوایل خلافت ابوجعفرمنصور عباسی (136ـ 158) متولد شده و با توجه به اینکه بصری خوانده شده ، احتمالاً در بصره زندگی می کرده است . از زندگی او اطلاعی در دست نیست ، جز آنکه از سال 160 به استماع حدیث پرداخته و از مشایخ بزرگی که بیشتر اتباع تابعین بوده اند، حدیث شنیده است . وی مشایخ متعددی داشته که برخی از آنان عبارت اند از: جریربن حازم ، حَمّادبن سلمه ، مبارک بن فضاله ، عبدالعزیزبن ماجِشون ، قاسم بن فضل و مهدی بن میمون (ذهبی ، 1402، ج 10، ص 361؛ سمعانی ، همانجا؛ ابن عماد، ج 2، ص 52). بسیاری از محدّثان بعدی ، بی واسطه یا باواسطه از راویان تبوذکی بوده اند؛ ابوداود و بخاری بدون واسطه و ابن خلاّ ل ، ابن معین ، ابوزُرعه و بسیاری دیگر با واسطه از وی روایت کرده اند. تعداد احادیثی را که تبوذکی گردآورده ، 000 ، 35 ثبت کرده اند (ابن عماد؛ ذهبی ، 1402، همانجاها). رجال نویسان و اصحاب جرح و تعدیل بر وثاقت و امانت تبوذکی در نقل احادیث تأکید داشته و با الفاظی چون ثقه ، امین و صدوق وی را ستوده اند (ابن سعد، ج 7، قسم 2، ص 56؛ امینی ، ج 1، ص 87؛ ابن حبّان ، ج 9، ص 160). تبوذکی در 223 در بصره درگذشت (سمعانی ، همانجا؛ بخاری جعفی ، ج 2، ص 320).

---

منابع :
(1) ابن حبّان ، کتاب الثقات ، حیدرآباد دکن 1393ـ1403/ 1973ـ 1983؛
(2) ابن سعد؛
(3) ابن عماد؛
(4) عبدالحسین امینی ، الغدیرفی الکتاب و السنة و الادب ، ج 1، بیروت 1387/ 1967؛
(5) محمدبن اسماعیل بخاری جعفی ، التّاریخ الصّغیر ، چاپ محمودابراهیم زاید، بیروت 1406/1986؛
(6) محمدبن احمد ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ، ج 10، چاپ شعیب ارنؤوط و محمدنعیم عرقسوسی ، بیروت 1402/ 1982؛
(7) همو، کتاب تذکرة الحفاظ ، حیدرآباد دکن 1375ـ 1377/ 1955ـ 1958، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(8) سمعانی .

/ عبداللّه کیانی فرید /