- مدرسة الفقاهة
- مکتبة مدرسة الفقاهة
- قسم التصویري
- قسم الکتب لأهل السنة
- قسم التصویري (لأهل السنة)
- ويکي فقه
- ويکي السؤال
- مدرسة الفقاهة
- مکتبة مدرسة الفقاهة
- قسم التصویري
- قسم الکتب لأهل السنة
- قسم التصویري (لأهل السنة)
- ويکي فقه
- ويکي السؤال
|
||||
| اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3208 | ||||
|
تَبَّت (تُبَّت / تِبَّت / تِبَت ) ، سرزمینی در آسیای مرکزی (برای تلفظهای مختلف رجوع کنید به یاقوت حموی ، ذیل مادّه ؛ همچنین اظهارنظر مینورسکی در حواشی حدودالعالم ، ص 96ـ 105، و نیز در چاپ و ترجمة اثر مروزی رجوع کنید به ادامة مقاله ). ریشة واژة تبـّت را اخیراً بازن و همیلتون در تحقیق مفصّل و عالمانة > «ریشة نام تبت » < ، در نشریة > مطالعات تبت شناسی و آیین بودا در وین < ، که در > ترکها، واژه ها، آدمها < نوشتة بازن هم آمده است ، بررسی کرده اند. ایشان معتقدند که شکلهای فارسی ـ عربی ، و ازینرو، شکلهای غربی این نام را در قدیمترین نامِ چینی این سرزمین ، یعنی تئو ـ فان ، به جای توپن مفروض (آغاز سدة هفتم میلادی )، همچنین در توپوت ــ که شکلِ ترکی اورخون (نیمة اول سدة دوم / اواسط سدة هشتم ) است ــ و در توپت مفروض سغدی و ایرانی میانه (سدة سوم / نهم ) می توان پیدا کرد. همة اینها به واژة تُپه یا تُپو ی ترکی قدیم به معنای «بلندی » بازمی گردد که با پسوند جمعِ ت در ترکی ـ مغولی به معنای «بلندیها، سرزمینهای بلند» است و معادل مفهوم امروزی «بام دنیا» است . چینیها و ترکها این جاینام را احتمالاً از قوم تئویو ـ هوئن آلتایی گرفته اند که در منطقة کوکونور ـ تسایدام ، یعنی شمال تبّت ، زندگی می کردند تا اینکه در سال 12/ 633 از تبّتیها شکست خوردند و به سمت شمال رانده شدند. منابع : (1) ابن خرداذبه ؛ (2) ابوریحان بیرونی ، آثار الباقیة ؛ (3) ( عبدالملک بن محمد ثعالبی ، لطائف المعارف ، ترجمة علی اکبر شهابی خراسانی ، مشهد 1368 ش ؛ (4) حدودالعالم من المشرق الی المغرب ، با مقدمة بارتولد و حواشی و تعلیقات مینورسکی ، ترجمة میرحسین شاه ، کابل 1342 ش ؛ (5) رشیدالدین فضل اللّه ؛ (6) محمدحیدر دوغلات ، تاریخ رشیدی ، چاپ عکسی از نسخة خطی کتابخانة انستیتو ابوریحان بیرونی (تاشکند)، ش 1430، تهران 1378 ش ؛ (7) طبری ، تاریخ (بیروت ) ) ؛ (8) عبدالحی بن ضحاک گردیزی ، زین الاخبار ، چاپ عبدالحی حبیبی ، چاپ افست تهران 1347 ش ؛ (9) ( مسعودی ، مروج (بیروت )؛ (10) عثمان بن محمد منهاج سراج ، طبقات ناصری ، یا، تاریخ ایران و اسلام ، چاپ عبدالحی حبیبی ، تهران 1363 ش ؛ (11) یاقوت حموی ؛ (12) یعقوبی ، البلدان ، همو، تاریخ ) ؛ (13) Benjamin of Tudela, The itinerary of Benjamin of Tudela , tr. M. N. Adler, London 1907; (14) E. Bretschneider, Mediaeval researches from eastern Asiatic sources , London 1910; (15) E. Chavannes, Documents sur les Tou-kiue ) Turcs ) occidentaux , St. Petersburg 1903; (16) [Muh ¤ammad H ¤ayder Du ¦g ¢h ¢la ¦t, Tarikh-i-Rashidi , Engl. trans. by E. Denison Ross, Delhi 1991]; (17) D. M. Dunlop, "Arab relations with Tibet in the eighth and early ninth centuries A. D"., Isla ªm Tetkikleri Enstitدsد Dergisi , V (1973); (18) A. Francke, A history of Western Tibet; (19) Grierson, Linguistic survey of India ; (20) R. Grousset, L'empire des steppes , 4 Paris 1951, Eng. tr. The empire of the steppes. A history of Central Asia , New Brunswick , N. J. 1970; (21) M. Hartmann, Der islamische Orient ; (22) Herrmann, "Issedoi", in PW , IX /2 ; (23) Sharaf al-Zama ¦n T ¤a ¦hir Marwaz ¦â, Marvaz ¦âon China , the Turks and India , ed. and tr. Minorsky, London 1942; (24) Marco Polo, The book of Ser Marco Polo the Venetian concerning the kingdoms and marvels of the East , translated and edited, with notes by Henry Yule, 1871, 3rd. ed. by Henri Cordier, 1903-1920, repr., London 1975; W. Tomaschek, "Kritik der جltesten Nachrichten دber den Skythischen Norden", SBWAW , CXVI (1888). / و . بارتولد و ک . ا. باسورث ، با اندکی تلخیص از ( د.اسلام ) / تاریخ و اقوام جدید و معاصر تبّت . تبّت ــ که سکنة مسلمان ، آن را در فارسی یا اردو تِبَّت می نامند ــ منطقه ای فرهنگی در مرزهای هندوچین (میان ْ27 تا ْ38 عرض شمالی و ْ74 تا ْ103 طول شرقی ) است . مردم آن به زبانهای تبّتی (از گروه زبانهای تبّتی ـ برمه ای ) سخن می گویند و پیرو فرقة دالایی لاما از آیین بودا هستند. امروزه این منطقه از نظر سیاسی تقسیم شده است . از یک سو تبّت اصلی ، فعلاً ایالت خودمختار تبّت در جمهوری خلق چین را تشکیل می دهد و از سوی دیگر در دو مسیر گسترده است : در مشرق و شمال شرقی ، تا ایالتهای چینی سچوان ، کانسو/ گانسو ، چینگهای و یونّان گسترش می یابد که در این نواحی نزدیک به دو میلیون سکنة تبّتی ، یعنی به تعداد سکنة منطقة خودمختار، زندگی می کنند؛ در سوی دیگر تا منطقه ای سیاسی امتداد دارد که بتناوب در دست مغولها و بعد در دست هند دورة بریتانیا بود، اما امروزه جدا شده است . صدها هزار تبّتی در این منطقه سکونت دارند. در مغرب ، در امتداد جبال قراقروم ، تبّتیها در شمال کشمیر زندگی می کنند و در دو منطقه ، یکی منطقة پاکستانی تماماً مسلمان و دیگری منطقة هندی با حدود 48% مسلمان ، پراکنده شده اند. در جنوب ، در عرض رشته کوههای هیمالیا، منطقة فرهنگ تبّتی ، که یکسره بودایی باقی مانده است ، در شمال تا نپال * و بهوتان و دره های علیای هند از جمله سِکِّم ــ که در طرف دیگر این کشورها واقع است ــ گسترش می یابد. سرزمین اصلی تبّت به کمک مغولان سده های نهم تا یازدهم / پانزدهم تا هفدهم ، و با اقتدار رهبری هم روحانی و هم دنیوی به نام دالایی لاما، رفته رفته به وحدت دست یافت . پس از 1132/ 1720 عملاً چین بر آن سلطه داشت . انگلیس در پی لشکرکشی یانگهازبند در 1322/ 1904 نماینده ای سیاسی به لهاسا تحمیل کرد که تا 1368 (1328 ش )/ 1949 در آنجا بود. در عمل ، تبّت در فاصلة میان اعلام جمهوری چین در 1329/ 1911، و به قدرت رسیدن ارتش سرخ در 1368 (1328 ش )/ 1949، مستقل بود. حکومت کمونیستی چین استیلای خود را بر ایالت خودمختار تبّت در 1338ش /1959 گسترش داد که منجر به فرار دالایی لاما و دولتش و جمعی از نخبگان کشور به هند شد. چینیان برای تثبیت سلطة خود بر تبّت ، مهاجرنشینهای چینی بسیاری ایجاد کردند. آزارهای مذهبی ، بویژه در طی انقلاب فرهنگی ، فراوان بود و در مورد مسلمانها نیز اعمال می شد. جامعة امروز تبّت ، در دل تبّت اصلی و نیز در اطراف آن ، در حد بالایی بودایی است . این جامعه به طور سنّتی عشیره ای است ، برخی کوچگر و برخی یکجانشین اند. ساختار این جامعه سلسله مراتبی است . یکی از ویژگیهای مهم این جامعه ، چند شوهری است که بخشی از یک نوع نظام اجتماعی را می سازد که «نظام خانه ها» خوانده می شود. «خانه » واحد اصلی است که مالکیتش تقسیم ناپذیر است ؛ برادرها ناگزیرند که پیرامون یک زوجه خانوادة واحدی تشکیل دهند تا بتوانند از این مالکیت بهره گیرند. این جامعة عامی را طبقه ای مذهبی پوشش می داد که نوعی جامعة روحانی متشکل از راهبان بود، راهبانی که داوطلبانه به عضویت درمی آمدند و جزو سلکهای مختلف قرار می گرفتند. این گروه حدود یک پنجم جمعیت بود. در برابر این اکثریت بودایی ، اقلیت بسیار اندک مسلمانان تبّتی قرار دارد. این عنوان به چندین گروه مختلف اشاره دارد: در تبت اصلی ، مسلمانان بیشتر خارجی تبارند. در غرب ، در بلتستان و لَداخ ، می توان مسلمانانی با تبار و فرهنگ تبّتی یافت ؛ در شمال شرقی ، درون قلمرو چین ، هم تبّتیهای مسلمان و هم مسلمانانی با فرهنگ چینی هستند. مسلمانان را می توان به سه گروه تقسیم کرد: کشمیریها، چینیها و «غریب »ها. کشمیریها، قدیمترین و شناخته شده ترین گروه اند. در تبّتی آنان را «خا ـ چه » (از خواجة فارسی به معنای تاجر و نیز شاید صوفی ) نامیده اند و این نام توسّعاً به همة مسلمانان نیز اشاره دارد. کشمیریها ابتدای ورود خود را به این سرزمین در زمان فرمانروایی دالایی لامای پنجم (1052ـ1093/ 1642ـ1682)، سازمان دهندة تبّت جدید، می دانند. به موجب روایتی شفاهی که در اوایل سدة چهاردهم / پایان نوزدهم گرد آمد، فردی به نام خیرالدین پس از مسابقة جادوگری با دالایی لاما اجازه یافت که مسلمانان را در تبّت مستقر کند. این روایت یادآور روایتهایی از کرامات خوجه آفاق / خوجه آپاق کاشغری مشهور است که به نوعی رقابت جادویی با دالایی لاما اشاره دارد. نخستین مبشران کلیسای کاتولیک رومی که وارد تبّت شده اند، به حضور بازرگانان مسلمان در لهاسا و شهرهای عمدة تبّت مرکزی و غربی از نیمة سدة یازدهم / هفدهم به بعد گواهی داده اند. این بازرگانان ، رقیب تاجران هندی و نپالی و ارمنی بودند. آنان گاهی مستقیماً از کشمیر از طریق لداخ می آمدند، اما بیشترشان جزو شبکة تاجرانی بودند که بین هند و چین تجارت می کردند. آنان پس از روانه شدن از بنارس و پَتْنه در هند، مهاجرنشینهایی در کاتماندو در نپال ، کوتی و گیانتسه و شیگاتسه و لهاسا در تبّت ، تا سینینگِ چین ایجاد کردند. حضور آنان در گارتاک ، در غرب تبّت هم گواهی شده است . آنان هم به تجارت کلان و هم خرد، مانند خرید و فروش لباس و زیورآلات ، اشتغال داشتند و به عنوان بانکدار برای صومعه ها نیز کار می کردند. در میان آنان سه قشر متمایز وجود داشت : اکثریت «زائیدة » تبّت که از خاندانهای قدیمی بودند و در بالاترین مرتبه قرار داشتند؛ پس از آن اقلیتی ثروتمند و متنفذ به نام «لادا ـ خا ـ چه » اهل لداخ که انحصار بسیار سودآورِ هدایتِ «لوپ ـ چاک » (کاروانهایی که هر سه سال یک بار خراج مهاراجة کشمیر را به دالایی لاما می رساندند) را در دست داشتند؛ گروه سوم سیرینگ ـ پا بودند که از مناطق دیگر هند آمده بودند و پایینترین قشر اجتماع به شمار می رفتند. کشمیریها از استقلال در ادارة مساجد و گورستانهای خود به نحو احسن بهره مند بودند، و همچنین در زمینة قضاوت ، مقامی اجتماعی به نام «گو ـ پا» یا «دپون ـ پو» مسئولیت داشت که حکومت دالایی لاما آن را به رسمیت شناخته بود و زیر نظر وزارت دارایی (رچیس ـ خان لاس خون ) قرار داشت . در 1338ش /1959 که چینیها دیگر بار بر چین مسلط شدند، شمار کشمیریها حداکثر چند هزار تن بود. سپس اغلب آنان به هند گریختند و خواستار ملیت هندی شدند که بی نتیجه ماند، سپس به عنوان مردمی فاقد تابعیت ، به اردوگاه پناهندگان در سرینَگَر کشمیر پیوستند که هنوز هم شمار زیادی از آنان در آنجا به سر می برند. آنانی که تحصیلات بیشتر یا موقعیت بهتری داشتند، شغلهایی در هند و پاکستان و عربستان سعودی پیدا کردند؛ چند صد تن در تبّت ماندند یا، در مواردی ، به تبّت بازگشتند و به نگهداری عبادتگاههای خود همت گماردند. گروه دوم مسلمانان چینی اند که به آنها هو ـ پا ـ لینگ خا ـ چه می گویند و نام خود را از محلة زندگی خود در لهاسا یا بهتر گفته شود از «گیا (؟)خاچه » یا در نهایت از «هوئی »، اصطلاح عمومی در چین برای مسلمانان چینی زبان (رجوع کنید به چین * ، مسلمانان )، برگرفته اند. آنان مدعی اند که آغاز ورودشان سدة دوازدهم / هجدهم بوده است . حضور آنان در لهاسا و شیگاتسه و کنار راههای شمال شرقی منتهی به چین گواهی شده است . آنان به طور سنّتی سفره خانه داشتند یا قصاب بودند، زمینهایی هم در اختیارشان بود که در آن سبزی می کاشتند و چهارپایانی برای ذبح پرورش می دادند. آنان همچنین به رهبری هو ـ پا ـ لینگ دپون پو در مذهب و قانون استقلال داشتند و این شخص در برابر وزارت کشاورزی (سو ـ نام لاس خون ) مسئول بود. از آنجا که آنان شهروندان چینی به حساب می آمدند، در 1338 ش / 1959 ( در جریان شورش ضدچینی (رجوع کنید به د. فارسی ، ذیل مادّه ) ) ، در خانه های خود باقی ماندند. تعداد آنان در آن زمان نامعلوم است . آنچه می دانیم این است که از دهة 1360 ش / 1980 سیلی از مسلمانان چینی به تبّت سرازیر شده است . در واقع ، مسلمانان غرب چین با بهره گیری از آزادی اقتصادی در اقتصاد تبّت سرمایه گذاری کرده اند؛ امروز بر پایة برآورد حداقلی ، 000 ، 5 مسلمان چینی ، تنها در خود شهر لهاسا هستند (برخی مقامات این رقم را 000 ، 20 تا 000 ، 30 تن ذکر کرده اند). این تاجران جدید با مسلمانان قدیم چینی بدشواری کنار آمدند، با جمعیت بودایی نیز، که این تاجران را افرادی فرصت طلب می دانستند، روابط پرتشنجی داشتند. گروه جالب توجه و کم تعداد سوم که از لحاظ اجتماعی فرودست تلقی می شدند، «غریب »ها (در اینجا به معنای فقیر) بودند. در سدة سیزدهم / نوزدهم شمارشان زیاد بود، اما در 1338 ش / 1959 فقط دوازده خانوار از آنها باقی مانده بود. آنان از دولت تبّت کمک مالی سالانه دریافت می کردند. این مسلمانان ــ که با زندگی تبّتی سازگار شده و اغلب با زنان تبّتیِ مسلمان شده ازدواج کرده بودند و به تبّتی همچون زبان مادری خود سخن می گفتند ــ آداب و رسوم تبّتی را پذیرفته بودند، اما به سبب اعتقاد به شرع اسلام ، چند شوهری را رد می کردند. جماعتهای مسلمان در حکومت دالایی لاما، در مذهب و قانون ، استقلال داشتند و به طور رسمی در کاخ دالایی لاما، هنگام مراسم سال نو حاضر می شدند. به طور کلی بیشتر بوداییان تا حد زیادی با این مسلمانان مدارا می کردند. پس از 1338 ش / 1959 این جماعتهای مسلمان ، ثروتمند شده اند؛ امکانات مسلمانان کشمیری کاهش یافته و امکانات مالی مسلمانان چینی رو به افزایش است . منابع : (25) ابوبکر امیرالدین تبتی ندوی ، تبت اور تبتی مسلمان ، لکهنو 1979؛ (26) ( د. فارسی ) ؛ (27) B. N. Aziz, Tibetan frontier families. Reflections on three generations of D'ing-ri , Delhi 1978; (28) L. Deshayes, Historie du Tibet , Paris 1997; (29) H. Didier, Les Portugais au Tibet: les premiةres relations jةsuites ) 1624-1635 ), Paris 1996; (30) P. Dollfus, "The history of Muslims in central Ladakh", The Tibet journal , XX /3 (1995), 35-58; (31) idem, Lieu de neige et de genإvriers. Organisation sociale et religieuse des communautإs bouddhistes du Ladakh , Paris 1989; (32) EI 1 , s.v. "Tibet" (by W. Barthold); Fang Jiangchang, "Research on the Huis and their mosques in Tibet and on the spread and influence of Islam in Tibet" (33) ( در بارة مسلمانان چینی تبّت ) , Tibet studies , (Lhasa), no. 2 (1989), 202-222; (34) M. Gaborieau, "Pouvoirs et autoritإ des soufis dans l'Himalaya", in Prإtrise, pouvoirs et autoritإ en Himalaya , ed. V. Bouillier and G. Toffin, Paris 1989, 215-238; (35) idem, Rإcit d'un voyageur musulman au Tibet , Paris 1973, 14-30; (36) K ¢h ¢w a ¦ ¢d ¢j ¢a G ¢h ¢ula ¦m Muh ¤ammad, Rإcit d'un voyageur musulman au Tibet , ed., tr. and comm. Gaborieau, Paris 1973 (سرگذشتنامة خودنوشت یک بازرگان مسلمان نپالی ) ; D. C. Gladney, Muslim Chinese, ethnic nationalism in the People's Republic , Cambridge, Mass. and London 1991 (37) (شامل مطالبی در بارة فرهنگ مسلمانان تبّت ) ; (38) N. Grist, "Muslim kinship and marriage in Ladakh", in Anthropology of Tibet and the Himalaya , ed. C. Ramble and M. Brauen, Zurich 1993, 80-92, idem, "Muslims in western Ladakh, The Tibet journal , XX /3 (1995), 59-70; (39) C. Jest, Kha-che and Gya Kha-che. Muslim communities in Lhasa ) 1990 ), 8-20; (40) Khace Phalu's advice on the art of living , tr. Dawa Norbu, Delhi 1994 (در بارة تأثیر ادبی مسلمانان بویژه سعدی شاعر ایرانی ) ; (41) C. Moevus, " The Chinese Hui Muslims' trade in Tibetan areas" (شامل مطالبی در بارة فرهنگ مسلمانان تبّت ) , The Tibet journal , XX /3 (1995), 113-123; (42) L. Petech, Aristocracy and government in Tibet, 1728-1959 , Rome 1973; (43) Prince Peter of Greece and Denmark, "The Moslems of Central Tibet", in Royal Central Asian journal ., XXXIX /3-4 (1962), 233-240; (44) Abdul Wahid Radhu, Caravane tibإtaine , Paris 1981; (45) G. Samuel, Civilized shamans: Buddhism in Tibetan societies , Washington D. C. 1993; (46) T. Shakapa, Tibet: a political history , New Haven 1967; (47) D. Snellgrove and H. E. Richardson, A cultural history of Tibet , 2 Boston and London 1995; (48) S. Srinivas, "Conjunction, parallelism and cross-cutting ties among the Muslims of Ladakh", The Tibet journal , (Dharamsala-Delhi) XX /3 (1995), 71-95; (49) R. A. Stein, La civilisation tibإtaine , 2 Paris 1981, Eng. tr. Tibetan civilization , London 1972; (50) "Tibetan Muslim refugees in Kashmir", Tibetan review , Delhi (May 1976), 15-17; (51) Tibetan Muslims , ed. Gaborieau, special no. of The Tibet journal , XX /3 (1995); (52) T. Tsering, "The advice of the Tibetan Muslim ، Phalu , . A preliminary discussion of a popular Buddhist /Islamic literary treatise". in Tibetan review , (February 1988), 10-15, (March 1988), 18-21; C. Wessels, Early Jesuit travellers in Central Asia , The Hague 1924 (53) (شامل گزارشهای مبلّغان مذهبی در بارة مسلمانان تبّت ) ; T. Zarcone, "Soufis d'Asie centrale au Tibet aux XVI e et XVII e siةcles", , (شامل مطالبی در بارة فرهنگ مسلمانان تبّت و نیز شرح ملاقات خوجه آفاق با دالایی لاما)، (54) Cahiers d'Asie centrale , Tashkent-Aixen -Provence, I - II (1996), 325-344. / م . گابوریو ، با اندکی تلخیص از ( د.اسلام ) / |
||||
| اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3208 | ||||
|
www.eShia.ir