تاریخ نگارستان ، کتابی تاریخی آمیخته با داستانها و حکایتهای نادر تاریخ اسلام و ایران به فارسی ، تألیف قاضی احمدبن محمد غفاری * ، مورخ و شاعر قرن دهم . وی تاریخ نگارستان را در 959 تألیف کرده (غفاری قزوینی ، ص 350، قس همان ، مقدمة مدرس گیلانی ، ص 18) و به گفتة صفا آن را

به نام شاه طهماسب اول صفوی نوشته است (ج 5، بخش 3، ص 1614).

مؤلف ، به تصریح خودش ، برای نوشتن این کتاب از منابع معتبری همچون تاریخ طبری ، مروج الذهب مسعودی ، مطلع السعدین عبدالرزاق سمرقندی ، روضة الصفا اثر میرخواند و حبیب السیر خواندمیر بهره گرفته است (ص 4ـ 5 ، 86 ـ87). هدف وی از تألیف تاریخ نگارستان یافتن علت فراز و فرود سلسله ها با توجه به وقایع و روایات تاریخی است . در عین حال کوشیده است تا کتاب صورت افسانه به خود نگیرد و نیز با تأکید بر خصال نیک انسانی ، جنبة آموزنده و اخلاقی پیدا کند. ولی مؤلف اشتباهات برخی منابع را که از آنها سود جسته ، تکرار کرده است (مقدمة مدرس گیلانی ، ص 12ـ16).

تاریخ نگارستان شرح کوتاهی از زندگی پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم و حضرت علی علیه السلام و فرزندانش و کرامات ایشان را در بر دارد (همان ، ص 10ـ15، مقدمة مدرس گیلانی ، ص 8) و ضمن بیان سوانح خلفای اموی و عباسی و سلسلة شاهان ایران ، حکایات و روایاتی در بارة امرا، سرداران ، مشاهیر علم و ادب و حتی عامة مردم آورده و داستانهایی از شاهنامة فردوسی و حکایتهایی در بارة اسکندر مقدونی و لقمان را نیز ذکر کرده است (همان ، ص 25، 28، 81، 87، 95ـ96، 101).

نثر کتاب ، مانند گلستان ، ادبی و آمیخته به نظم است . مؤلف با زبانی شیوا، رسا و موجز تاریخ ده قرن هجری را بیان کرده است . در کتاب گاه کلمات نامأنوسی وجود داشته که مصحح آنها را حذف کرده است (همان ، ص 3، مقدمة مدرس گیلانی ، ص 5، 16). لغات مغولی نیز در کتاب به کار رفته است (همان ، ص 316ـ317).

تاریخ نگارستان نخستین بار در 1245/ 1829 به اهتمام جورج جرویس در بمبئی چاپ شد. مرتضی مدرس گیلانی ذیلی بر این کتاب ، شامل تاریخ صفویه تا پایان سلطنت قاجار، افزود و در 1341ش در تهران به چاپ رساند (آقابزرگ طهرانی ، ج 24، ص 308؛
مشار، ج 1، ستون 763؛
قس غفاری قزوینی ، مقدمة مدرس گیلانی ، ص 5). از تاریخ نگارستان ترجمه ای به زبان ترکی در کتابخانة بریتانیا (ش 7852. Add ) موجود است (صفا، همانجا). همچنین مطالبی از این کتاب ترجمه و در تألیفات برخی از مستشرقان نقل شده است .

---

منابع :
(1) آقابزرگ طهرانی ؛
(2) ذبیح اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، ج 5، بخش 3، تهران 1370 ش ؛
(3) احمدبن محمد غفاری قزوینی ، تاریخ نگارستان ، چاپ مرتضی مدرس گیلانی ، تهران 1404؛
(4) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی ، تهران 1352ش .

/ فهیمه علی بیگی /