responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3109

 

تاریخ شاهی ، کتابی به فارسی در بارة دوران حکومت سلسلة قراختائیان کرمان در سدة هفتم . ناصرالدین منشی (ص 5 ـ 6)، مؤلف تاریخ شاهی را خواجه شهاب الدین ابوسعید معرفی کرده و گفته است که وی آن را در بارة حکومت جانشینان بُراق حاجب ، مؤسس سلسلة قراختائیان کرمان (حک : 619ـ 632)، نوشته است . قزوینی (ج 2، ص 20) نیز همین نظر را پذیرفته است ، اما محمدابراهیم خبیصی ، محرر کتاب سلجوقیان و غز در کرمان تألیف افضل الدین کرمانی به اشتباه ناصرالدین منشی را مؤلف تاریخ شاهی دانسته است (افضل الدین کرمانی ، ص 2).

تاریخ شاهی گویا فقط وقایع تا اواخر عهد پادشاه خاتون (693ـ694) را دربرداشته و قبل از انقراض ایشان تألیف شده است (ناصرالدین منشی کرمانی ، ص 6؛ قزوینی ، همانجا؛ تاریخ شاهی ، مقدمة باستانی پاریزی ، ص دهم ). کتابی که اکنون با نام تاریخ شاهی قراختائیان در دست است بر اساس نسخه ای منحصر به فرد از تاریخ شاهی تصحیح و منتشر شده است . اما از آنجا که این نسخه فاقد عنوان و نام مؤلف است ، نمی توان

آن را بقطع همان تاریخ شاهی خواجه شهاب الدین ابوسعید دانست . این نسخه که با خط نستعلیق نگاشته شده ، بدون نام ناسخ در کتابخانة ملی موجود است (مقدمة باستانی پاریزی ، ص دوازدهم ).

تاریخ شاهی مشتمل بر فصول متعددی است و در دو بخش تنظیم شده است . مباحث بخش اول عبارت است از: سیاست مدن ، اخلاق و خصال پادشاهان و وزیران ، لزوم دبیر و وزیر و آداب خدمتگزاری ، همچنین رساله ای کوتاه از خواجه نصیرالدین طوسی در آیین کشورداری و ترجمة فصلی از جاویدان خرد ابوعلی احمدبن محمد مسکویه از عربی به فارسی . بخش دوم کتاب در بارة تاریخ کرمان است و مؤلف ضمن شرح رویدادهای سلطنت قُتلُغ ترکان ، به اهتمام او در امور وقفی و ذکر موقوفاتش پرداخته است . آخرین فصل کتاب که ناتمام مانده ، با وقایع 668 به پایان رسیده است (رجوع کنید به ص 287)، با اینحال ، در ضمن کتاب از برخی حوادث سالهای 673ـ 676 و 678 نیز یاد شده است (برای نمونه رجوع کنید به ص 131، 234ـ 235، 239، 252، 286). احتمالاً مؤلف از روزگار سلطنت قتلغ ترکان نگارش کتاب را آغاز کرده و آن را در حدود 690 (همان ، ص 22، 92ـ93) یا در اواخر حکومت پادشاه خاتون (ناصرالدین منشی کرمانی ، همانجا) به پایان رسانده است . گفتنی است که نویسنده در آغاز بخش دوم ، آن را «مجلد سیّم » کتاب معرفی کرده است ( تاریخ شاهی ، ص 92). همچنین ترجمة فصلی از جاویدان خرد را پایان دیباچة یک مجلد به شمار آورده است (همان ، ص 32). بنابراین دو جلد اول این کتاب ــ که شاید راجع به براق حاجب و رکن الدین بن براق و قطب الدین مجد بوده ــ و بخش راجع به اواخر حکومت قتلغ ترکان و احتمالاً وقایع مربوط به دورة جانشینش ، جلال الدین سیورغتمش (حک : 681ـ693) و پادشاه خاتون هنوز پیدا نشده است .

نقل روایتهای بسیار از منابع گوناگون در بخش نخست کتاب نشان دهندة دسترسی نویسنده به کتابهایی چون بدایع الازمان افضل الدین کرمانی و تاریخ جهانگشای جوینی است (رجوع کنید به همان ، ص 52، 67، مقدمة باستانی پاریزی ، ص چهاردهم ). ناصرالدین منشی کتاب سمط العلی للحضرة العلیا را به عنوان ذیل تاریخ شاهی تألیف کرد و وقایع را تا 716 ادامه داد (ص 6ـ7، مقدمة اقبال ، ص ز).

نثر تاریخ شاهی به دور از تکلف و عبارات پیچیده و همراه با تمثیلهای شعری است . تاریخ شاهی با تصحیح و

مقدمة محمدابراهیم باستانی پاریزی در 1355ش در تهران چاپ شده است .


منابع :
(1) احمدبن حامد افضل الدین کرمانی ، تاریخ کرمان : سلجوقیان و غز در کرمان ، ( تحریر ) محمدابراهیم خبیصی ، چاپ باستانی پاریزی ، تهران 1343ش ؛
(2) تاریخ شاهی قراختائیان ، از مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم ، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی ، تهران 1355ش ؛
(3) محمد قزوینی ، یادداشتهای قزوینی ، چاپ ایرج افشار، تهران 1363ش ؛
(4) ناصرالدین منشی کرمانی ، سمط العُلی ' للحضرة العلیا ، چاپ عباس اقبال ، تهران 1362ش .

/ مهین فهیمی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3109
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست