responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3048

 

تادِلی ، ابراهیم بن محمدبن عبدالقادر رِباطی ، محقق مراکشی بویژه در زمینة موسیقی . در 1242 به دنیا آمد. از تبار عربهای جُشَم بود و نسبش به سیدی جابر می رسید. نیاکان او که از اوضاع آشفتة تادلا * پس از مرگ سلطان مولای اسماعیل به مشقت افتاده بودند، در قرن یازدهم به شهر رباط مهاجرت کردند.

تادلیهای رباط به علم و فضل مشهور، و از سرشناسان شهر بودند. ابراهیم تادلی افزون بر این ، به سبب گستردگی معلومات و آشنایی با زبانهای اروپایی و شرقی در میان معاصران خود کم نظیر بود. او پس از گذراندن آموزشهای مقدماتی ، تحصیلات خود را در شهر فاس پی گرفت و پانزده سال دوره هایی را در جامع قَرَویین * ( مرکز دانشگاهی اسلامی که در قرن سوم تأسیس شد ) گذراند و از تعالیم فضلای نامداری چون ولید عراقی و احمد بِنّانی و حمدون بن حاج سُلَمی (ابن حاج ) بهره برد. تادلی علاوه بر تحصیل علوم زبانی و اسلامی به مطالعة علوم عقلی از جمله ریاضیات و طب و منطق و نجوم و احکام نجوم و موسیقی پرداخت . او تنها کسی است که در نوشته هایش اطلاعات دست اولی از وضع تدریس موسیقی در فاس در نیمة دوم قرن سیزدهم آورده است .

تادلی پس از این دوره مدتی در شهر مِکناس اقامت کرد و از دانش علمای محلی مراکش بهره برد، سپس به رباط بازگشت و به تدریس پرداخت . او در 1279 و 1284 سفرهای علمی خود را پی گرفت . در الازهر در محضر شیخ عُلَّیش بر دانش خود در تفسیر و حدیث افزود. در مکه نزد علما به فراگیری فقه مذاهب گوناگون و مطالعه در علم حدیث پرداخت و موفق به اخذ اجازة روایت از شیخ محمدبن دَحّو زامّوری ، عالم مغربی مقیم مکه ، شد. او پس از بازگشت به زادگاهش ، سه دهه در رباط به تدریس اشتغال داشت .

از تادلی بیش از 120 اثر بر جای مانده است که موضوعات آنها بر سه دسته است : آثار آموزشی که مجموعة درسگفتارها و شروح او بر متون قدماست ؛ آثاری در باب مذاهب اسلامی ؛ آثاری در موضوعاتی همچون جغرافی و نجوم و طب و موسیقی ، از جمله زینة النحر فی علوم البحر دربارة فن هدایت کردن کشتیهای بادبانی و بخار، حِسان الحقائق و الرقائق فی حساب الدُرَج و الدقائق دربارة محاسبات ریاضی صور فلکی و طول و عرض جغرافیایی و اغانی السیقا و معانی الموسیقا یا الارتقاء الی علم الموسیقا . کسانی که شرح حال تادلی را نوشته اند، به موضوع این کتاب که جنبة مهمی از شخصیت علمی وی را نشان می دهد، توجه چندانی نکرده اند. او در گسترش آموزش موسیقی در شهر تِطوان ( تِطّاوین * ) سهم بسزایی داشت . محمد رطل آوازخوان ، حاج قاسم بن عَسیله نوازندة قانون ، و مَکّی فِگیگی نوازندة عود، از تربیت یافتگان کلاسهای موسیقی تادلی در رباط بوده اند.

تادلی در رباط زندگی آرامی داشت ، گرچه به سبب حسادت دشمنان به دلیلی نامعلوم چندی به زندان افتاد. او در انتقاد از بی عدالتی شجاع بود و برای الغای قانون مالیاتی مَکْس از هیچ کوششی دریغ نکرد. مکس مالیاتی بر کالاهای پرسودِ وارد شده به شهرها بود که مدتی طولانی در مراکش وصول می شد و مردم از آن ناراضی بودند. گرفتن این مالیات در سیزدهم ربیع الاول 1303، پنج ماه پس از خواهش تادلی از سلطان حسن اول ، لغو شد.

تادلی در 1303ـ1304 بار دیگر به شرق سفر کرد، اما این بار با هدف سیاسی . او که قصد داشت زمینة ملاقات خلیفة عثمانی و سلطان مراکش را فراهم سازد، به استانبول رفت . این سفر فرصتی بود تا وی با سیاستمداران و محققان مسلمان نیز ملاقات کند و شاهد پیشرفت ترکها در اصلاحات و نوسازی باشد. تادلی در ادامة همین سفر با شیخ محمد عبده * در بیروت دیدار کرد و افکار اصلاحی عبده ، تحسینش را برانگیخت . تادلی در هجدهم ذیحجة 1311 در رباط درگذشت .


منابع :
(1) محمد بوجاندار، الاغتباط ، رباط 1987؛
(2) عبداللّه جراری ، ابواسحاق التادلی ، دارالبیضاء 1980؛
(3) محمد دینیا، مجالس الانبساط ، رباط 1986؛
(4) عبدالوهاب بن منصور، اعلام المغرب العربی ، ج 1، رباط 1979؛


(5) Encyclopإdie du Maroc , Sala ¦1992, s.v. "al-Ta ¦dil ¦â, Ibra ¦h ¦âm" (by ـ Abd al-Ila ¦h al-Fa ¦s ¦â).

(6) برای صورت کامل منابع رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه .

/ محمد حَجّی ، تلخیص از ( د. اسلام ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3048
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست