تاجیّه ، از مدارس شافعیان در بغداد. در نیمة دوم سدة پنجم به دستور تاج الملک * ابوالغنائم ، وزیر ملکشاه سلجوقی ، تأسیس شد (ابن اثیر، ج 10، ص 180) و حدود صد سال فعالیت آموزشی داشت . تاج الملک ، در رقابت با خواجه نظام الملک و به تقلید از مدرسة نظامیّه ، تاجیّه را در کنار آرامگاه شیخ ابواسحاق شیرازی (متوفی 476)، پیشوای شافعی مذهبان عراق و نخستین استاد نظامیّة بغداد، ساخت (یاقوت حموی ، ذیل مادّه ؛ ابن اثیر، ج 10، ص 216).

نخستین مدرّس مدرسة تاجیّه ، فخرالاسلام ابوبکر قفّالِ چاچی * (متوفی 507)، مؤلف حلیة العلماء (یا المستظهری ) در فقه تطبیقیِ مذاهب چهارگانة اهل سنّت و گاه سایر مذاهب فقهی ، بود که از محرّم 482 هم زمان با گشایش تاجیّه در آن به تدریس پرداخت (ابن جوزی ، ج 16، ص 281؛ سبکی ، ج 6، ص 72). وی پیش از این ، معید درس امام ابواسحاق شیرازی در مدرسة نظامیّة بغداد بود (سبکی ، ج 6، ص 70؛ اسنوی ، ج 2، ص 9). چاچی پس از مرگ ابوالحسن علی بن محمد، معروف به کیاهراسی (متوفی 504)، با انتصاب به مدرّسی نظامیّه ، تدریس در تاجیّه را ترک گفت (سبکی ، ج 6، ص 72).

از دیگر استادان و دانش آموختگان مدرسة تاجیّه ، بجز مواردی معدود، اطلاعی دردست نیست . تاجیّه ، به سبب ناخشنودی هواداران خواجه نظام الملک ، هیچگاه نتوانست به اندکی از شهرت و محبوبیت بسیار نظامیّه دست یابد. دربارة معماری تاجیّه ، پشتوانه های مالی یا موقوفات و شیوه های آموزشی رایج در آن تقریباً گزارشی در دست نیست و تنها از چند فقیهی که در آنجا مجلس وعظ داشته اند، می توان نام برد، از جمله ابوالوفاء عبیداللّه بن هبة اللّه معروف به شفرود (شَفَرْوَه )، از واعظان حنفی مذهب (ابن نجار، ج 2، ص 154ـ155)؛ احمد غزالی * (ابن جوزی ، ج 17، ص 237)؛ ابومحمد چاچی (متوفی 528؛ سبکی ، ج 7، ص 127) و شرف الدین یوسف دمشقی (متوفی 563؛ بنداری ، ص 256).

این مدرسه را تاج الدین بن دارِست ، خواهرزادة تاج الملک ، در وزارت کوتاه مدت خود در دستگاه سلطان مسعود سلجوقی ، در 541 و هنگام اقامت در بغداد نوسازی کرد (همانجا). از این مدرسه اکنون اثری برجای نیست .

---

منابع :
(1) ابن اثیر؛
(2) ابن جوزی ، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم ، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/1992؛
(3) ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد ، چاپ قیصر فرح ، حیدرآباد دکن 1398ـ1402/ 1978ـ1982؛
(4) عبدالرحیم بن حسن اسنوی ، طبقات الشافعیة ، چاپ کمال یوسف حوت ، بیروت 1407/1987؛
(5) فتح بن علی بنداری ، تاریخ سلسلة سلجوقی ، زبدة النصرة و نخبة العصرة ، ترجمة محمدحسین جلیلی ، تهران 1356ش ؛
(6) عبدالوهاب بن علی سبکی ، طبقات الشافعیة الکبری ، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره 1964ـ1976؛
(7) یاقوت حموی .

/ نوراللّه کسائی /