responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3014

 

تاج اصفهانی ، جلال ، خوانندة بلند آوازة موسیقی ایرانی . وی در 1282 ش در اصفهان در خانواده ای روحانی تولد و پرورش یافت . پدرش ، شیخ اسماعیل ملقب به تاج الواعظین ، از منبریهای خوش صدای اصفهان و آشنا به گوشه ها و ردیفهای آواز بود (شجریان ، ص 30). تاج از نه یا ده سالگی نزد پدر با مقدمات و اصول ردیف آشنا شد و به راهنمایی او از سیدعبدالرحیم اصفهانی ، استاد برجستة آواز مکتب اصفهان ، آوازخوانی را فرا گرفت . همچنین از تعلیمات نایب اسداللّه *

جلال تاج اصفهانی یادنامة تاج ، چاپ منوچهر قدسی ، اصفهان ?( 1361 ش ) اصفهانی ، استاد نی ، و خوانندگان مشهور آن زمان ، میرزاحسین ساعتساز (خضوعی اصفهانی )، حبیب شاطرحاجی و حاجی عندلیب اصفهانی استفاده کرد. تاج که تحصیلات اولیه را در هفت سالگی در مدرسة علمیّه اصفهان آغاز کرده بود، چند سالی نیز درس طلبگی خواند و با ادبیات فارسی و عربی آشنایی کافی یافت (همان ، ص 31؛ سپنتا، 1366 ش ، ص 243، پانویس 1). در اوایل دهة 1300ش به تهران آمد و به دلیل صدای خوش و حسن سلیقه در انتخاب اشعار آواز، در محافل هنری تهران محبوبیت پیدا کرد. در سالهای 1305 تا 1307ش در «انجمن شعر وحید» با جمعی از هنرمندان ، از جمله علی اکبر شهنازی ، نوازندة تار، آشنا شد (سپنتا، 1366 ش ، همانجا) و در سالهای بعد چند کنسرت به همراه او و مرتضی محجوبی (نوازندة پیانو) و مرتضی نی داود (نوازندة تار) اجرا کرد و صدایش در صفحات گرامافون نیز ضبط شد. مشهورترین این آثار صفحة آواز همایون است که در حدود 1312ش در تهران ضبط شد (همو، 1369 ش ، ص 215). صفحة همایون تاج دهه های متوالی از شهرت و محبوبیت برخوردار بود و اکنون نیز از «آثار معیار» در بررسی مکتب آواز اصفهان است .

تاج اصفهانی چندی در شهرهای مختلف به مسافرت و اجرای برنامه گذراند و یک بار هم برای ضبط صدا به حلب سفر کرد (ستایشگر، ذیل مادّه ؛ سپنتا، 1366 ش ، همانجا) و سرانجام در اصفهان ماندگار شد.

تاج در سالهای 1319ـ1320ش از اولین خوانندگانی بود که با دستگاه تازه تأسیس رادیو تهران همکاری داشت (سپنتا، 1369 ش ، ص 216) و برنامه های بسیاری همراه ساز و ارکستر هنرمندان ــ از جمله با حبیب سماعی استاد بزرگ سنتور ــ اجرا کرد. تاج همچنین به طور مرتب با رادیو اصفهان همکاری می کرد و برنامه های زیادی از صدای او همراه ساز هنرمندان اصفهانی اجرا شد. همچنین در چند کنسرت بزرگ «انجمن موسیقی ملی » به رهبری روح اللّه خالقی در سالهای 1324ـ 1327ش شرکت کرد (همو، 1366ش ، ص 314). او در 1330 ش نیز مدت کوتاهی مشاور بخش موسیقی رادیو تهران بود.

تاج از سنین میانسالی تا اواخر عمر در اصفهان و تهران به تعلیم آواز پرداخت . از شاگردان او علیرضا افتخاری و حسین شاه زیدی شهرت دارند؛ افراد دیگری هم که حرفة موسیقی ندارند از بهترین شاگردان تاج اند که از میان آنان می توان از مرتضی شریف و مراتب نام برد. عدة دیگری نیز مانند حسین خواجه امیری ، معروف به ایرج (متولد 1304 ش )، غیر مستقیم از شیوة آوازخوانی او تأثیر پذیرفته اند. محمدرضا شجریان نیز از شیوة تاج در جمله بندی و ترکیب بندی در تحریر آواز بهره گرفته است (شجریان ، ص 32، 35).

بخش عمدة آثار تاج که گاه در رادیو اصفهان و بیشتر در منازل هنرمندان به طور خصوصی ضبط شده ، با نی سیدحسن کسایی (متولد 1307ش )، تار جلیل شهناز (متولد 1300ش ) و نیز تار عباس سروری و محمدرضا لطفی همراه است . همچنین یک دوره برنامة رادیویی در شناخت گوشه های آواز ایرانی با اجرای او ضبط شده است . در میان آثار فراوان تاج ، صفحة اذان و نیز تصنیف «به اصفهان رو» سرودة ملک الشعرای بهار، شهرت دارد (سپنتا، 1369 ش ، ص 216). آثار ضبط شدة تاج از حدود نیم قرن تلاش او در آوازخوانی حکایت دارد و دوران کار هیچ خواننده ای ، به غیر از اقبال آذر * این اندازه طولانی نبوده است . وی نمونة شاخص آوازخوانی در مکتب اصفهان است . دقت در این آثار متعدد و متنوع ، آشکار می کند که تاج از همان اوان جوانی سبک و شیوة خاص خود را در مکتب اصفهان یافته است و غیر از پختگی و جاافتادگی بیان گرم و دلنشین او، تغییر عمده ای در ارکان اصلی شیوة اجرای او شنیده نمی شود. شاید نظر به همین اختصاصات است که برخی صاحب نظران وی را مبتکر سبکی نوین و ویژه در آواز دانسته اند (تجویدی ، همانجا؛ طاهرزاده ، ص 27؛ لطفی ، ص 45). صدای تاج وسیع و پرطنین و قابل تطبیق با حدود صدای تنور در آواز اروپایی است (سپنتا، 1369 ش ، ص 215). خصوصیات ممتاز هنر تاج در اجرای آواز ایرانی عبارت است از: تنوع تحریر، اجرای گوشه های مهجور و مشهور، درک جملات آوازی و سازی ، حسن سلیقه در جمله بندی و رسم ترکیب مبتدا و خبر آغاز و اوج و فرود آواز، تسلط کامل در اجرای ضربیها و تصنیفها. امتیاز ویژة تاج «مناسب خوانی » او بود (همانجا؛ تجویدی ، همانجا) که این ، خود ثمرة حافظة نیرومند و محفوظات فراوان شعری او بوده است .

جلال تاج اصفهانی ، فردی متشرّع ، پایبند به اصول اخلاقی و آراسته به ارزشهای بلند انسانی بود و هیچگونه آلودگی نداشت و از همین رو توانست قدرت صدا و نفس و طنین سالم آوازش را تا آستانة هشتادسالگی حفظ کند. وی در 1360ش در اصفهان درگذشت و در گورستان تخته پولاد به خاک سپرده شد.


منابع :
(1) علی تجویدی ، «اصفهان و تاج »، در یادنامة تاج : بمناسبت یکمین سال درگذشت جلال تاج اصفهانی خوانندة مشهور ایران ، چاپ منوچهر قدسی ، اصفهان ?( 1361 ش ) ؛
(2) ساسان سپنتا، تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران ، اصفهان 1366 ش ؛
(3) همو، چشم انداز موسیقی ایران ، تهران 1369 ش ؛
(4) مهدی ستایشگر، واژه نامة موسیقی ایران زمین ، ج 3 : نام نامة موسیقی ایران زمین ، تهران 1376 ش ؛
(5) محمدرضا شجریان ، «در سوگ تاج اصفهانی : بزرگ مرد آواز ایران »، در یادنامة تاج ؛
(6) محمد طاهرزاده ، «استاد جلال الدین تاج »، در یادنامة تاج ؛
(7) محمدرضا لطفی ، «شیوة آوازخوانی تاج »، در یادنامة تاج .

/ سیدعلیرضا میرعلی نقی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3014
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست