پیری زاده ، محمدصاحب افندی ، مفتی حنفی ، عالم و شاعر قرن دوازدهم . در 1085 در استانبول به دنیا آمد. پدرش ، پیری آغا، سردستة ینی چریها بود. محمدصاحب پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی و استفاده از محضر استادان ، از محمد افندی اجازة فتوا گرفت و در مدرسة علیجان اَدرنه به تدریس پرداخت (طاهربیگ ، ج 2، ص 113؛ هامر ـ پورگشتال ، ج 3، ص 1727). او مناصب دولتی و مذهبی مختلفی را عهده دار بود و در 1158 به منصب شیخ الاسلامی رسید. گفته اند که وی در دربار عثمانی تاحدی نفوذ داشت و گاهی در امور سیاسی نیز مداخله می کرد، به طوری که گاه سبب تبعیدش می شد. او را در سیاست طرفدار امپراتور وقت اتریش دانسته اند ( د.ترک ، ذیل مادّه ؛ هامر ـ پورگشتال ، ج 4، ص 2763، ج 5، ص 3323، 3329ـ3330، 3368). در دوران سلطنت محمود اول (1108ـ 1168)، به بهانة ضعف مزاج ، پیری زاده از سمت مفتی عزل شد (هامر ـ پورگشتال ، ج 5، ص 3334). او به هنگام مراجعت از زیارت مکه ، به دستور حکومت ، در گالیپولی / کلیبولی * اقامت گزید و سرانجام در 1162 در رودوستو/ تکیرداغ فوت کرد (همان ، ج 5، ص 3342، 3368؛ طاهربیگ ، همانجا).

پیری زاده حواشی متعددی بر آثاری که خوانده بود، نوشته است ، اما برجسته ترین اثرش ، ترجمة مقدمة ابن خلدون به زبان ترکی است . وی در فاصلة 1138ـ1143 مقدمه را از آغاز تا پایان فصل پنجم ــ حدود دو سوم کل اثر ــ ترجمه و آن را به سلطان محمود اول تقدیم کرد (هامر ـ پورگشتال ، ج 5، ص 3368؛ د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ؛ حاجی خلیفه ، ج 2، ص 1124؛ قس بغدادی ، ج 2، ص 327، که ترجمة پیری زاده را تا اواخر فصل ششم دانسته است ). بقیة مقدمه را نیز احمد جودت پاشا * به ترکی ترجمه کرد. این ترجمه ها همراه با نظر دو مترجم بترتیب در 1275 و 1277 در استانبول چاپ شده است ( د. ا. ترک ، ذیل «ابن خلدون »؛ د. اسلام ، همانجا). ترجمة این کتاب در قرن دوازدهم و سیزدهم ، ابن خلدون را به چهره ای سرشناس در ترکیه تبدیل کرد؛ هر چند پیش از این نیز مقدمة ابن خلدون ، اثری گمنام در ترکیه نبود و حافظ الدین محمدبن احمد (937) و حاجی خلیفه (1017ـ1067) آن را شناسانده بودند ( د.اسلام ؛ حاجی خلیفه ، همانجاها). اثر مهم دیگر پیری زاده شرحی بر الاشباه والنظائر ابن نُجَیم مصری (متوفی 970) در فقه حنفی است . پیری زاده به زبانهای ترکی ، فارسی و عربی شعر می گفت و تخلص او «صاحب » بود. نسخة خطی دیوان ترکی وی در استانبول موجود است (طاهربیگ ، همانجا).

---

منابع :
(1) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 6، بیروت 1410/1990؛
(2) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛
(3) بروسه لی محمد طاهربیگ ، عثمانلی مؤلفلری ، استانبول 1333ـ1342؛
(4) یوزف فون هامر ـ پورگشتال ، تاریخ امپراطوری عثمانی ، ترجمة میرزا زکی علی آبادی ، چاپ جمشید کیان فر، تهران 1367ـ1369 ش ؛


(5) EI 2 , s.v. "P ¦ â r ¦ â -Za ¦ de Meh ¤ med S ¤ a ¦ h ¤ ib Efendi" (by C. E. Bosworth);
(6) I A , s.v."I bn Halu ª n" (by Abdدhak Anan- Ad ¦ â var);
(7) TA , s.v."Pرrر-Zہde Mehmed Sہhib Efendi" (by I .Parmaks â zog § lu).

/ مرتضی دهقان /