پیرمحمد جهانگیر ، امیر تیموری (حک : 807 ـ 809) و ولیعهد تیمور. پدرش ، جهانگیر میرزا، پسر ارشد تیمور، و مادرش بخت ملک آغا بود. پیرمحمد چهل روز پس از مرگ پدرش ، در 777 به دنیا آمد (شرف الدین علی یزدی ، ج 1، ص 201). در 794 تیمور او را به حکومت زابلستان منصوب کرد (همان ، ج 1، ص 401). در دومین یورش تیمور به ایران (794ـ 798)، پیرمحمد و برادر بزرگش ، محمد سلطان (متوفی 807)، پیشاپیش سپاه تیمور، پس از تصرف قزوین به سوی کردستان رفتند و سپس در تستر (شوشتر) به اردوی تیمور پیوستند (میرخواند، ج 6، ص 208ـ209). چندی بعد تیمور ولایات قُندُز، بقلان ، کابل ، غزنین و قندهار تا سرحد هندوستان را به پیرمحمد واگذار کرد (خواندمیر، ج 3، ص 471). او در 800 به ملتان / مولتان حمله برد ( رجوع کنید به میرخواند، ج 6، ص 284) و پس از شش ماه محاصره ، شهر را تصرف کرد، اما به سبب بدی هوا بسیاری از اسبها و لشکریانش از بین رفتند. در این هنگام ، سپاه تیمور به مولتان رسید و به یاری پیرمحمد شتافت (همان ، ج 6، ص 286ـ 287). پیرمحمد در 801 در حملة تیمور به دهلی ــ که در واقع تصرف مولتان مقدمة آن بود ــ از فرماندهان سپاه بود (خواندمیر، ج 3، ص 475). کلاویخو در 807 در سمرقند به حضور پیرمحمد ــ که پس از هفت سال برای دیدار جدّش به دربار آمده بود ــ رسیده و در کتابش (ص 253ـ254) وی را وصف کرده است .

در 807 تیمور به قصد تصرف چین به اُتْرار رفت ، اما در آنجا به بیماری سختی دچار شد، ازینرو پیرمحمد را به ولیعهدی خود برگزید و حکومت سمرقند را به او واگذار کرد و در همان سال درگذشت (خواندمیر، ج 3، ص 533 ـ534). امیرانی که در اردو بودند، قاصدی نزد پیرمحمد به کابل فرستادند تا درگذشت تیمور را به او اطلاع دهد (حافظ ابرو، ج 1، ص 1ـ2). اما برخی از ایشان خواهان جانشینی شاهرخ ، پسر تیمور، بودند و به بهانة دوری پیرمحمد از سمرقند، قرار گذاشتند تا شاهرخ را به سلطنت برسانند (شرف الدین علی یزدی ، ج 2، ص 479). پیرمحمد برای رسیدن به سلطنت بجز شاهرخ دو رقیب دیگر نیز داشت ؛ یکی سلطان حسین ، فرزند آکه بیگی دختر تیمور، دیگری خلیل سلطان ، نوة تیمور و پسر میرانشاه . سلطان حسین که داعیة سلطنت داشت ، پس از آگاهی از مرگ تیمور به سوی سمرقند رفت (خواندمیر، ج 3، ص 536 ـ537). خلیل سلطان نیز با سرپیچی از وصیت تیمور و تصرف خزاین او، و حمایت امرای تاشکند به تخت نشست و به مکتوبی که امیرشاه ملک و امیرشیخ نورالدین ،حامیان پیرمحمد، برای او فرستادند وقعی ننهاد وبه سوی سمرقند رفت (همان ، ج 3، ص 537 ـ 538). پیرمحمد نیز به همراه امیرشاه ملک و الغ بیگ ، پسر شاهرخ تیموری ، به جنگ خلیل سلطان رفت . دو سپاه در حوالی نَسَف (نخشب ) با یکدیگر روبرو شدند که به شکست پیرمحمد انجامید (عبدالرزاق سمرقندی ، ج 2، جزء 1، ص 36ـ37). در 808 پیرمحمد از امیرسلیمانشاه خواست تا سلطان حسین را که نزد او در شبورغان بود، تسلیم وی کند، اما چون امیر نپذیرفت ، به آنجا حمله کرد. امیرسلیمانشاه و سلطان حسین که تاب رویارویی نداشتند، به هرات نزد شاهرخ گریختند (حافظ ابرو، ج 1، ص 85 ـ86).

پیرمحمد در 14 رمضان 809 به دست وزیرش ، پیرعلی تاز، که داعیة استقلال داشت ، به قتل رسید (عبدالرزاق سمرقندی ، ج 2، جزء 1، ص 48ـ49؛ حافظ ابرو، ج 1، ص 142ـ146). شاهرخ پس از آگاهی از مرگ برادرزاده اش ، در 810 به بلخ حمله کرد. پیرعلی تاز گریخت اما به دست سرداران هزاره ، طایفه ای در افغانستان ، کشته شد. شاهرخ ، بلخ و سپس در 812 همة ولایات پیرمحمد را به پسر او، امیرزاده قیدو، واگذار کرد و امیر توکل بَرلاس و امیر شمس الدین اوچ قرا را که از ملازمان پیرمحمد بودند، همراه او کرد (عبدالرزاق سمرقندی ، ج 2، جزء 1، ص 64؛ حافظ ابرو، ج 1، ص 192، 318).

---

منابع :
(1) عبدالله بن لطف الله حافظ ابرو، زبدة التواریخ ، چاپ کمال حاج سیدجوادی ، تهران 1372 ش ؛
(2) غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر ، چاپ محمد دبیرسیاقی ، تهران 1362 ش ؛
(3) شرف الدین علی یزدی ، ظفرنامه : تاریخ عمومی مفصّل ایران در دورة تیموریان ، چاپ محمدعباسی ، تهران 1336 ش ؛
(4) عبدالرزاق سمرقندی ، مطلع سعدین و مجمع بحرین ، ج 2، چاپ محمد شفیع ، لاهور 1365ـ 1368؛
(5) روی گونثالث د کلاویخو، سفرنامة کلاویخو ، ترجمة مسعود رجب نیا، تهران 1344 ش ؛
(6) محمدبن خاوندشاه میرخواند، تاریخ روضة الصفا ، تهران 1338ـ 1339 ش .

/ مهین فهیمی /