responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2920

 

پیران ویسه ، از قهرمانان شاهنامه . او پسر ویسه و از مردم ختن بود و سپهسالار افراسیاب و به تعبیری فرمانروای ختن ( رجوع کنید به اسلامی ندوشن ، ص 251). نام وی را فیران بن ویسغان (طبری ، ج 1، ص 258) و بیران بن ویسکان (ثعالبی ، ص 199) نیز ذکر کرده اند.

پیران در میان پهلوانان تورانی ، تنها کسی است که از جهت صفات اخلاقی همطراز شخصیتهای برجستة ایرانی است ، زیرا تلاش او همیشه در تفاهم و همدلی ایرانیان و تورانیان در راه صلح بود. او در اغلب نبردهای ایران و توران ، در کمال خرد و مردانگی ، حضوری فعّال داشت و نمایندة سیاسی و نظامی افراسیاب بود.

در متون کهن ایرانی ، پیران و اَغریرث ، برادر افراسیاب ، تنها بزرگان توران زمین اند که نکوهش نشده اند. در اوستا آمده است که توس پهلوان ، از آناهیت درخواست کرد تا او را بر پسران دلیر وَئسکه در گذرگاه بلند خشثرسوکه غلبه دهد و بسیاری از تورانیان را به قتل آرد (آبان یشت ، بندهای 53ـ54). این پسران وئسکه که در یشت پنجم آمده ، پهلوانانی از تبار ویسة شاهنامه اند که از سالاری پسر او، پیران ، در سپاه افراسیاب ، غیر از شاهنامه در مآخذ دیگر فارسی نیز سخن رفته است (صفا، ص 629).

پیران ، حامی بزرگ سیاوش و فرزندش بود. چون سیاوش به توران پناه برد، پیران افراسیاب را تشویق کرد تا او را با احترام ، پناه دهد و خود با شکوه تمام به استقبال وی رفت و دختر خود، جریره ، از شجاعترین زنان شاهنامه ، را به همسری او درآورد، که فرود حاصل این پیوند بود (فردوسی ، ج 3، ص 71ـ74،91ـ94، 118). پس از چندی ، برای تحکیم موقعیت سیاوش ، فرنگیس دختر افراسیاب را برایش خواستگاری کرد (همان ، ج 3، ص 94ـ102). پیران چون سرانجام شوم سیاوش را شنید، سرآسیمه به درگاه افراسیاب شتافت و فرنگیس ، همسر سیاوش ، را از چنگ نگهبانان رهانید و او را که باردار بود، به ختن برد. پس از تولد کیخسرو، به دستور افراسیاب که نگران جانشینی آیندة نوادة خود بود، کودک را به میان چوپانان فرستاد، اما در ده سالگی او را به نزد خویش بازآورد و به تربیتش همّت گماشت (همان ، ج 3، ص 156ـ163).

به هنگام دستگیری بیژن نیز، پیران وساطت کرد و افراسیاب را از کشتن او منصرف ساخت . بیژن در چاهی افکنده شد و به یاری رستم از آنجا گریخت . پیران با سپاه به تعقیب آنان پرداخت و پس از تلاش پیاپی برای مصالحه ناچار درگیر جنگ شد. پیران که با گودرز هم نبرد شده بود، در حین پیکار از اسب فرو افتاد و دست راستش شکست و به کوه گریخت . گودرز به او پیشنهاد کرد تا زنهار بخواهد و او را به نزد کیخسرو ببرد، اما پیران نپذیرفت و با خنجر به گودرز حمله برد ولی به دست گودرز کشته شد و گودرز خون او را نوشید (همان ، ج 5، ص 202ـ 203). کیخسرو با شنیدن خبر مرگ پیران ، سوگواریِ فراوان کرد



و فرمان داد تا پیکر او را به مشک و کافور و عنبر بشویند و به دیبای پاک بپوشانند و در دخمه ای شکوهمند به خاک بسپارند (همان ، ج 5، ص 226ـ227).

سیاست و زیرکی پیران در تاریخ مثَل شده ، چنانکه در متون دوره های بعد آمده است که کریم خان زند، آقامحمدخان را «پیران ویسه » لقب داده بود (رستم الحکما، ص 361).


منابع :
(1) محمدعلی اسلامی ندوشن ، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه ، تهران 1348ش ؛
(2) اوستا ، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه ، تهران 1374ش ؛
(3) عبدالملک بن محمد ثعالبی ، تاریخ غررالسیر: المعروف بکتاب غرراخبار ملوک الفرس و سیرهم ، چاپ زوتنبرگ ، پاریس 1900، چاپ افست تهران 1963؛
(4) محمد هاشم رستم الحکما، رستم التواریخ ، چاپ محمد مشیری ، تهران 1357ش ؛
(5) ذبیح الله صفا، حماسه سرایی در ایران ، تهران 1363ش ؛
(6) محمدبن جریر طبری ، تاریخ طبری : تاریخ الامم و الملوک ، بیروت 1413/1992؛
(7) ابوالقاسم فردوسی ، شاهنامة فردوسی ، متن انتقادی ، مسکو 1963ـ1971.

/ منصور رستگار فسایی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2920
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست