پَهلِه ، شهری در استان ایلام . این شهر (جمعیت طبق سرشماری 1375 ش ، 778 ، 4 تن ) در 122 کیلومتری جنوب شرقی ایلام ، در بخش زرین آباد در شهرستان دهلران ، در دشتی با شیب ملایم به سوی دجله قرار دارد. ارتفاع آن حدود 750 متر، میانگین حداکثر دمای آن در تابستان ْ40، حداقل آن در زمستان ْ5-، و میانگین بارش سالانة آن حدود 280 میلیمتر است . رشته کوه کبیرکوه در پانزده کیلومتری شمال آن امتداد دارد. قلة کَلاوَندی (ارتفاع : ح 716 ، 1 متر) در ده کیلومتری شمال شرقی شهر واقع است . رود مِیمه در شهر جریان دارد و پس از ورود به خاک عراق ، به دجله می ریزد (جعفری ، ج 1، ص 435، ج 2، ص 458؛ افشین ، ج 1، ص 448). راه دهلران ـ مهران از بیست کیلومتری جنوب شهر می گذرد. اهالی پهله عمدتاً شیعه اند و به کردی و لری تکلم می کنند (سازمان جغرافیائی نیروهای مسلّح جمهوری اسلامی ایران ، ج 57، ص 79).

در این شهر سه امامزاده به نامهای سیدفخرالدین ، سید ابراهیم و سیدنصرالدین وجود دارد که امامزادة اخیر، زیارتگاه اهالی منطقه است (همانجا؛ رزم آرا، ج 5، ص 79).

از لحاظ تقسیمات اداری و سیاسی ، در 1329 ش پهله یکی از آبادیهای دهستان زرین آباد در شهرستان ایلام از استان پنجم بود (ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، ج 2، ص 9) و در 1331 ش مرکز بخش زرین آباد به شمار می رفت (رزم آرا، همانجا). در تقسیمات کشوری 1355 ش ، بخش زرین آباد در شهرستان دهلران از استان ایلام ذکر شده است . در 1369 ش آبادی پهله مرکز بخش زرین آباد به شمار می رفت ، اما در همان سال به شهر و مرکز بخش تبدیل شد (ایران . قوانین و احکام ، ص 811؛ ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی ، ص 13).

در جنگ عراق با ایران ، شهر پهله آسیب فراوان دید و پس از بازسازی ، نام آن ــ که پس از انقلاب اسلامی ، به زرین آباد تغییر یافته بود ــ مجدداً پهله شد (سازمان جغرافیائی نیروهای مسلّح ، همانجا؛ نیز رجوع کنید به ستاد بازسازی و نوسازی مناطق جنگ زده ، ص 27). ظاهراً پهله (در منابع مختلف : پهلو/ پارت / پَرثَو)، واژه ای پهلوی به معنای «شهر» است و احتمالاً چون محل شهر پهلة امروزی در گذشته جزو سرزمین پهله /پَهْلَوه (سرزمین پارتها؛
عراق عجم یا ایالت جبال ) بوده به این نام خوانده شده است (برهان ، ذیل «پهلو»؛
اعتمادالسلطنه ، ج 4، ص 2072؛
نوبان ، ص 135؛
نیز رجوع کنید به مارکوارت ، ص 137).

---

منابع :
(1) محمد حسن بن علی اعتمادالسلطنـه ، مرآة البلـدان ، چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث ، تهران 1367ـ 1368ش ؛
(2) یدالله افشین ، رودخانه های ایران ، تهران 1373ش ؛
(3) ایران . قوانین و احکام ، مجموعة قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور: از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1369 ، تهران 1370ش ؛
(4) ایران . وزارت کشور، تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران ، تهران 1355ش ؛
(5) ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار عمومی ، گزارش خلاصة سرشماری عمومی کشور ایران در آبان ماه 1335 ، ج 1: تعداد و توزیع ساکنین کشور ، تهران 1339ش ؛
(6) ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور ، ج 2، تهران 1329ش ؛
(7) ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی . دفتر تقسیمات کشوری ، نشریة تاریخ تأسیس دار: ( تقسیمات کشوری 1378 ) ، تهران 1378ش ؛
(8) محمدحسین بن خلف برهان ، برهان قاطع ، چاپ محمد معین ، تهران 1361ش ؛
(9) عباس جعفری ، گیتاشناسی ایران ، ج 1: کوهها و کوهنامة ایران ، ج 2: رودها و رودنامة ایران ، تهران 1368ـ1376ش ؛
(10) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران ( آبادیها )، ج 5: استان پنجم ( کردستان )، تهران 1355ش ، 1331 ش ؛
(11) سازمان جغرافیائی نیروهای مسلّح جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 57 : کوهدشت ، تهران 1375ش ؛
(12) ستاد بازسازی و نوسازی مناطق جنگزده ، عملکرد ده سالة بازسازی و نوسازی مناطق آسیب دیده از جنگ ، تهران 1371ش ؛
(13) ژوزف مارکوارت ، ایرانشهر: بر مبنای جغرافیای موسی خورنی ، ترجمة مریم میراحمدی ، تهران 1373ش ؛
(14) مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 137: نتایج تفصیلی کل کشور ، تهران 1376ش ؛
(15) نقشة تقسیمات کشوری ایران ، تهران : گیتاشناسی ، 1377ش ؛
(16) نقشة راههای ایران ، تهران : سازمان نقشه برداری کشور، 1377ش ؛
(17) مهرالزمان نوبان ، نام مکانهای جغرافیایی در بستر زمان ، تهران 1376ش .

/ معصومه بادنج /