پوپ ، آرتوراپهام ،خاورشناسامریکایی ،پژوهشگرو پیشگام در مطالعة هنرهای آسیایی بویژه هنر ایرانی

واسلامی وسازمانده مهمترین کنگره های بین المللی هنرو باستانشناسی ایران . وی در بهمن 1259/ فوریة 1881

در شهر فنیکس ایالت رود آیلند در خانواده ای پیوریتن متولد شد. در دانشگاههای براون ، کرنل و هاروارد در رشتة فلسفه تحصیل کرد و به علت بیماری از اتمام دورة دکتری بازماند. پس از ازدواجی ناموفق با برتاکلارک بار دوم با فیلیس اکرمن ازدواج کرد ( > بررسی هنر ایران : مطالعات جدید 1960ـ 1969 < ، ص 3249، 3340) که پژوهشگری در حوزة هنر، بویژه شمایل نگاری و منسوجات ایران ، و صاحب تألیفاتی دربارة تاریخ ایران بود و در تدوین > بررسی هنر ایران از پیش از تاریخ تا عصر حاضر < سهم ویژه ای داشت (همان ، ص 3211؛ برای آثار وی رجوع کنید به فرهنگ خاورشناسان ، ذیل «اکرمن ، فیلیس »). پوپ سالهای 1289ـ1296 ش /1910 تا 1917 را صرف تدریس فلسفه در دانشگاه کالیفرنیا و سپس امهرست کرد، سپس تدریس در دانشگاه را رها کرد و در زمان جنگ جهانی اول به ارتش پیوست . او پس از این دوره منحصراً به فعالیت در حوزة هنر پرداخت ( > بررسی هنر ایران : مطالعات جدید 1960ـ1969 < ، ص 3250،3340). در 1299 ش / 1920 مدیریت موزة هنر کالیفرنیا در سانفرانسیسکو را برعهده گرفت و از 1303تا 1311 ش /1924 تا 1932 مشاور هنر اسلامی در مؤسسة هنر شیکاگو ، مشاور هنری و عضو هیئت امنای موزة منسوجات کلمبیا بود (همان ، ص 3250،3340؛ ذکاء، ص 174). وی همچنین مستشار صنایع مستظرفة ایران در مؤسسة صنعتی پنسیلوانیا بود (سحاب ، ص 282).

پوپ مطالعات جدی در زمینة هنر ایران را با مطالعه دربارة نقوش یک قالی ایرانی شروع کرد ( > بررسی هنر ایران : مطالعات جدید 1960ـ 1969 < ، ص 3255). در دهة 1300 ش /1920، به اتفاق جمعی از علاقه مندان به هنر ایران ، انجمن هنر ایران را که تهیه کنندة سرمایة هیئتهای اعزامی به ایران بود ایجاد کرد (لیشتن اشتتر ، ص 276). وی نخستین بار در 1304 ش به قصد خرید آثار هنری برای موزة شیکاگو به ایران سفر کرد ( > بررسی هنر ایران : مطالعات جدید 1960ـ1969 < ، ص 3250) و از 1304 ش / 1925 به بعد سرپرستی بیست هیئت تحقیقاتی اعزامی به ایران را برعهده داشت ( دایرة المعارف فارسی ، ذیل مادّه ). مهمترین سفر پوپ به ایران در اردیبهشت 1304ش / آوریل 1925 و به دعوت حسین علاء، وزیر مختار ایران در امریکا، صورت گرفت . او در منزل سردار اسعد بختیاری و در حضور دولتمردان ایرانی سخنرانی مؤثر و جامعی دربارة سیر تاریخی هنر ایران ، تأثیر آن بر سایر فرهنگها (خصوصاً غرب )، ویژگیهای هنر ایرانی ، وضع رو به انحطاط و اقدامات لازم برای احیای آن ایراد کرد (صدیق ، 1352 ش ، ص 54 ؛ پوپ ، 1355ش ، مقدمة صدیق ، ص 5، برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به ص 11ـ63). در این زمان پوپ رئیس بخش صنایع (هنرهای ) خاور نزدیک در مؤسسة صنایع ظریفة شیکاگو بود (صدیق ، 1338ـ1356 ش ، ج 1، ص 259).تأثیر این سخنرانی بر سران حکومت ، ازجمله رضاخان پهلوی که درآن زمان سردار سپه بود، قابل توجه بود و موجب حرکتی عظیم در جهت بازسازی بناهای تاریخی رو به زوال ، حفظ آثارملی و تاریخی ، احیای صنایع ،تشویق هنرمندان وایجاد مدارس هنری و موزه ها شد(صدیق ، 1352 ش ، همانجا؛ همو، 1338ـ1356 ش ، ج 1، ص 260ـ 261؛ ترجمة فارسی این سخنرانی در ضمیمة سال اول مجلة تعلیم و تربیت با عنوان «صنایع ایران در گذشته و در آینده » چاپ شد و بعدها با اصلاحاتی ، تحت عنوان هنر ایران در گذشته و آینده انتشار یافت ). در پی این سخنرانی انجمن ایران و امریکا تأسیس شد که پس از جنگ جهانی دوم توسعة بسیار یافت (پوپ ، 1355ش ، مؤخرة صدیق ، ص 68).

پوپ در 1305 ش / 1926 نخستین کنگره و نمایشگاه بین المللی هنر و باستانشناسی ایران را با حمایت انجمن هنر ایران برگزار کرد (همان ، ص 67ـ 68؛ > بررسی هنر ایران : مطالعات جدید 1960ـ1969 < ؛ لیشتن اشتتر، همانجاها؛ رجوع کنید به ادامه مقاله ) و پس از این کنگره ، «انجمن هنر ایران » از 1307ش /1928 با عنوان مؤسسة امریکایی هنر و باستانشناسی ایران به مدیریت پوپ در نیویورک آغاز به کار کرد («آرتور اپهام پوپ »، ص 505؛ لیشتن اشتتر، همانجا؛ قس پیرنیا، ج 2، ص 1620، که سال 1930 را ضبط کرده است ). سپس پوپ در اولین سفر پژوهشی خود به ایران کوشید تا گزارش مصوَّری از معماری ایران تهیه کند. به توصیة حسین علاء، رضاشاه در برابر منع مذهبی و بدگمانی عموم ایستاد و اجازه داد تا پوپ و همراهانش به مساجد و بناهای مذهبی وارد شوند و پژوهشها و عکسبرداریهای لازم را انجام دهند (پوپ ، 1965، مقدمه ؛ «آرتور اپهام پوپ »، همانجا). اقدامات وی سبب شناسایی بسیاری از آثار تاریخی ایران شد. وی بیش از ده هزار قطعه عکس از آثار معماری ایران فراهم کرد که با آنها نمایشگاههای متعددی در سراسر دنیا برگزار شد (ذکاء، ص 174ـ175). در تهیة عکسهای پوپ ، آنتوان سوریوگین ، مرتضی رستمی و اسد بهروزان همکاری داشتند (همان ، ص 177). از پوپ به عنوان یکی از پیشگامان تاریخ عکاسی ایران یاد می شود (همان ، ص 174).

در دهة 1310 ش /1930، به دنبال برکناری عده ای از خبرگانِ بنام تاریخ تمدن آسیا از دانشگاههای اروپا از سوی نازیها، پوپ مدرسة مطالعات آسیایی را ایجاد کرد. او با جذب این متخصصان و بر اساس نگرش خویش از «یکپارچگی آسیا» این مدرسه را وسعت بخشید. در نظر او یکپارچگی آسیا یعنی ارتباط فرهنگهای گوناگون آسیا از نظر مفاهیم هنری و مذهبی . این مؤسسه با برخورداری از متخصصانی در زمینة آشورشناسی ، اسلام شناسی ، ایرانشناسی ، نژادشناسی ، فلسفه ، زبانشناسی ، اقتصاد، جامعه شناسی (بویژه در حوزة خاورمیانه و آسیا) و آموزش زبانهای سانسکریت ، عربی ، عبری ، فارسی (باستان و جدید)، حبشی ، چینی و حتی تبتی و ویتنامی ، سرانجام توانست مؤسسه ای با مجوز صدور مدارج بالای علمی شود (لیشتن اشتتر، ص 276ـ277). در آموزشها و پژوهشهای این مدرسه ، ایران همیشه مقدم بود («آرتور اپهام پوپ »، ص 505 ـ 506). کثرت مطالعات آسیایی طی دهة 1340 ش / 1960 در امریکا مدیون انگیزه ای بود که پوپ ایجاد کرده بود (لیشتن اشتتر، ص 277). مدرسه و مؤسسة امریکایی هنر و باستانشناسی ایران بتدریج توسعه یافت و از 1326 ش /1947 به مؤسسه آسیایی تبدیل شدند (همانجا؛ صبا، ص 240). بسیاری از ایرانشناسان نیم قرن اخیر امریکا با هنر و زبانهای ایرانی در این مؤسسه آشنا شدند (طاووسی ، ص 105). مؤسسة آسیایی در 1345ش به دعوت دولت ایران از امریکا به ایران (شیراز) منتقل و وابسته به دانشگاه پهلوی شد و به دنبال آن پوپ و اکرمن برای همیشه به ایران آمدند (بحرالعلومی ، 1355ش ، ص 427؛ نیز رجوع کنید به > بررسی هنر ایران : مطالعات جدید 1960ـ1969 <، ص 3309). ظاهراً مکان اولیة مؤسسة آسیایی خانة پوپ بود و سپس در نارنجستان ، از مواریث قوام الملک شیرازی ، مستقر شد ( پژوهشنامة مؤسسة آسیائی ، ص الف ). بخشی از فعالیت این مؤسسه درایران معطوف به حمایت از باستانشناسانی بود که برای کاوش به ایران می آمدند (پوپ

و اکرمن ، ص 22). پوپ بنیانگذار مجلة «پژوهشنامة مؤسسه آسیایی » نیز بود (موسوی گرمارودی ، ص 20)، این مؤسسه پس از انقلاب اسلامی ایران منحل شد (طاووسی ، ص 112، پی نوشت 8). در دهة 1310 ش / 1930 پوپ و هرتسفلد در ایران فعال بودند و حفاریهایی در بیشاپور، نیشاپور، پرسپولیس ، ری و دیگر شهرها انجام دادند ( > فرهنگ هنر < ، ج 15، ص 899).

کنگره هاونمایشگاههای بین المللی هنروباستانشناسی ایران . بخش عمده ای از شهرت پوپ به سبب برگزاری و سازماندهی مهمترین کنگره های بین المللی هنر و باستانشناسی ایران است ،از جمله :1306ش /1926 در فیلادلفیا؛ 1309ش / 1931 در لندن با همکاری مینورسکی ؛ 1314 ش / 1935 در لنینگراد و مسکو. این کنگره ها و نمایشگاههای همراه آنها سهم مهمی در شناساندن اهمیت تمدن ایران به دنیا داشتند (طاهری ، ص 260، 446؛ صدیق ، 1338ـ1356 ش ، ج 2، ص 263ـ 264). به دنبال برگزاری این نمایشگاهها، دربارة هنر ایران کتابهای مرجع زیادی منتشر شد (برای نمونه نگارگری ایران اثر بینیون و ویلکینسون که با نام سیرتاریخ نقاشی ایرانی در 1367 ش ترجمه شده است ). امریکا، انگلیس و روسیه ، به دلیل رقابتهایی که بر سر مسائل ایران با یکدیگر داشتند در برپایی چنین نمایشگاههایی دخالت و حساسیت ویژه ای از خود نشان می دادند (برای نمونه رجوع کنید به صدیق ، 1338ـ1356 ش ، ج 2، ص 264). دولت ایران نیز در برگزاری این نمایشگاهها سهیم بود (پوپ ، 1355 ش ، مؤخرة صدیق ، ص 68).

دو کنگرة دیگر، یکی در 1339ش /1960 در نیویورک و واشنگتن و دیگری در 1347ش /1968 در تهران و اصفهان و شیراز، برگزار و نتایج آنها در تکمیل > بررسی هنر ایران < در چند جلد چاپ و منتشر شد (همان ، ص 69؛ برای سخنرانیهای این کنگره ها رجوع کنید به دانشگاه شیراز، کتابخانه میرزای شیرازی ، مجموعة ایرانشناسی پروفسور پوپ ). در کنگرة چهارم که در نیویورک تشکیل شد، پوپ و گیرشمن و اریک اشمیت نشان درجة یک دانش دریافت کردند (صدیق ، 1338ـ1356 ش ، ج 3، ص 354ـ355). در همین کنگره پوپ تقاضا کرد که پس از مرگ در ایران (اصفهان ) به خاک سپرده شود (پوپ ، 1355 ش ، مؤخرة صدیق ، ص 70). نمایشگاههایی که پوپ به همراه هر کدام از کنگره ها برگزار کرد همچنان در زمرة مهمترین نمایشگاههای هنر ایران به شمار می رود. فعالیتهای پوپ و این کنگره ها تأثیر قابل توجهی بر بازار صنایع دستی و هنری ایران داشت (صدیق ، 1352 ش ، ص 55 ).

پوپ در 1314ش / 1935 به عضویت فرهنگستان ایران درآمد و از 1315ش / 1936 استاد افتخاری تاریخ هنر ایرانی در دانشگاه تهران بود. او در سالهای فعالیت خود نشانهای متعددی از دولت ایران دریافت داشت ( همان ، ص 56 ؛ دایرة المعارف فارسی ، همانجا).

پوپ در شهریور 1348 درگذشت و در اصفهان در کنار پل خواجو و در مقبره ای که محسن فروغی به سبک معماری قرن پنجم طراحی کرده بود، به خاک سپرده شد ( > بررسی هنر ایران : مطالعات جدید 1960ـ1969 < ، ص 3221،3342؛ بحرالعلومی ، 1355 ش ، ص 427ـ 428؛ صدیق ، 1338ـ1356 ش ، ج 3، ص 367). همسرش نیز در پنجم بهمن 1355 درگذشت و در کنار پوپ به خاک سپرده شد (بحرالعلومی ، 1356 ش ، ص 152). آرشیو بزرگ عکسهایی که پوپ طی سالها فراهم آورده بود، اکنون در موزة نارنجستان نگهداری می شود (طاووسی ، ص 109) و شماری از این عکسها نیز در کتابخانة ملی ایران موجود است . مجموعه ای از پارچه ها و فرشهای کهن و آثار عتیقة ایران و جهان که او گرد آورده بود، اکنون در موزة نارنجستان است . کتابخانة ارزشمند وی ، شامل کتابهای بسیاری دربارة تاریخ ، باستانشناسی ، هنر و زبانهای ایرانی ، در کتابخانة میرزای شیرازی دانشگاه شیراز به شکل مجموعه ای مستقل و با نام مجموعة ایرانشناسی پروفسور پوپ نگهداری می شود (همان ، ص 109، 112، پی نوشت 7).

پوپ پنجاه سال از عمر خود را صرف مطالعه دربارة ایران و هنر ایران کرد و برای اولین بار، بررسی نظام مندی از پیشرفت هنری ایران ارائه داد که تمامی تنوع و در عین حال یکپارچگی هنر ایران را در گسترة وسیع زمانیش دربر می گرفت (لیشتن اشتتر، ص 276؛ صدیق ، 1352 ش ، ص 53 ). ارزشمندترین اثر پوپ > بررسی هنر ایران از زمانهای پیش از تاریخ تا عصر حاضر < ، چاپ اول در 1938ـ 1939 در شش مجلد، چاپ دوم در 1964 در دوازده مجلد ( سیزده مجلد ) و چاپ سوم در 1977 در شانزده مجلد ( پوپ ، 1355، ص 69؛ طاووسی ، ص 106) است که هنوز در تاریخ هنر ایران کتابی جامع محسوب می شود. این کتاب نخستین بار در 1926 در دو جلد طرحریزی شد، اما هنگامی که در نمایشگاه بین المللی لندن حجم عظیمی از موضوعات ناشناخته و ثمرة پژوهشهای معماری در ایران مطرح شد، طرح اولیه گسترش یافت (پوپ ، 1977، ج 1، مقدمه ، ص XIV XV- ). نتیجة سالها پژوهش پوپ ، آرشیو عکس ارزشمند وی ، و نتایج کنگره های بین المللی هنر و باستانشناسی ایران در این کتاب گرد آمده است . در تهیة این کتاب هفتاد نفر از ایرانشناسان و متخصصان برجستة هنر ایران با پوپ همکاری داشته اند (طاووسی ، همانجا).

دیگر آثار پوپ اینهاست : > مقدمه ای بر هنر ایران < (1931)؛ شاهکارهای هنر ایران (1945) که در 1348ش / 1959 به فارسی ترجمه و منتشر شد (همانجا)؛ معماری ایران (1965) که دو ترجمة فارسی از آن موجود است . در این کتاب پوپ معنی و هدف آثار معماری ایران را پیش از هر چیز مذهبی می داند. به اعتقاد او این ویژگی ، که در همة هنرهای آسیایی نهفته است ، سبب یگانگی و تداوم معماری ایران و نخستین سرچشمة ویژگی عاطفی آن آثار است (پوپ ،1365 ش ، دیباچه ، ص 9)؛ آشنایی با مینیاتورهای ایران . از وی مقالات متعددی در زمینة هنر ایران به فارسی ترجمه شده است ( رجوع کنید به افشار، ج 1، ص 196، 340، ج 3، ص 101، 105، 108، 109). بسیاری از مقالات وی که به فارسی ترجمه شده از کتاب > بررسی هنر ایران < برگرفته شده اند (برای اطلاع از مقالات دیگر رجوع کنید به پیرسون ، 1974، ص 213، 227، 250، 305، تکملة 4، ص 82، 84، 283؛ همو، 1975، ص 263؛ ماهیار نوابی ، ج 3، ص 381، ج 5، ص 337). شیوة مقایسة پوپ بین آثار هنری جهان نشان از ذهن فلسفی و تسلط او بر تاریخ ، هنر و فرهنگ سرزمینهای مورد بحث دارد (برای نمونه رجوع کنید به پوپ ،1350 ش ، ص 23ـ 58).

---

منابع :
(1) «آرتور اپهام پوپ »، ترجمة مهوش ابوالضیاء، راهنمای کتاب ، سال 12، ش 9ـ10 (آذرـ دی 1348)؛
(2) ایرج افشار، فهرست مقالات فارسی ، تهران 1348ـ ؛
(3) حسین بحرالعلومی ، «ایرانشناسی که به ایران عشق می ورزید و بزرگترین آرزویش این بود که در ایران بخاک سپرده شود»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی ، سال 24، ش 1 و 2 (بهار و تابستان 1356)؛
(4) همو، کارنامة انجمن آثار ملّی ، تهران 1355 ش ؛
(5) پژوهشنامة مؤسسة آسیائی ، ش 2 (بهار 1354)؛
آرتور اپهام پوپ ،

(6) معماری ایران : پیروزی شکل و رنگ ، ترجمة کرامت الله افسر، تهران 1365 ش ؛
(7) همو، «مقام هنر ایرانی : اهمیت و کیفیت هنر ایرانی »، فرهنگ و زندگی ، ش 4ـ5 (اردیبهشت 1350)؛
(8) همو، هنر ایران در گذشته و آینده ، ترجمة عیسی صدیق ، تهران 1355 ش ؛
(9) آرتور اپهام پوپ و فیلیس اکرمن ، «ایران عشق من ، زندگی من و وطن من است »(مصاحبه )،تلاش ،ش 18 (شهریور ـ مهر 1348)؛
(10) حسن پیرنیا، ایران باستان ، یا، تاریخ مفصّل ایران قدیم ، تهران 1369 ش ؛
(11) دایرة المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران 1345ـ1374 ش ؛
(12) یحیی ذکاء، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران ، تهران 1376 ش ؛
(13) ابوالقاسم سحاب ، فرهنگ خاورشناسان ، تهران 1356 ش ؛
(14) ژان سواژه ، مدخل تاریخ شرق اسلامی ، ترجمة نوش آفرین انصاری (محقق )، تهران 1366 ش ؛
(15) محسن صبا، «تاریخچه ایرانشناسی در انگلستان وامریکای شمالی »، فرهنگ ایران زمین ، ج 12 (شهریور 1344)؛
(16) عیسی صدیق ، چهل گفتار: دربارة سالگردهای تاریخی یادبود دانشمندان معاصر تاریخ و فرهنگ ایران ، تهران 1352 ش ؛
(17) همو، یادگار عمر ، تهران 1338ـ1356 ش ؛
(18) محمود طاووسی ، «آشنایی در دیار ما»، فارس شناخت ، سال 1، ش 1 (بهار 1378)؛
(19) ابوالقاسم طاهری ، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا، یا، تاریخ دویست سالة مطالعات ایرانی ، تهران 1352 ش ؛
(20) فرهنگ خاورشناسان : زندگینامه و کتاب شناسی ایران شناسان و اسلام شناسان ، ج 1، تهران 1376 ش ؛
(21) علی موسوی گرمارودی ، مجموعه مقالات انجمن وارة بررسی مسائل ایرانشناسی ، تهران 1369 ش ؛
(22) عزت الله نگهبان ، مروری بر پنجاه سال باستان شناسی ایران ، تهران 1376 ش ؛


(23) The Dictionary of art , ed. Jane Turner, Willard, Ohio 1996;
(24) Ilse Lichtenstadter, "In memoriam Arthur Upham Pope", International Journal of Middle East studies , vol.1 (1970);
(25) Yahya Ma ¦ hya ¦ r-e Navvabi, A bibliography of Iran , Tehran 1347-1370;
(26) James Douglas pearson, ed. A bibliography of pre-Islamic Persia ,London 1975;
(27) idem, Index Islamicus: 1906-1955 , London 1974, fourth supplement 1971-1975 , London 1977;
(28) Arthur Upham Pope, Perspolis: The ritual city , introduction by Issa Sadiq, [Tehran(: Iran American Society, 1964;
(29) idem, Persian architecture , London 1965;
(30) idem, ed., A survey of Persian art , Tehran 1977;
(31) A Survey of Persian art: new studies 1960-1969, in memoriam Arthur Upham Pope , excerpts from vol. XV-XVI, Tehran )n.d.].

/ معصومه میرسعیدی /