responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2833

 

پَنجگردی ، ابوالحسن علی بن احمد ، محدّث ، لغوی ، ادیب و شاعر شیعی ایرانی در سدة ششم . نسبت او به پنجگرد (فنجکرد)، از قریه های نیشابور، است (یاقوت حموی ، 1965، ج 3، ص 918). در 433 به دنیا آمد (امینی ، ج 4، ص 319)، لغت و دیگر علوم ادبی را نزد یعقوب بن احمد ادیب (متوفی 474)، استاد مشهور در ادب و لغت و صاحب تألیفات و شاگردان فراوان ( رجوع کنید به سیوطی ، ج 2، ص 347)، و دیگران فرا گرفت (سمعانی ، ج 4، ص 402؛ یاقوت حموی ، 1355ـ 1357، ج 12، ص 270ـ271) و حدیث را نیز از قاضی ناصحی آموخت (سمعانی ، همانجا).

او معاصر بزرگانی همچون فتال نیشابوری (متوفی 508)، زمخشری (متوفی 538) بود و مَیدانی (متوفی 518) نزد وی درس خواند (افندی اصفهانی ، ج 3، ص 352؛ امین ، ج 8، ص 156؛ امینی ، همانجا). میدانی کتاب السامی فی الاسامی خود را به نام و تشویق استادش پنجگردی تألیف کرد و در دیباچة کتاب (ص 15) او را فراوان ستود.

پنجگردی هشتادسال زیست ، در پایان عمر زمین گیر شد، در 503 (و به دو قول دیگر: 512، 513) درگذشت و در گورستان حیره در مقبرة «نوح » به خاک سپرده شد (سمعانی ؛ امین ، همانجاها؛ یاقوت حموی ، 1355ـ1357، ج 12، ص 270؛ سیوطی ، ج 2، ص 148؛ آقابزرگ طهرانی ، ج 3، ص 205؛ امینی ، ج 4، ص 320).

پنجگردی را با القابی همچون بقیة المشایخ ، شیخ الافاضل ، اعجوبة دوران و آیت اقران ، امام ، ادیب ، اریب و لبیب کامل ستوده اند (میدانی ؛ یاقوت حموی ، 1355ـ1357، همانجاها؛ فتال نیشابوری ، ج 1، ص 103، 236؛ شوشتری ، ج 1، ص 562). برخی شاعران معاصرش نیز زبان به مدح او گشوده اند ( رجوع کنید به یاقوت حموی ، 1355ـ1357، ج 6، ص 97). عبدالکریم سمعانی (متوفی 562) او را از مشایخ حدیث خود معرفی کرده و نظم و نثرش را ستوده (همانجا) و امینی (ج 4، ص 319) او را از شاعران غدیریه سرای سدة ششم برشمرده است . شوشتری نیز ابیات غدیریة او را آورده است (ج 1، ص 562ـ563).

پنجگردی از نخستین گردآورندگان دیوان اشعار امیرالمؤمنین علی علیه السلام است . کتاب تاج الاشعار یا سَلوة الشیعة که حاوی اشعار آن حضرت است از اوست (ابن شهرآشوب ، معالم ، ص 71). این کتاب به گفتة قطب الدین کَیْدَری (متوفی قرن ششم ) دارای دویست بیت از اشعار منسوب به حضرت علی علیه السلام است که وی این ابیات را در کتاب خود، انوارالعقول فی اشعار وصیّالرسول ، آورده و آن را از مصادر خود برشمرده است (آقابزرگ طهرانی ، همانجا؛ امین ، ج 9، ص 250). مجلسی (متوفی 1110) نیز در فهرست مصادر بحارالانوار (ج 1، ص 42) از دیوان اشعار منسوب به حضرت علی علیه السلام ، گرد آمدة پنجگردی ، نام برده است . نسخه ای از کتاب پنجگردی در کتابخانة مدرسة سپهسالار (مدرسة عالی شهید مطهری ) موجود است (آقابزرگ طهرانی ، ج 12، ص 223). اشعار پراکنده ای نیز از او در منابع مختلف نقل شده است ( رجوع کنید به ابن شهرآشوب ، مناقب ، ج 2، ص 106، 187، ج 3، ص 44؛
فتال نیشابوری ، ج 1، ص 103، 236ـ237؛
یاقوت حموی ، 1355ـ1357، ج 12، ص 271ـ272؛
امین ، ج 8، ص 156).


منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/1983؛
(2) ابن شهرآشوب ، معالم العلماء ، نجف 1380/1961؛
(3) همو، مناقب آل ابی طالب ، چاپ هاشم رسولی محلاتی ، قم ( بی تا. ) ؛
(4) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمد حسینی ، قم 1401؛
(5) محسن امین ، اعیان الشیعة ، چاپ حسن امین ، بیروت 1403/1983؛
(6) عبدالحسین امینی ، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب ، ج 4، بیروت 1387/1967؛
(7) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، چاپ عبدالله عمر بارودی ، بیروت 1408/1988؛
(8) عبدالرحمان بن ابی بکرسیوطی ، بُغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم ، مصر 1384؛
(9) نورالله بن شریف الدین شوشتری ، مجالس المؤمنین ، تهران 1354 ش ؛
(10) محمدبن حسن فتال نیشابوری ، روضة الواعظین ، نجف 1386/1966، چاپ افست قم 1368 ش ؛
(11) محمدباقربن محمدتقی مجلسی ، بحارالانوار ، بیروت 1403/1983؛
(12) احمدبن محمد میدانی ، السّامی فی الأسامی ، عکس نسخة مکتوب به سال 601 هجری قمری محفوظ در کتابخانة ابراهیم پاشا ـ ترکیه ، تهران 1345 ش ؛
(13) یاقوت حموی ، معجم الادباء ، مصر 1355ـ1357/1936ـ 1938، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(14) همو، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965.

/ باقر قربانی زرّین /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2833
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست