responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2815

 

پِمبا ، جزیره ای در مشرق افریقا در شمال زنگبار و در ساحل تانزانیا. یاقوت حموی (ج 2، ص 75) و مؤلفان دیگر، از آن با عنوان جزیرة الخضراء یاد کرده اند. دربارة این که منوتیاس مذکور در > پریپلوسِ دریای اریتره < پمباست یا زنگبار، بحثهای بسیاری شده است و اغلب محققان آن را پمبا دانسته اند. در حدود 50 میلادی ، مصریان و اعراب در این ناحیه تجارت می کرده اند.

از پمبا نامی در میان نیست تا اینکه جاحظ (متوفی 255) از لَنْجویه (محرَّف اونگوجه )، نام سواحیلی زنگبار، یاد می کند و آن را با جزیره ای پوشیده از جنگل و درّه به نام قَنْبَله ( مسعودی ، ج 3، ص 31: قَنبَلو ) یکی می داند (1987، ص 549). این مطلب از نظر جغرافیایی پذیرفتنی است ، زیرا پمبا پر از تپه و جنگل است و در مقابل همواری زنگبار قرار دارد. مسعودی در 304 با کشتی داران عُمانی به آنجا سفر کرد و شرح تجارت خود را نوشت . بزرگ بن شهریار (متوفی ح 345) این جزیره را ایستگاهی تجاری بر سر راه سُفاله می داند. اما علی رغم این تاریخها، تاکنون سی مکان قدیمی شناسایی شده است که هیچگونه شواهد باستان شناختی از پیش از سدة چهارم / دهم به دست نمی دهد. در این مکانها، بقایای اصلی به مساجد ــ که

ازبرخی ازآنهااستفاده می شودــ ونیزبه خانه هایی خاص تعلق دارد.

یاقوت حموی (همانجا) به دو شهر در جزیره ، به نامهای متنبّی و مکنبلوا اشاره می کند که در زبان سواحلی جدید، متمبوه و مکومبو نام دارند ( رجوع کنید به متمبوِه مکو * ). هر یک از این شهرها یک سلطان داشتند. شهرِ نخست ، حکمرانی عرب داشته که می گویند از کوفه به آنجا مهاجرت کرده بوده است . در این مکان در 1364ـ1365ش / 1985ـ1986، گنجینه ای مشتمل بر بیش از دو هزار قطعة نقره با نام دَه حکمران محلی بر روی آنها و هفت دینار فاطمی کشف شد. این دَه حکمران سه چهار نسل را دربر می گرفتند و اولین آنها به قرن چهارم / دهم تعلق دارد (تاریخ گنجینه حدود 462/ 1070 است ). مسعودی از ملوک مردم زنج سخن می گوید (ج 3، ص 6، 29ـ30) و احتمالاً آنان ، مانند ایوبیها، در یک زمان در جاهای گوناگون حکمرانی می کرده اند. هیچگونه گزارش تاریخی از تغییر و تحول آنان در دست نیست .

پمبا از 912 تا 1107/ 1506ـ 1695 سلطانی داشت که دست نشاندة پادشاهی پرتغال بود. پس از 1110/1698 به دست عمانیها افتاد. پمبا به سبب آب و هوای بارانی (میانگین بارش سالانه 4ر1880 میلیمتر) منطقة برنجکاری برای مومباسا بود. در حدود سالهای پس از 1237/1822، در دورة حکومت سیدسعید عمانی و زنگباری (1221ـ1272/1806ـ1856)، کشت میخک در پمبا رواج یافت و سرانجام پمبا و زنگبار بزرگترین صادرکنندة میخک در جهان شدند. تقریباً کل کشت میخک در دست اعراب بود و تا 1290/1873 با استفاده از کار بردگان انجام می شد. یک سال قبل از این تاریخ طوفانی مهیب بسیاری از کشتزارها را نابود کرد و الغای بردگی نیز فاجعة دیگری برای کشت و کار میخک بود.

( از 1890، پمبا به عنوان جزئی از زنگبار، تحت الحمایة دولت بریتانیا، و از 1964 که دولت جمهوری متحدة تانزانیا شکل گرفت نیز در دولت محلی زنگبار قرار گرفت ( > کتاب سال جهان اروپا 1999 < ، ج 2، ص 3418). اهالی پمبا، که تمام تولید میخک زنگبار متعلق به آنجاست ، در تحولات سیاسی دهه های اخیر زنگبار نقش داشتند ( رجوع کنید به همان ، ج 2، ص 3418ـ 3421؛ نیز رجوع کنید به زنگبار * ؛ تانزانیا * ). برآورد جمعیت پمبا در 1994 حدود 314 هزار تن بوده است ( رجوع کنید به > کتاب سال بریتانیکا 1998 < ، ص 721) ) .


منابع :
(1) ابن بطوطه ، تحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار ، المعروفة برحلة ابن بطوطه ، چاپ دفرمری و سانگینتی ، پاریس 1853ـ 1858، ج 2، ص 192ـ193؛
(2) عمروبن بحر جاحظ ، البیان و التبیین ، چاپ عبدالسلام محمد هارون ، قاهره 1367ـ1369/ 1948ـ1950؛
(3) ( همو، رسائل الجاحظ : الرسائل السیاسیة ، چاپ علی ابوملحم ، بیروت 1987 ) ؛
(4) همو، کتاب الحیوان ، چاپ عبدالسلام محمد هارون ، قاهره 1940ـ1970؛
(5) ( بزرگ بن شهریار رامهرمزی ، کتاب عجائب الهند ، چاپ فان دیرلیت ، لیدن 1883ـ1886 ) ؛
(6) علی بن حسین مسعودی ، مروج الذّهب و معادن الجوهر ، چاپ با ترجمة فرانسوی باربیه دومنار و پاوه دوکورتی ، پاریس 1861ـ1877؛
(7) ( یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965 ) ؛


(8) H. N. Chittick and R. I. Rotberg, East Africa and the Orient , NewYork 1975;
C. Clark and M. Horton,

(9) Zanzibar archaeological survey , Zanzibar 1985;
(10) [ The Europa world yearbook 1999 , London 1999(;
(11) G. S. P. Freeman-Grenville, "A find of silver coins at Mtambwe Mkuu, Pemba Island, Zanzibar, Tanzania", Antiquaries jnal ., LXVI/2 (1986);
(12) J. M. Gray, History of Zanzibar from the Middle Ages to 1856 , Cambridge 1962;
(13) F. Hirth and W. W. Rockhill, Chao Ju-Kua , St. Petersburg 1911;
(14) M. C. Horton, H. M. Brown and W. A. Oddy, "The Mtambwe hoard", Azania , XXI (1986);
(15) W. H. Ingrams, Zanzibar: its history and its people , London 1931;
(16) ) 1998 Britannica book of the year , Chicago 1998];
(17) The Periplus Maris Erythraei , ed. and tr. L. Casson, Princeton 1989.

/ فریمن ـ گرنویل ( د. اسلام ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2815
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست