باقَرگَنج ، ناحیه ای در بنگلادش . سابقاً مرکز اداری آن در باریسال بود (اکنون باریسال خود ناحیه ای است که باقرگنج نیز جزو آن است ). این ناحیه در 21 درجه و 54 دقیقه عرضِ شمالی و 91 درجه و 2 دقیقه طولِ شرقی واقع شده و 500 ، 10 کیلومتر مربع وسعت دارد که 130کیلومترمربع آن را آب فراگرفته است . در 1330ش /1951 جمعیت آن 185 ، 642 ، 3 نفر بود که 769 ، 867 ، 2 نفر از آنان مسلمان بودند. این ناحیه باکلا (اسماعیلی پور) نام داشت و در دورانِ حکومت بابریان ، «سرکار»ی مستقل بود، تا اینکه یکی از رجال معتبر بابری در دربارِ داکا، به نام آغاباقر، که تابع نوابِ مرشدآباد بود و اراضی وسیعی در بزرگ امیدپور داشت ، در 1154/1741 شورش زمینداران هند و مذهبِ محلی را سرکوب کرد و آنجا را به تصرف خویش درآورد. آغاباقر شهرکی را که مرکز داد و ستد و بازار محلی پررونقی بود و در 21 کیلومتری جنوبِ شرقی باریسال قرار داشت مرکز ادارة حکومت خود ساخت و آن را باقرگنج (= باقربازار) نامید. پس از مرگ آغاباقر در 1167/1753، تمامی این منطقه به راجه بَلّبْهوْ رایِ بِکْرَم پوری منتقل شد که «دیوانِ * » نایب ناظم داکا بود. به این ناحیه بارها در قرن دوازدهم / هیجدهم قبیلة تاراجگر مگه ، که اصلشان از برمه بود، تاخت و تاز کردند. مَراته ها در 1162/1748ـ1749 به این ناحیه رخنه کردند، اما مسئولانِ محلی آنها را با کمک مهاجران پرتغالی بیرون راندند. باقرگنج از نظر کشاورزی بسیار غنی است و در قحطی بزرگ 1184/1770، خوراک مردم مرشدآباد از برنج این ناحیه تأمین شد. باغهای میوة این منطقه نیز شهرت فراوان دارد. در 1238/ 1822ـ1823، کرامت * علی جونپوری که از پیروان سیداحمد بریلْوی * بود، همراه با حاجی شریعت اللّه و پسرش دودومیا ، برای دعوت مردم به جهاد با «فرنگیان » به این ناحیه آمد، ولی مرگ دودومیا در 1279/1862 این جنبش را متوقف ساخت . عامة مردم این ناحیه به لهجه ای از زبان بنگالی معروف به «مسلمانی » تکلم می کنند و لغات عربی و فارسی در آن فراوان است .

این منطقه در معرض سیل و طوفانهای شدید قرار دارد، و علاوه بر این ، هنگام وقوع این طوفانها، صداهای مهیبی با فواصل منظم شبیه به صدای شلیک توپ شنیده می شود که به «گُندِباریسال » معروف است . هنوز علت این پدیدة جوّی معلوم نشده است .

---

منابع :


(1) Bengal District Gazeteer , (Bakargani), Calcutta 1918, 16-27, 32-3, 124;
(2) A. H. Beveridge, Backergunge , Calcutta 1876;
(3) Ahmad Hasan Dani, Dhaka , Dacca 1957, index;
(4) W. W. Hunter, Statistical Account of Bengal , Calcutta 1875;
(5) Imperial Gazetteer of India, vi (1908), 167 ff.;
(6) Settlement Reports of the Dakhin Shahbazpur and Tushkhati Government Estates , Calcutta 1898;
(7) Syed Muhammed Taifoor, Glimpses of Old Dhaka , Dacca 1952, 131-2, 147.

) / د. اسلام / بزمی انصاری (