پَسِسِر (در زبان جاوه ای قدیم ، پسیسی یا پَسیر ؛ در اندونزیایی ، پَسِسِر به معنای «کرانة دریا، ساحل »)، در اصل به معنای یک واحد اداری (حکومتی ) در پادشاهی ماتارام در جاوة مرکزی است که سواحل شمالی جاوه را از چیربون در مغرب تا سورابایا در مشرق ، دربرمی گیرد. به لحاظ تاریخی ، اهمیت این واحد اداری ناشی از تأسیس مسلمان نشینهای کوچک در قرنهای نهم و دهم / پانزدهم و شانزدهم در ناحیه ای است که التقاطی از اعتقادات مذهبی از قبیل هندویی و بودایی و باورهای «جاندارپندارانه » ، در آن شایع بوده است . هرچند آداب گرویدن به اسلام به دست ولی سنگا یا نُه قدیس از یک ناحیه به ناحیة دیگر متفاوت است ، اما تجربة مستقیم اسلام در خاورمیانه ، یا انتقال آن با راهنمایی کسی که این تجربه را داشته ، و همچنین اصل قانونگرایی اسلامی و برابریِ همه در مقابل قانون اسلامی ، وجه مشترک همة آنهاست . این قلمروهای مسلمان نشین ، به رهبری همین ولی سنگاها، گسترش یافت و بسرعت به امیرنشینهای مستقل مسلمان تبدیل شد.

در این زمان ، گرایش جاوه ایها را به اسلام می توان زادة این عوامل دانست : تأکید کسانی که زیر تأثیر و نفوذ طریقتهای تصوف بودند؛ اوضاع و احوال زمان و رقابت با مسیحیت ؛ و تغییرات اقتصادی محیط که مهمترین علت بوده است . با افزایش حجم مبادلات تجاری شرق ـ غرب ، که به سلطة بازرگانان مسلمان بر آنجا انجامید، ایالتهای پَسِسِر، برای تجارت بین المللی و مراکز دینی اسلامی ، محیط مدنی مناسب و متجانسی فراهم ساختند. ایجاد اتحادیه های سیاسی میان ایالتهای پسیسیر ـ دماک در قرن نهم / پانزدهم وچیربون ـ بانتن در قرن دهم / شانزدهم ، به کشمکشهای نظامی با ایالتهای دور از دریا انجامید، و این کشمکشها موجب تحولی تدریجی شد

که نهایتاً تقویت بیشتر منافع اسلامی را در این جزیره به دنبال داشت .

از نظر فرهنگی ، پَسِسِر در معرفی متون مهم عربی ، بخصوص متون راجع به شریعت اسلامی ، نقش کلیدی ایفا کرد. از میان متونی که در اوایل قرن سیزدهم / نوزدهم در سیرت سنتینی نقل شده است ، تنها شش متن به منطقة پسیسیر نسبت داده می شود. این متون عبارت اند از: مُخَرَر ( المُحَرَّر تألیف ابوالقاسم عبدالکریم بن محمد رافعی )؛ کتاب نَوَوی ( مِنهاج الطالبین تألیف نووی )؛ کتاب اِبنُکَجَر یا کتاب تُهپَه ( تحفة المُحتاج لِشرح المنهاج ، اثر ابن حجرِ هیتمی )؛ اِله ( ایضاح فی الفقه )؛ و سوجَک ( المختصر فی الفقه عَلی ' مذهب الامام الشافعی ، اثر احمدبن حسن بن احمد اصفهانی ). به این منابع ، می توان اثر بزرگ دیگری در تصوف را نیز اضافه کرد که هولومُدین نام دارد و صورت تحریف شده احیاء علوم الدین غزّالی است .

---

منابع :


(1) H. J. de Graaf and Th.G.Th.Pigeaud, De eerste moslimse vorstendommen op Java: studien over de staatkundige geschiedenis van de 15de en 16de eeuw, and their companion volume Islamic states in Java 1500-1700: a summary, bibliography and index, in Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land-en Volkenkunde, IXIX, IXX (1974, 1976);
(2) Th.G.Th. Pigeaud, Literature of Java, catalogue raisonnإ of Javanese manuscripts in the Library of the University of Leiden and other public collections in the Netherlands, The Hague 1966-70;
Soebardi, "Santri-religious elements as reflected in the book of Tjentini", BTLV , CXXVII/3 (1971), 331-349.

/ م . هودلی ( د. اسلام ) /