باقربن عثمان بُخاری اوچی ، از عرفای قرن یازدهم شبه قاره و صاحب جواهرالاولیا . محمدعلی بن شیخ عبدالواسع صوفی ، شاگرد و مریدِ باقر نام او را محمدباقر تارکی نوشته (باقربن عثمان ، ص 555)، امّا خود او فقط سیّدباقر آورده است (همان ، ص 1). از نیاکان او نخستین کسی که از بخارا به هند مهاجرت کرد سیّدجلال بن سیّدعلی ابوالمؤید بود که در 635 از راه مُلتان به بکّر * (در پنجاب پاکستان ) رسید و با شیخ بهاءالدین * زکریای ملتانی (متوفی 661) بیعت کرد و پس از درگذشت او به اجازة پسرش ، شیخ صدرالدین عارف ملتانی ، در اُچ (در پنجاب پاکستان ) اقامت گزید. سیّدجلال الدین بخاری * ، معروف به جهانیان جهانگشت (707ـ785)، از عارفان نامدار آن خطّه و صاحب چندین کتاب فارسی ، یکی دیگر از اجداد باقر است . پدرش عثمان ، که تا 1051 زنده بود، نیز از صوفیه و نویسندة مونس البخاری کلان و مونس البخاری خرد و مجموع البخاری و بحرالعجایب است (همان ، ص 12، 318).

باقر در اُچ زاده شد و تحصیلات ابتدایی را در محضر سیدشمس الدین مخدوم امام بخاری گجراتی ، نویسندة راحت البخاری و تفسیر بخاری ، تکمیل کرد (همان ، ص 113) و خرقة خلافت را از پدر خود گرفت (همان ، ص 296) و به چلّه نشینی و اعتکاف و ارشاد و تبلیغ پرداخت (غلام سرور، ص 52ـ58). علی اکبر بن سیدحامد قتال اُچی ، صاحب فوایدالبخاری و باقرالانوار ،از شاگردان او بوده است (باقربن عثمان ،ص 237).تاریخ دقیق تولّد و وفات باقر معلوم نیست . اما مطمئناً تا 1098 زنده بوده است (همان ،ص 239،297،333). قبر او در اُچ موجود است .

جواهرالاولیا کتابی است پر حجم به زبان فارسی در اوراد و ادعیة اسلامی و مسائل عرفانی که مؤلف از پدر خود و کتابهای معتبر (برای نام کتابها رجوع کنید به غلام سرور، ص 76ـ79) یا در چلّه نشینی و اعتکاف از بزرگان دیده و شنیده و از آنها هر چه به عربی بوده به فارسی برگردانده است (باقربن عثمان ، ص 1). در جواهرالاولیا (ص 111، 261، 320، 551) از سه اثر دیگر باقر نیز نام برده شده است : اکبر جلالی ، باقر المرادات ، خمس الانوار که نسخه ای از آنها شناخته نشده است .

---

منابع :
(1) باقربن عثمان بخاری ، جواهرالاولیا ، چاپ غلام سرور، اسلام آباد 1396/1976؛
(2) غلام سرور؛
(3) مقدمة جواهرالاولیا ، اسلام آباد 1396/ 1976 (این مقدمه که به طور جداگانه منتشر شده ، حاوی مطلب مفصّلی دربارة خانوادة مؤلف و محتویات و مختصات جواهرالاولیا ست ).

/ عارف نوشاهی /