پروت ، معاهده ، قراردادی که در زمان سلطان عثمانی ، احمد سوم (1115ـ1142)، در پی شکست روسها از نیروهای عثمانی در 1123/1711 بین دو دولت منعقد شد. در زمان این سلطان نبردی در 1121/1709، میان شارل دوازدهم ، پادشاه سوئد و پطرکبیر امپراتور روسیه در پولتاوا به وقوع پیوست که به شکست و پناهنده شدن شارل به خاک عثمانی انجامید. از آن زمان ، دربار سلطان احمد محل توطئه و دسیسه برای جلب رضایت سلطان در حمله به نیروهای پطر گردید (هامر ـ پورگشتال ، ج 4، ص 2959ـ2965). علی پاشا چورلیلی * ، صدراعظم وقت که از مخالفان جنگ و طرفدار اصلاح امور داخلی بود، سلطان احمد را از درگیری با نیروهای پطر بازمی داشت ، اما جنگ طلبان در دربار پیروز شدند و چورلیلی برکنار شد و محمدپاشا بالطه جی * ، به صدارت رسید (شاو، ج 1، ص 229). از سوی دیگر، هنگامی که پطر از حمایت اهالی مولداوی و والاکیا/ اَفلاق اطمینان یافت ، به بهانة اقامت شارل در قلمرو عثمانی ، نیروهایش را در 1122/1710 از خاک لهستان عبور داد و به مولداوی رفت ، اما در آنجا از حمایت اهالی برخوردار نشد، زیرا تاتارها و قزاقها که با عثمانیان متحد شده بودند، شهر را غارت کرده بودند. در این گیرودار، محمد بالطه جی به مولداوی لشکر کشید و پطرکبیر بناچار تصمیم به بازگشت گرفت ، اما نتوانست و در 12 جمادی الا´خرة 1122/28 ژوئیة 1710 دستور حمله به نیروهای عثمانی را داد که به محاصره شدن و شکست روسها انجامید. ازینرو کاترین ، همسر پطرکبیر، مقدماتی برای برقراری صلح فراهم کرد (همان ، ج 1، ص 230؛ هامر ـ پورگشتال ، ج 4، ص 2977ـ 2978). بالطه جی ، که ادامة جنگ را به سود دولت عثمانی نمی دانست ، با قرارداد صلح موافقت کرد (شاو، همانجا).

مذاکرات صلح در نزدیکی رودخانة پروت (محلی در نزدیکی مرز رومانی و روسیه ) انجام گرفت و نتیجة آن معاهده ای هفت ماده ای بود به این شرح : 1) قلعة آزوف با زمینهای مجاور آن به بابِعالی * واگذار شود. 2) دژهایی که در کنار رودخانة سامان ساخته شده بود، منهدم گردد و قلعه ای در آن محل احداث نشود؛ توپخانة روسها نیز به نیروهای عثمانی تحویل داده شود. 3) تزار روسیه از مداخله در امور لهستان و قفقاز خودداری کند. 4) امنیت تجار تأمین گردد و روسها سفیری دائمی در قسطنطنیه نداشته باشند. 5) زندانیان مسلمانِ پیش از این جنگ یا هنگام جنگ آزاد گردند. 6) پادشاه سوئد برای

رفتن به کشورش بتواند از خاک روسیه عبور کند. 7) امنیت مرزهای روسیه و عثمانی از طرف دو دولت رعایت شود (برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به > مجموعة عهدنامه های منعقده < ، ج 27، ص 149ـ 152).

معاهدة پروت پیامدهای مهمی برای دولت عثمانی داشت ؛ نخست آنکه امیران محلی والاکیا و مولداوی ، که

قول مساعدت به پطر داده بودند، حاکمیت ملّی شان را از دست دادند و امیرانی از فناریان (یونانی تبارانی که در قسطنطنیه به سر می بردند) جایگزین آنان شدند. اما این معاهده برای محمد بالطه جی عواقب خوشایندی دربر نداشت ؛ زیرا برخی از درباریان به سلطان وانمودند که بالطه جی برای امضای این معاهده از پطرکبیر رشوه گرفته و قصد شورش در خاک عثمانی را دارد. به همین مناسبت ، سلطان وی را از منصبش خلع کرد (شاو، ج 1، ص 231؛ هامر ـ پورگشتال ، ج 4، ص 2982ـ2983). اگرچه تمام مفاد این معاهده به طور کامل اجرا نشد، اما شروط آن زیربنایی برای معاهده های سالهای 1124 و 1125/ 1712 و 1713 شد که بنابر آن

روسیه می بایست نیروهایش را از سرزمینهای راست ساحل اوکراین خارج کند ( > دایرة المعارف بزرگ شوروی < ، ذیل "Prut peace treaty of 1711" ).

---

منابع :
(1) یوزف فون هامر ـ پورگشتال ، تاریخ امپراطوری عثمانی ، ترجمة میرزا زکی علی آبادی ، چاپ جمشید کیان فر، تهران 1367ـ1369 ش ؛


(2) The Consolidated treaty series , edited and annotated by Clive Parry, vol. 27, New York;
(3) Great Soviet encyclopedia , New York 1973-1983;
(4) Stanford J. Shaw, History of the Ottoman Empire and modern Turkey , Cambridge 1985.

/ شهناز رازپوش /