responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2687

 

پرتو ادهم پاشا ، دولتمرد، نویسنده و شاعر عثمانی . در ارزروم زاده شد. نامش ابراهیم ادهم بود، ولی چون در شعر «پرتو» تخلص می کرد، به پرتو مشهور شد.

ادهم در کودکی نزد پدرش ــ که دیوان مدوّن ولی چاپ نشده ای داشت ــ دانش آموخت و در سفرهایی که همراه وی بود، از علما و شعرای نواحی مختلف بهره ها برد. پس از درگذشت پدر ادهم در 1261، عبدالله پاشا، والی طرابزون ، از ادهم حمایت کرد و او را نزد خود، به عنوان «کاتب دیوان » به کار گماشت . بعد از فوت عبدالله پاشا، خلیل رفعت پاشا، والی جدید طرابزون ، ادهم را «کاتب ولایت » (منشی والی ) کرد (1262). مناصب پرتو ادهم ، از آن به بعد، به سبب عزل و نصب شدن حامیانش ، تغییر می کرد و بالاخره هنگامی که سمت والیگری قسطمونی را داشت ، در 1290، در آن ناحیه درگذشت و در حظیرة شیخ شعبان به خاک سپرده شد.

پرتوپاشا، زبان فرانسه را در ازمیر و آلمانی را در مدت اقامتش در برلین فراگرفته بود. هرچند در نثر و نظم نوآوریهایی داشت ، اما در اشعاری که به شیوة کهن با تخلص «پرتو» سروده ، هیچگونه ابداعی دیده نمی شود. چون ذاتاً اهل مزاح بود، این مشخصه در آثارش نیز کم و بیش مشهود است .

آثار. 1) کتابها و مقاله ها : الف ) خواب نامه (بی جا، بی تا.). که به صورت گفتگویی در رؤیا نوشته شده و با ضمیمه هایش سی و دو صفحه است . این کتاب نقدی است بر فراماسونری .

ابوالضیاء توفیق ، در مقالة مشهورش به نام «فراماسونلُق » (فراماسونری ؛ مجموعة ابوالضیاء ، جزوة 100، 7 جمادی الا´خره 1329، ص 681ـ682) پرتو ادهم پاشا را از جمله فراماسونرهای مشهور زمان خود خوانده است ، که این ناشی از خلط نام پرتو ادهم پاشا با ابراهیم ادهم پاشای دیگری است که در همان

دوره به وزارت و صدراعظمی رسیده بود. با اندکی دقت در خواب نامه ، می توان دید که نظر ابوالضیاء صائب نبوده است ؛ ب ) الامرالعجیب فی تاریخ اهل الصلیب (استانبول ، بی تا.). ترجمه ای است از اثر ژوزف فرانسوا میشو (متوفی 1839 میلادی )، مورخ فرانسوی ، که پرتو ادهم با همکاری علی فؤاد و عارفی احمد انجام داده است . این کتاب ، به وقایع تاریخی جنگهای صلیبی ، تا زمانی که انطاکیه تصرف شد، پرداخته است ؛ ج ) اطلاق الافکار فی عقدالابکار (استانبول ، 1285، 1304)، اثری است که با تکیه بر قوانین طبیعت ، به دفاع از تعدد زوجات می پردازد و به صورت سؤال و جواب و نیز دارای دو ضمیمه در همین موضوع ، از ولتر و مونتسکیو است . د) «مدح سعی و ذم بطالت » ( مجموعة فنون ( مجلّه ) ، شعبان 1281، ص 281ـ 289)، ترجمة رسالة عربی کمال پاشازاده در فضیلت کار کردن است ؛ ه ) > «خدمت به بقای شخصی و همنوع » < ( مجموعة فنون ، ش 33، رمضان 1281، ص 329ـ 346، ش 34، محرم 1283، ص 8 ـ 18)، ترجمه ای است از کتاب ژان ژاک روسو در خطا بودن عمل خودکشی ؛ و) «عَوْعَوه » ( مجموعة فنون ، ش 42، ص 229ـ240)، گفتگوی مزاح گونه ای است بین فیلسوفی کلبی مذهب و قطمیر اهل قناعت . ز) > «پرچم سرخ » < ( حقایق الوقایع ، ش 237، 14 صفر 1288)، ردّیّه ای است بر سوسیالیزم که به مناسبت فعالیتهای «کمون پاریس » نوشته شده است .

2) اشعار . هرچند که به اشعار بسیاری از پرتو ادهم پاشا اشاره شده ، ولی به علت سوختن کتابخانة منزلش در آتش سوزی ، فقط نُه قطعه از آنها باقی مانده است . بعضی از آنها به شیوة قدیم سروده شده است که ویژگی تازه ای ندارد، لیکن ترجمه های ترکی اشعار «مناجات » ولتر، «بقای حیات » روسو، «طفل نائم » (خفته ) ویکتور هوگو، از لحاظ شکل و محتوا، تازگی دارد. قصیده ای نیز به وزن هجایی ، در 27 بند از او باقی است که آن را به محمود ندیم پاشا تقدیم کرده است . این اثر، اشعار بکتاشیه * را به یاد می آورد. از دیگر اشعار او، اثری است به نام «دستان » که برای سلطان عبدالعزیز سروده است . نامة منظومی که برای دخترش نوشته از اولین نمونه های

زیبای اشعار به وزن هجایی است . این اشعار اندک پرتوپاشا، به همراه اشعارشناسی ، از جهت شکل ، زبان و محتوا در اشعار دورة تنظیمات * از نخستین موفقیتها در عرصة ادب محسوب می شود.


منابع :
(1) ابوالضیاء توفیق ، نمونة ادبیات عثمانیه ، استانبول 1329، ص 197ـ 225؛
(2) محمد توفیق ، قافلة شعرا ، استانبول 1290، ص 74ـ75؛
(3) اسماعیل حبیب ( سه ووک ) ، تورک تجدد ادبیاتی تاریخی ، استانبول 1340، ص 100ـ107؛
(4) اکرم رجائی زاده ، قدمادن بیرقاچ شاعر ، استانبول 1305، ص 57ـ 58؛
(5) فائق رشاد، اسلاف ، استانبول 1311، ج 1، ص 180ـ 186؛
(6) شمس الدین سامی ، قاموس الاعلام ، چاپ مهران ، استانبول 1306ـ1316/ 1889ـ 1898، ج 2، 1495؛
(7) بروسه لی محمد طاهربیگ ، عثمانلی مؤلفلری ، استانبول 1333ـ1342، ج 2، ص 114ـ 115؛
(8) عبدالحلیم ممدوح ، تاریخ ادبیات عثمانیه ، استانبول 1306، ص 78ـ84؛
(9) ابراهیم نجاتی ( دیلْمَن ) ، تاریخ ادبیات درسلری ، استانبول 1338، ج 2، ص 68ـ73؛


(10) Banarl â , RTET , II, 954-955;
(11) I bnدlemin Mahmud kemہl I nal, Son As ¤ i r Tدrk Sairleri , 1325-1337, 3141-3142;
(12) Mustafa Nihat [عzخn(, Son As ¤ i r Tدrk Edebiyat i Tarihi , Istanbul 1941, 55-56;
(13) Metرn Kayahan عzgدl, Tدrk Edebiyہt i nda Siyہsر Rأyہlar , Ankara )n.d.], 31-39;
(14) Ahmet Hamdi Tanp â nar, XIX As ¤ i r Tدrk Edebiyat i Tarihi , Istanbul 1956, 239-241;
(15) Ebدzziyہ Tevfik, Yeni Osmanl i lar Tarihi , ed. Ziyad Ebدzziya, Istanbul 1973, II, 104-106;
(16) TA , s.v. "Ethem Pertev Pa í a";
(17) TDEA , II, 448-449.

/ م . اورهان اوکای ، با تلخیص از ( د. ا. د. ترک ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2687
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست