پارلمان مسلمانان بریتانیا ، نهادی اسلامی وابسته به مسلمانان بریتانیا. این نهاد در 14 دی 1370/ 4 ژانویة 1992، در لندن طی مراسمی با حضور نمایندگان مطبوعات و رادیو و تلویزیون ، رسماً آغاز به کار کرد. پیش از آن ، هیچ رویدادی دربارة مسلمانان بریتانیا چنین انعکاس خبری وسیعی پیدا نکرده بود؛ برنامة امور مذهبی بی بی سی ( یکشنبه ) به استثنای خبر انتصاب اسقف اعظم کانتربری ، بیش از هر رویدادی خبر این مراسم را گزارش کرد.

همانطور که مؤسس این نهاد، دکتر کلیم صدیقی * ، در نظر داشت ، پارلمان حرکت تازه ای در نظام سیاسی مسلمانانی است که در اقلیت قرار دارند و با تمام مشکلات اقلیتها روبرو هستند. پس از مسئلة سلمان رشدی ، ایجاد این پارلمان تدبیری بود که برای حل برخی از مشکلات ناشی از این قضیه اندیشیده شد و قدرت و همبستگی دینی جامعة مسلمانان را نشان داد؛ وانگهی ، تشکیلات سیاسی بریتانیا را از حضور اقلیتی آگاه کرد که در نهایت ، از قدرتی بالاتر از قدرت غیرمذهبی (سکولار) حکومت تبعیت می کند. مسلمانان بریتانیا، نه فقط به سبب حمایت از «حکم » امام خمینی (ره ) دایر بر ارتداد سلمان رشدی خود را مواجه با محرومیت اجتماعی دیدند، بلکه همزمان با آن ، از فاجعة نسل کشی در بوسنی ــ که آنها را از آسیب پذیریشان آگاه ساخت ــ دچار ضربة روانی شدند. این ضربة روانی با جنگ دوم خلیج فارس تشدید شد؛ جنگی که مسلمانان بریتانیا به اتفاق آرا با آن مخالف بودند. در واقع ، در بحران رشدی بدیهی بود که مقامات مسئول با همکاری و مساعدت عوامل خائنِ درون جامعة مسلمانان ، می کوشیدند تا نوعی مذهبِ بدون قدرت را برآنان تحمیل کنند.

باتوجه به این تعریف که سیاست «فعالیتی معطوف به قدرت است »، افراد دوراندیشتر جامعة مسلمانان بریتانیا پی بردند که فقط با قدرتمند کردن جامعة خود می توانند امید بقا داشته باشند و این به معنای ضرورت ایجاد چند سازمان سیاسی جدید و کاملاً اصیل بود. پارلمان که بنیانگذارش آن را «نظامی سیاسی برای مسلمانان بریتانیا» خوانده است ، دستاوردی نو در اندیشة سیاسی اسلامی بود و ویژگیهای بدیع آن نشان دهندة رویکردی کاملاً بی نظیر و جدید به مشکلات اقلیت مسلمان بود که در محیطی خصمانه منزوی شده بودند. سند تأسیس ، > بیانیة مسلمانان (1990) < ، طرحی برای بقا بود، اما مسلمانان بریتانیا با تشکیل پارلمان برای اجرای نظرات و طرحهای این بیانیه ، که ضمن آن به اقداماتی برای تداوم بقای خود دست می زدند، برای سازماندهی درونی خود نیز گامهایی برمی داشتند که مدتها پیش از آن سایر جوامع مذهبی برداشته بودند، بویژه یهودیان که مجمع نمایندگان (پارلمانِ یک مجلسی ) را در سدة دوازدهم / هجدهم تشکیل دادند یا جامعة انگلیکان که سالها پیش از آن شورای دینی کلیسای انگلستان (پارلمانِ سه مجلسی ) را بنیاد نهاده بودند.

بیانیه شامل شرح مختصری از وضع ناگوار مسلمانان بود و آشکارا نشان می داد که چگونه می توان اوضاع نامطلوب یک اقلیت را به نفع آنان تغییر داد. بیانیه وضعی را پیشنهاد می کرد که در آن مسلمانان بریتانیا بتوانند اهداف سیاسی و اجتماعیِ هماهنگ با تمامی امت اسلامی را دنبال کنند، و نیز از وابستگی به سرمایة خارجی رها شوند. این پیشنهادها شامل ایجاد نهادهایی بود که کارکرد موفقیت آمیز آنها می توانست مسلمانان را از وابستگی به «نظام رفاه اجتماعی بریتانیا » رها سازد؛ و این ، بااستفادة صحیح از منابعی عملی می گردید که فعلاً سودآوری لازم را نداشت یا از آنها استفادة نادرست می شد. در عین حال ، پیش گرفتن راه دوام پذیر دیگری به جای همرنگ جامعه شدن ، آنان را قادر می ساخت که هویت فرهنگی خود را حفظ کنند. بعلاوه ، بیانیه امکان همگرایی نهایی میان اهداف محلی یا ملی و در سطحی وسیعتر اهداف جهانی امت اسلامی را پیش بینی کرد، به نحوی که مسلمانان بریتانیا روزی بتوانند از حمایتی مشابه حمایت روسیه از اتباع ارتدوکس دولت عثمانی یا حمایت فرانسه از اتباع کاتولیک حکومت عثمانی برخوردار شوند؛
هرچند حقوق مدنی هر دو گروه قبلاً به حد کفایت در نظام «ملت » تضمین شده بود.

در آغاز، عنوان «شورای مسلمانان بریتانیایی » درنظر گرفته شده بود، اما رسانه ها عنوان «پارلمان » را تحمیل کردند. پارلمان از لحاظ ساختار، قرار بود دو مجلسی باشد. از آنجا که مسلمانان بریتانیا به نحوی بسیار نابرابر در کشور پراکنده شده بودند و درنتیجه نمی توانستند حوزه های انتخابی جغرافیایی داشته باشند، گروههای مذکور در بیانیة مسلمانان به مثابه حوزه های انتخابی بودند؛
یعنی گروههای موقتی که می توانستند در همه جا شروع به کار کنند و در محل کار، شهر یا دانشگاه محتوای بیانیه را به بحث بگذارند و درصورت توافق ، یکی از اعضا را به نمایندگی خود در مجلس نمایندگان انتخاب کنند. این نمایندگی با نمایندگی گروههای صنفی (برای مثال ، انجمن بازرگانان مسلمان ) تکمیل شد. به این ترتیب ، مجلس نمایندگان انعطاف پذیر بود و می توانست با توسعه و رشد جامعه و با پیچیده تر شدن سازمان اجتماعی آن گسترش یابد. در مقابل ، اعضای مجلس اعیان ، که تاکنون تشکیل نشده است ، باید انتصابی باشند نه انتخابی ، و ملاک انتصاب ، شناخت خدمات آنها به جامعه و کمک آنان به دانش پژوهی و مانند آن است .

بر خلاف مجالس وستمینستر ، آلستر ، منکس ، اسکاتلند یا ویلز، پارلمان مسلمانان قدرتی در اختیار ندارد تا حکومت را به اجرای تصمیمات پارلمان وادارد؛
پارلمان نمی تواند قانونگذاری کند، سپاهی فراهم بیاورد یا مالیات وضع کند. اما برپایة اتفاق نظر قادر به دستیابی به برخی امور است ؛
می تواند از یک مرجع صالح فتوا بگیرد، و زکات و صدقات را گردآوری و توزیع کند. این روش ، امکان استقلال مسلمانان بریتانیا را در عمل فراهم می سازد، زیرا مسلمانان از طریق سلسله نهادهایی که سرمایة آنها کاملاً تأمین شده است ، به نظام رفاهی و آموزشی ویژة خود دست می یابند. این طرحها پارلمان را با برخی گروههای ذینفع درگیر کرده است ، از جمله جریانهای مبتنی بر روابط نژادی که گستاخانه ادعا دارند از طرف مسلمانان سخن می گویند در حالی که مسلمانان اصلاً نژاد نیستند. پارلمان در زمینة آموزش نیز با این مشکل مواجه است ؛
چرا که سیاست رسمی نسبت به مسلمانان در این حوزه ، بر تجارب استعماری گسترده و طولانی مدت بریتانیا و شیوة موفق «تفرقه بینداز و حکومت کن » مبتنی است .

ترکیب پارلمان نشان دهندة تنوع افرادی است که جامعة مسلمانان را در بریتانیا تشکیل می دهند، از نوکیشان محلی یا فرزندان آنها تا مهاجرانی که با انگیزة اقتصادی از کشورهای مشترک المنافع مهاجرت کرده اند، و نیز روشنفکران مهاجر که در تبعید خودخواسته یا اجباری به سر می برند اما تابعیت بریتانیا را دارند. پارلمان را می توان مجمع عمومی مسلمانان بریتانیا دانست که ترکیب آن نمودی از گوناگونی شرکت کنندگان در مراسم حج است . پارلمان ، با پرهیز کردن از نظام حزبی ، غیر فرقه گرا و مخالف تبعیض جنسی است . بنیانگذار پارلمان در سخنرانی افتتاحیة خود اهداف آن را عمدتاً چنین بیان کرد: «گسترش حضور توانمند مسلمانان در بریتانیا بر پایة تابعیت عمومی ، ایجاد توافق در مسائل اساسی میان مسلمانان ، تعیین اهداف جامعة مسلمانان ، بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی مسلمانان بریتانیا و بسیج کردن منابع انسانی ، معنوی و مادی جامعة اسلامی در خدمت به جامعة مسلمانان و اسلام ».

اگرچه بعضی از این اهداف دور از دسترس است ، پیشینة پارلمان تا به امروز، بویژه در امورخیریه ، ستایش انگیز بوده است . پارلمان از یک کمیتة طراحی راهبردی ، که گروههای ویژه را برای تعیین مسائل مورد بحث و رأی گیری در جلسة عمومی فرامی خواند، و یک کمیتة اهداف عام تشکیل شده است . تصمیمات اتخاذ شده را اعضای دایم در دفتر مرکزی پارلمان در لندن به اجرا درمی آورند. همچنین پارلمان از طریق شماری از نهادهای جانبی ، بویژه کمیتة حقوق بشر و بیت المال اسلامی ، تأمین سرمایه می کند و فعالیت اقتصادی دارد. کمیتة حقوق بشر به مواردی که حقوق مسلمانان بریتانیایی یا خارجی پایمال شود، رسیدگی می کند و پارلمان را مطلع می سازد. بیت المال اسلامی با گردآوری زکات و صدقه ، برای اهداف خیرخواهانه سرمایه فراهم می کند. به عنوان نمونه ، «طرح وامهای دانشجویی » که بیت المال آن را به اجرا درآورد برای تکمیل یا جایگزینی کمک هزینه های دولتی طرح ریزی شده است . به عنوان نمونه ای دیگر، کمیتة حقوق بشر دفاع از جوانان مسلمان بریتانیایی را که در 1378 ش /1999 در یمن به اتهام تروریسم بازداشت شده بودند پیگیری کرد، در این زمینه تبلیغات کرد و توانست برای آنها وکیل بگیرد و می توان گفت که دخالت بموقع این کمیته آنها را از اعدام شتابزده نجات داد. یکی دیگر از نهادهای جنبی پارلمان ، سازمان مواد غذایی حلال است . این سازمان رسوایی صنایع غذایی به اصطلاح حلال بریتانیا را افشا کرد و با شیوه هایی از قبیل صدور مجوز، مجموعه ای از مراقبتها برای محصولات ایجاد کرد تا با سوءاستفاده های حاکم بر این صنعت مبارزه کند. این سازمان با همکاری کارگزاریهای دولتی تعریف «حلال » را پاس داشت ، و این تعریف در 1378 ش / 1999 به مجموعة قوانین نیز راه یافت . همچنین ، به منظور اعتلای معیارهای فرهنگی امت اسلامی در بریتانیا در سطحی برابر با جامعه میزبان ، بر آموزش اسلامی نیز بیش از پیش تأکید می شود.

دلمشغولی پارلمان دربارة جامعة مسلمانان بریتانیا، سبب بی توجهی به جامعة جهانی مسلمانان نشده است . این امر در توسعة روابط کارآمد و نزدیک با دولت چچن و نمایندگان آنها در لندن ، در 1378 ش / 1999ـ2000، نمایان است . پارلمان مسلمانان به بسیج کردن کمکهای مالی جامعة مسلمانان برای چچن و تأسیس مرکز اطلاع رسانی رسانه های گروهی ، برای انتقال اخبار از چچن به دیگر نقاط جهان ، کمک نمود.

دکتر کلیم صدیقی ، بنیانگذار پارلمان در 3 فروردین 1375/ 18 آوریل 1996، درگذشت و دکتر غیاث الدین صدیقی (غیر خویشاوند با او، و همکار وی در تأسیس پارلمان ) رسماً در 17 اردیبهشت 1375/6 مه 1996 به رهبری پارلمان انتخاب شد پارلمان مسلمانان بریتانیا در سالهای اخیر از اختلافات داخلی برکنار نبوده ، و وحدت و انسجام اولیه را تا حدودی از دست داده است .

---

منابع :


(1) Discussion paper on countering under-achievement amongst Muslim children in the state sector , London: Muslim Parliament of Great Britain, 1993;
(2) The Muslim Manifesto , London 1990;
(3) Muslim Parliament of Great Britain, The Muslim Parliament: building a better future for muslims in britain , London 1995;
(4) idem, The Muslim Parliament: Structures and procedures , London 1991;
(5) idem, Programmes of the Muslim Parliament , London 1993;
(6) idem, Structures and procedures of the Muslim Parliament of Great Britain , London 1999 ;
(7) Kalim Siddiqui, Generating power without politics , London 1990;
(8) idem, The Muslim Parliament of Great Britain : political innovation and adaptation , Lodnon 1992 ;
(9) White paper on financing the community , London: Muslim Parliament of Great Britain, 1992 ;
(10) White paper on muslim education in Great Britain , London: Muslim Parliament of Great Britain, 1992.

/ یعقوب زکی /