responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2585

 

پارس ، موزه (موزة شیراز)، کهنترین موزة ایران در فارس . این موزه (گنجینه ) همزمان با گشایش موزة ایران باستان (موزة ملی ایران فعلی ) در 1315ش ، در شیراز رسماً افتتاح شد. محل موزة پارس یکی از ساختمانهای مجموعة زندیه معروف به عمارت کلاه فرنگی است که در وسط باغ کریمخانی معروف به باغ نظر قرار دارد و سابقاً کاخ پذیرایی کریم خان (متوفی 1193) بوده و بعدها به آرامگاه وی تبدیل شده است (سمسار، ص 44؛ صارمی و دیگران ، ص 88). مجموعة زندیه یا ساختمانهای کریمخانی ( رجوع کنید به کریمخانی * ، مجموعه ) در بخش شمال شهر قدیم شیراز، به فرمان کریم خان زند، در محلی که بخشی از محلات «در شاهزاده » و «میدان شاه » را در برمی گرفت ، ایجاد شد. وسعت این باغ در اصل بیش از دو برابر باغ فعلی موزه بوده که بمرور دستخوشِ تغییرات و تصرفات گردیده است (افسر، ص 217؛ سمسار، همانجا).

محل موزة پارس یا عمارت کلاه فرنگی ، بنایی آجری و هشت ضلعی است با چهار ضلع بزرگ ، هر یک به طول

چهار متر، و چهار ضلع کوچک به طول دوونیم متر، و ارتفاع ده متر از کف باغ تا رخ بام . در چهار ضلع بزرگ (شمالی ـ جنوبی ـ شرقی ـ غربی ) اُرسیهای بزرگی قرار داشته که اصل آنها از بین رفته و به جای آنها پنجره های جدید با طرح قبلی تهیه و نصب شده است . ازارة دور تا دور بنا، به بلندی یک متر از کف باغ ، از سنگ است . در اضلاع کوچکتر، درهای کوچکی در بالای دو پله برای ورود به کاخ تعبیه شده که این درها در طاقنماهایی قوس دار، در قابی مستطیل شکل ، ایجاد گردیده و در بالای هر در، با فاصلة مناسب ، نمای پنجره ای به بلندی در و با انحنا و قوس مشابهِ پایین ایجاد شده ، و چهار ردیف قاب شیشه از بلندی و سه ردیف افقی دارد. اسپرهای لچکی طرفین بالای طاقنماها کاشیکاری شده است .

در دیوارهای چهار وجه شمالی ـ جنوبی ، شرقی ـ غربی نیز، در دو طرف ، نمای بزرگ پنجره قابسازی شده و درون آنها طاقنمایی تعبیه و با کاشی هفت رنگ و نقش گل و بوته تزیین گردیده است . در بالای قابهای طرفین پنجره نیز عیناً دوباره دو قاب مستطیل و طاقنما ایجاد کرده اند که مزین به کاشیکاری بسیار زیبایی است . این کاخ در دو طبقه ، و دارای 570 مترمربع زیر بناست . مقرنس کاریهای زیبای این بنا در نوع خود بی نظیر است (صارمی و دیگران ، همانجا).

این بنا پس از برافتادن خاندان زند و روی کار آمدن آقامحمدخان قاجار و تبارش ، بکلی از رونق افتاد و درهای زیبای اصلی آن کنده و به تهران منتقل شد. در اوایل سلطنت پهلوی اول ، عمارت کلاه فرنگی مدتها در اختیار کمیتة خلع سلاح ارتش بود تا اینکه در 1310ش ، با تشکیل انجمن آثار ملی ، این بنا زیر پوشش آن انجمن رفت و از سوی این انجمن ، حاج باقرِ جهانمیریِ نقاش ، مأمور مرمت و بازسازی نقاشیهای ارزشمند درون کاخ شد. وی نقاشیهای خراب شدة دورة زندیه را از روی اصل بازسازی و تکمیل کرد و در 1315ش ، که قرار بود موزة ایران باستان در تهران گشایش یابد، به پیشنهاد علی اصغر حکمت (وزیر فرهنگ وقت ) که خود اشیای نفیس و ارزشمند خویش را به این محل اهدا کرده بود، نام «موزة پارس » بر آن نهاده شد. دیگر معاریف شهر نیز هر یک آثار نفیسی به این محل اهدا کردند و با انتقال اشیائی از قم و مساجد و امامزاده های شیراز، سرانجام همزمان با افتتاح موزة ایران باستان ، موزة پارس هم گشایش یافت .

نخستین سرپرست موزه محمود راد و پس از وی استخر (مدیر روزنامة استخر ) بودند. پس از آنها مدتی فریدون توللی و سپس همسر او، مهین توللی ، سرپرستی آن را بر عهده داشتند. در 1350 ش موزه برای تعمیرات اساسی و برداشتن نقاشیهای دورة قاجار و احیای هنرهای دورة زندیه تعطیل شد و سرانجام در 1360 ش موزه بازگشایی گردید، و امروزه از جاهای دیدنی شیراز است (صارمی و دیگران ، همانجا). آثار نفیسی از دوران ماقبل تاریخ تا قرن سیزدهم هجری از قبیل اشیای سفالی ، مفرغی ، کتابهای خطی و تابلوهای نقاشی در این موزه گردآوری شده که قرآن معروف موزة پارس و قرآن بزرگ به خط پیر یحیی صوفی و نقاشیهایی از شایسته و آقا لطفعلی صورتگر، و یازده مجلس نقاشی کار آقاصادق ، نقاش معروف آن دوره ، از آن جمله است ( رجوع کنید به سمسار، ص 45؛ صارمی و دیگران ، همانجا؛ راعی ، ص 25).


منابع :
(1) علاوه بر مشاهدات و اطلاعات شخصی مؤلف ؛
(2) کرامت الله افسر، تاریخ بافت قدیمی شیراز ، تهران 1374 ش ؛
(3) انسیه راعی ، راهنمای موزه های ایران ، تهران 1363 ش ؛
(4) محمدحسن سمسار، موزه های ایران ، تهران ( بی تا. ) ؛
(5) کتایون صارمی ، عباس رفیعی فراهانی ، و فریدون امانی سرابی ، موزه های ایران ، تهران 1372 ش ؛
(6) پرویز ورجاوند، «نگاهی به هنر کاشیکاری در دوران زندیه براساس ویژگیهای کوشک کریمخان زند»، بناهای تاریخی ایران ، ش 1 (بهار 1357).

/ محمود طاووسی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2585
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست