بینالود ، رشته کوهی در شمال شرقی استان خراسان . با جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی از دهستان و بخشِ سرولایت در شهرستان نیشابور تا بخش جلگه رُخ در شهرستان تربت حیدریه ، به طول 125 کیلومتر امتداد دارد (رزم آرا، ج 9، ص 430؛ جعفری ، ج 1، ص 126). از شمال غربی به کوههای آلاداغ (ادامة رشته کوه البرز) می پیوندد، و در واقع دنبالة آن است ( جغرافیای کامل ایران ، ج 1، ص 602). رشته کوه بینالود، واسطه ای است میان کوههای پاروپامیسوس (متعلق به هندوکش ) و کوههای البرز، و از این لحاظ اهمیت ویژه ای دارد. این منطقه (رشته کوه بینالود و آلاداغ و پشت کوه ) زلزله خیز، و در معرض فعالیتهای زمین ساختی است ( ایرانیکا ، ذیل مادّه ). برای مثال در 1267 زمین لرزه ای منطقة سرولایت را بشدت لرزاند. در 1288 و بار دیگر در 1311، شهر قوچان بر اثر زلزله ویران شد. در زلزلة 1311، دامنة پرجمعیت اَترَک علیا، و منطقة سرولایت بیشتر آسیب دید، چنانکه قناتها ریزش کرد و شکافهایی به ژرفای پنج تا هشت متر در زمین پدید آمد (امبرسز و ملویل ، ص 189، 195).

رشته کوه بینالود، مرز طبیعی شهرستانهای نیشابور ومشهد به شمار می آید و دهستان بینالود در دامنة جنوبی

آن واقع است . این رشته کوه ، قله های متعددی دارد که بلندترین آنها قلة بینالود است که ارتفاع آن در برخی منابع ، حدود 211 ، 3 متر، و در برخی دیگر حدود 350 ، 3 متر ذکر شده است . قلة شیرباد با ارتفاع تقریبی 200 ، 3 متر و قلة زَرگَران با حدود 100 ، 3 متر ارتفاع در جنوب قلة بینالود قرار دارند (جعفری ، ج 1، ص 126؛
نقشة طبیعی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران ؛
کیهان ، ج 1، ص 43).

آبریزهای جنوبی بینالود عمدتاً به کالْ شور، و آبریزهای شمالی این کوهستان به کَشَف رود می ریزند (جعفری ، همانجا). حمدالله مستوفی نیز در قرن هشتم ، دربارة رود پرآبی که از این کوه سرچشمه می گرفته ، مطالبی نوشته و آورده است : «بر جانب شمال بر قُبة کوه به مسافت پنج فرسنگ چشمه ای است که ( به آن ) چشمه سبز می گویند و آبی شیرین و سبز از آن بیرون می آید» (ص 148ـ 149).

شهر قدمگاه در جنوب و شهر طُرقبه در شمال آن قرار دارد. جادة تهران ـ مشهد از دامنة شمالی بینالود (کیهان ، ج 1، ص 46)، راه آهن تهران ـ نیشابور ـ مشهد از انتهای قسمت جنوب شرقی آن ، و جادة سبزوار ـ قوچان از ارتفاعات آن می گذرد. به نوشتة ابن حوقل ، در دورة او (سدة چهارم )، مردم برای رفتن از نیشابور به طوس ، پیاده از گردنه ای که نیشابور در کمر آن بوده ، بالا رفته به طوس می رسیده اند (ص 453ـ454). بارتولد این جادة قدیمی را میان رشته کوه بینالود دانسته است (ص 131). از کوههای بینالود، بویژه در آبادی معدن (در دهستانِ بارمعدن )، سنگ فیروزه استخراج می شود (رزم آرا، ج 9، ص 401؛
سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، ج 32، ص 415). منابع فلز کرومیت نیز در این کوهها یافت می شود ( جغرافیای کامل ایران ، ج 1، ص 643). در حدودالعالم (تألیف در سدة چهارم ) نیز دربارة معدن فیروزه و مس و سرب ناحیة طوس ، مطالبی آمده است که با موقعیت جغرافیایی کوههای بینالود مطابقت دارد (ص 90).

---

منابع :
(1) ابن حوقل ، کتاب صورة الارض ، چاپ کرامرس ، لیدن 1967؛
(2) نیکلاس امبرسز و چارلز ملویل ، تاریخ زمین لرزه های ایران ، ترجمة ابوالحسن رده ، تهران 1370 ش ؛
(3) واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، تذکرة جغرافیای تاریخی ایران ، ترجمة حمزه سردادور، تهران 1358 ش ؛
(4) عباس جعفری ، گیتاشناسی ایران ، ج 1: کوهها و کوهنامة ایران ، تهران 1368 ش ؛
جغرافیای کامل ایران ، تهران : سازمان پژوهش و برنامه ریزی

(5) آموزشی ، 1366 ش ؛
(6) حدودالعالم من المشرق الی المغرب ، چاپ منوچهر ستوده ، تهران 1340 ش ؛
(7) حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی ، کتاب نزهة القلوب ، چاپ گی لسترنج ، لیدن 1915، چاپ افست تهران 1362 ش ؛
(8) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران ( آبادیها )، ج 9: استان نهم ( خراسان )، تهران 1355 ش ، 1329 ش ؛
(9) سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 32: مشهد ، تهران 1368 ش ؛
(10) مسعود کیهان ، جغرافیای مفصّل ایران ، تهران 1310ـ1311 ش ؛
(11) مشهد ( نقشه ) ، تهران : سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، 1370ش ؛
(12) نقشة ژئومرفولژی جمهوری اسلامی ایران ، تهران : سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح ، 1370ش ؛
(13) نقشة طبیعی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران ، تهران : سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح ، 1370 ش ؛


(14) Encyclopaedia Iranica , s.v. "B ¦âna ¦lu ¦d" (by Eckart Ehlers).

/ معصومه بادنج /