بیگدلی ، زینل بیگ شاملو از سرداران شاه عباس (998ـ 1038) و شاه صفی (1038ـ1052) و از بزرگان ایل بیگدلی شاملو. نخستین سند تاریخی از این سردار تابلویی است که در حدود 1013 و 1014، اگیدیوس سادلرس از او کشیده است . در این سالها زینل بیگ به همراه مهدیقلی بیگ ، سفیر شاه

عباس ، به دربار امپراتور آلمان رفته بود (فلسفی ، ج 4، ص 1634). در تابلوی دیگری نیز، در چهلستون اصفهان ، که نشان دهندة پذیرایی شاه عباس از ولی محمدخان ، فرمانروای پناهندة ترکستان به دربار ایران است ، برخی از سرداران شاه ازجمله زینل بیگ حضور دارند (هنرفر، ص 132). ولی محمدخان جهت بازپس گیری سرزمین خود از اصفهان به سوی خراسان رفت . زینل بیگ مأموریت یافت که او را تا مرز ترکستان همراهی ، و وسایل آسایشش را فراهم کند (اسکندر منشی ، ج 2، ص 840). احتمالاً در همین سالها او منصب توشمال باشی ـ رئیس تشریفات دربار ـ را نیز داشت ( رجوع کنید بههمان ، ج 2، ص 950ـ 951). یکی از مهمترین مأموریتهای او، ایلچی گری دربار جهانگیر شاه بود. زینل بیگ در 1029، به همراه خان عالم ، سفیر هند در دربار شاه عباس ، به هندوستان رفت تا دربارة استرداد قندهار با جهانگیرشاه گفتگو کند. نامة شاه عباس به پادشاه هندوستان حکایت از اعتماد و توجه شاه به زینل بیگ دارد (همان ، ج 2، ص 951؛ نوائی ، ج 3، ص 415). زینل بیگ در لاهور به حضور جهانگیر رسید. مذاکره با امپراتور و دیگر بزرگان دربار هند، نتیجه ای نداد، و سرانجام شاه عباس قندهار را تصرف کرد. در 1032، زینل بیگ درمازندران به حضور شاه رسید و مورد توجه او قرار گرفت (اسکندرمنشی ، ج 2، ص 993ـ994). در 1034، با پیروزی بر حسن پاشا که قصد تصرف موصل را داشت (حسینی استرآبادی ، ص 226)، از سوی شاه عباس سردار سپهسالار کل لشکر شد و بلافاصله با سپاهی برای سرکوب بکرسوباشی * به بغداد رفت (اسکندرمنشی ، ج 2، ص 1032، 1035ـ1036؛ حسینی استرآبادی ، ص 228). شاه عباس در 1036 به پاس خدمات زینل بیگ ، به او لقب خانی و منصب ایشیک آقاسی باشی گری بخشید و همچنین ناحیة

ری را به او واگذارکرد (بلان ، ص 303؛اسکندرمنشی ، ج 2، ص 1059ـ1060).

پس از مرگ شاه عباس ، زینل بیگ ، به اتفاق عیسی خان قورچی باشی و اعتمادالدوله خلیفة سلطان ، ادارة امور را در دست گرفت . آنان وصیت شفاهی شاه را نگاشتند و آن را مهر کردند و به این ترتیب مقدمات سلطنت شاه صفی را فراهم ساختند (اسکندر منشی ، ج 2، ص 1077؛ حسینی استرآبادی ، ص 235؛ بلان ، ص 311). زینل بیگ در آغاز سلطنت شاه صفی نیز از امرای لشکر بود (هدایت ، ج 8، ص 582)، اما به دلیل شکست از سپاه عثمانی احتمالاً در حدود سالهای 1038 تا 1040، در مریوان به فرمان شاه صفی به قتل رسید (همان ، ج 8، ص 440ـ441).

---

منابع :
(1) اسکندرمنشی ، تاریخ عالم آرای عباسی ، تهران 1350 ش ؛
(2) لوسین لویی بلان ، زندگی شاه عباس ، ترجمة ولی الله شادان ، تهران 1375 ش ؛
(3) حسن بن مرتضی حسینی استرآبادی ، تاریخ سلطانی : از شیخ صفی تا شاه صفی ، چاپ احسان اشراقی ، تهران 1364 ش ؛
(4) نصرالله فلسفی ، زندگانی شاه عباس اول ، تهران 1364 ش ؛
(5) عبدالحسین نوائی ، شاه عباس : مجموعة اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی ، تهران 1357 ش ؛
(6) رضا قلی بن محمد هادی هدایت ، ملحقات تاریخ روضة الصفای ناصری ، در میرخواند، تاریخ روضة الصفا ، ج 8 ـ10، تهران 1339 ش ؛
(7) لطف الله هنرفر، اصفهان ، تهران 1346 ش .

/ مهین فهیمی /