بیشکِک (پیش از 1305 ش / 1926 پیشپک و تا 1370 ش / 1991 فرونزه ) ، پایتخت جمهوری قرقیزستان و بزرگترین مرکز صنعتی ، ارتباطی و فرهنگی آن . این شهر در دامنة شمالی رشته کوه قرقیز آلاتائو در درة رود چو در ارتفاع 750 تا 900 متری ، در َ54 ْ42 عرض شمالی و َ36 ْ74 طول شرقی واقع شده است . میانگین دمای آن در زمستان 4ر5 - و در تابستان 4ر24 درجة سانتیگراد و میانگین بارندگی سالانة آن 471 میلیمتر است . جمعیت شهر در 1378 ش / 1999 حدود 300 ، 789 تن برآورد شده است (موگیلفسکی ، ص 38).

ساکنان بیشکک عمدتاً قرقیز هستند. در دورة شوروی اکثریت جمعیت شهر را روسها تشکیل می دادند و قرقیزها در اقلیت بودند. پس از استقلال قرقیزستان و مهاجرت گستردة روسها از آن جمهوری به روسیه و دیگر جمهوریها، از جمعیت روسها در آنجا بشدت کاسته شده است . اوکراینیها، تاتارها، اویغورها و ازبکها، اقوام دیگر شهر را تشکیل می دهند. بیشکک به چهار ناحیة شهری تقسیم می شود.

منطقة پیشپک ، و تُقمَق در نزدیکی آن را مرکز مسیحیت نسطوری در دورة میانة اسلامی می دانند. سنگ گورهای حکاکی شده ای از آنجا به دست آمده که قدیمترین آنها متعلق به زمان قراختائیان (سدة ششم ) است ( د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «پیشپک »). در 1240/ 1825 قلعة خوقند پیشپک ، در محل کنونی شهر بنا شد. در 1277/1860 سپاهیان روسیه آن را تسخیر و در 1279/1862 ویران کردند. در 1281/1864 اردوگاه نظامیان روسیه در پیشپک بنا شد. جادة بازرگانی سمیرچیه (هفت رود سابق ) که از تاشکند تا سمیپالاتینسک امتداد داشت ، از این اردوگاه می گذشت . در 1295/1878 پیشپک مرکز ناحیة سمیرچیه شد. اقتصاد شهر به تولیدات اندک محصولات غذایی و محصولات چرمی محدود می شد. اهالی به بازرگانی ، باربری و کشت میوه و سبزی اشتغال داشتند.

پس از استقرار حکومت شوروی در 1336/1918، پیشپک بخشی از ترکستانِ شوروی بود. در 1337ـ 1338/ 1919ـ 1920، م .و. فرونزه ، ژنرال قرقیز ارتش شوروی که اهل این شهر بود، برای مقابله با باسماچیان * به آسیای میانه فرستاده شد. در 1305 ش /1926 که قرقیزستان شوروی تشکیل

شد، پیشپک پایتخت آن شد و فرونزه نام گرفت . با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در 1370 ش /1991، نام آن به بیشکک تغییر یافت ( د.اسلام ، همانجا؛ > کتاب سال بریتانیکا 1998 < ، ص 641).

این شهر در دورة شوروی به مرکز اقتصادی و فرهنگی قرقیزستان تبدیل شد و در جنگ جهانی دوم دهها مؤسسة صنعتی جهت تولید مهمات برای جبهه به این شهر انتقال یافت . فلزکاری و ماشین سازی توسعه پیدا کرد و پس از جنگ این شهر بزرگترین مرکز صنعتی قرقیزستان شوروی شد.

ماشین سازی و فلزکاری از صنایع عمدة بیشکک است . کارخانة ساخت ماشین آلات کشاورزی ، مونتاژ خودرو، تولید برق ، ذوب فلزات و کارخانة ماشین سازی قرقیزستان از مهمترین کارخانه های شهر است . بیشکک در صنایع سبک دارای مجتمع تولید پارچه ، نخ پشمی ، کفش ، پوشاک ، بافندگی ، ریسندگی ، و کارخانه های تولید محصولات چرمی و کارخانه های تولید و بسته بندی فرآورده های غذایی است . گاز مصرفی خانگی و صنعتی شهر از طریق خط لولة بخارا ـ تاشکند ـ بیشکک ـ آلماآتا تأمین می شود. بیشکک محل تلاقی راههای ارتباطی است و دو ایستگاه راه آهن و فرودگاه دارد.

در 1289/1872، بیشتر خانه های شهر گِلی و آجری بود، ولی در دورة شوروی معماری شهر دگرگون شد. ساختمانها و شهرکهای مسکونی در اطراف شهر بنا، و فضای سبز ایجاد شد. بین سالهای 1329 تا 1349 ش / 1950 تا 1970 شهرسازی گسترش یافت .

در بیشکک یادمانهایی از مشاهیر علم وادب و فرهنگ قرقیزستان در میدانها و نقاط مختلف شهر بنا شده که دارای ارزش هنری و فرهنگی بسیار است . بیشکک مرکز علمی فرهنگی جمهوری به شمار می رود. مؤسسات علمی و فرهنگی متعددی در این شهر فعالیت دارند. دانشگاه دولتی قرقیزستان ، فرهنگستان علوم قرقیزستان ، مؤسسة آموزش فنی بیشکک ، مؤسسة آموزش کشاورزی قرقیزستان ، مؤسسه فیزیک و هنرستان قرقیزستان از مهمترین مؤسسات آموزش عالی این شهر است . کتابخانة عمومی چرنیشفسکی با حدود 5ر2 میلیون جلد کتاب ، موزة دولتی تاریخ قرقیزستان ، موزة دولتی هنرهای زیبای قرقیزستان و انجمنها و تالارهای نمایش و موسیقی در شهر فعالیت دارند. سه مرکز انتشاراتی جمهوری ، بزرگترین مجتمع چاپ آسیای میانه و ادارة تلگراف قرقیزستان در این شهر قرار دارد. بیشکک یکی از مراکز جهانگردی جمهوری و نقطة آغاز سفر به دریاچة ایسیک کول است . هشت جادة سراسری گردشگری از بیشکک می گذرد.

---

منابع :


(1) EI 2 , s.v. "Pishpek" (by C. E. Bosworth);
(2) Gorod Frunze v tsifrakh: Kratkii statistich. sb , Frunze 1972;
(3) Roman Mogilevskiy, K ¤irgizstan: Obshaya otsenka sostoyaniya strani , Bishkek [1999?];
(4) Narodnoe khoziaistvo Kirgizskoi SSR v 1974: Statistich. ezhegodnik , Frunze 1975;
(5) 1998 Britannica book of the year , Chicago 1998;
(6) E. G. Pisarskoi, Arkhitekktura goroda Frunze , Frunze 1965;
(7) idem, Gorod stanovitsia krashe, Frunze 1973;
(8) A. T. Takyrbashev, Stolitsa sovetskogo Kirgizstana , Frunze 1971;
(9) T. U. Usubalier, Frunze-stolitsa sovetskogo Kirgizstana , Moscow 1971.

(10) / تلخیص از ( دایرة المعارف بزرگ شوروی ) ؛


با اضافاتی از ( د. ج . اسلام ) /