responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2419

 

بیدَر ، شهری در ایالت کَرناتَک هند و از مراکز مهم فرهنگ اسلامی ـ ایرانی در سدة نهم و دهم . این شهر در حدود 130 کیلومتری شمال غربی حیدرآباد، در حاشیة فلات دکن واقع است . از بیدر تا قرن هشتم اطلاعی در دست نیست . در 722 اُلغ خان (که بعدها محمدبن تُغلق * نامیده شد) آنجا را از شاهان هندوی وَرَنگل گرفت (برنی ، ص 449). در 748 حسن گَنگو (علاءالدین ظفرخان ، از امیران محمدبن تغلق ) شهر را به تصرف درآورد. وی سپس سلسلة «بهمنیان دکن * » را تأسیس کرد و با لقب علاءالدین حسن بهمن شاه (حک : 748ـ759) به تخت نشست . در زمان او بیدر یکی از چهار ایالت قلمرو بهمنیان محسوب می شد. شهر اهمیت سوق الجیشی داشت و در 799، به عنوان دژ، بازداشتگاه شمس الدین ، هفتمین پادشاه بهمنیان ، بود. همچنین در 825 حملة فیروزشاه ، هشتمین پادشاه بهمنیان ، به برادرش احمد در این محل دفع شد که در نتیجة آن شهاب الدین احمد اول (825ـ 839) به حکومت رسید. وی در 827 بیدر را پایتخت خود کرد و به یاد پسرش «محمدآباد» نامید (یزدانی ، 1947، ص 54 ـ56). از آن پس ، به سبب موقعیت مرکزی و استحکامات طبیعی ، همراه با سرسبزی و آب و هوای خوب ، بیدر پایتخت شاهان بهمنی شد.

اوج اهمیت بیدر در زمان وزارت محمود گاوان ملقب به خواجة جهان (866ـ886)، وزیر با تدبیر شمس الدین محمدشاه سوم بهمنی ، بود. در 934، بریدشاهیان * به حکومت رسیدند و تا 1028 بیدر را در تصرف خود داشتند. در این سال ، ابراهیم دوم عادلشاه (حک : 987ـ1035) میرزا امیر برید شاه را شکست داد و بیدر را ضمیمة بیجاپور کرد. در 1067، اورنگ زیب شهر را تسخیر کرد و نام آن را به ظفرآباد تغییر داد (یزدانی ، 1947، ص 15). در 1137، نظام الملک آصف جاه حیدرآبادی بیدر را به تصرف خود درآورد.

از دوران بهمنیان و بریدشاهیان آثار گوناگونی در بیدر برجای مانده است . شاهان بهمنی از حامیان جدی هنر و ادبیات بودند. علاقة فراوان آنان به فرهنگ ایرانی سبب شد تا شاعران ، مورخان ، ادبا، موسیقیدانان ، داستانسرایان و نقالان شاهنامه به بیدر روانه شوند (فرشته ، ج 2، ص 535). شیخ آذری اسفراینی ، بهمن نامه را که تاریخ این سلسله است به تقلید از شاهنامه در بیدر به نظم درآورد. احمدشاه اول که در هنر و علوم کارآزموده بود، شاه نعمت الله ولی (متوفی 834) را به دربار خویش دعوت کرد و او میرنورالله ، نوة خود، را به بیدر فرستاد که شاه به او لقب ملک المشایخ بخشید ( رجوع کنید به طباطبا، ص 68). شاه خلیل الله ، یگانه پسر شاه نعمت الله ولی ، نیز پس از مرگ پدر به بیدر رفت . محمود گاوان ، که مردی ادیب بود، در تاریخ دکن آثاری ماندگار برجای گذاشت و پیوند فرهنگی با ایران را استوارتر ساخت . به نوشتة جامی (گ 36)، در این زمان ، بیدر حتی مایة رشک روم بود. نامه های محمود ( رجوع کنید به ریاض الانشاء ) بروشنی نشان می دهد که او با اشتیاق می کوشید تا فضلای ایران و عراق را برای تدریس در مدرسه ای که ساخته بود ( رجوع کنید به ادامة مقاله ) جلب کند (یزدانی ، 1947، ص 92؛ براون ، ص 70).

آثار معماری بیدر نیز نشان از فرهنگ ایرانی دارد. حصار کامل دور شهر و دژ، از دوران بهمنیان به جای مانده است . گفته می شود که در ساخت این حصار، مهندسان و معماران ایرانی و ترک به کار گرفته شده بودند. در طول چهار کیلومتر از این حصار، 37 برج با سکوهایی برای استقرار توپخانه قرار گرفته است . بین شهر و دژ، سه دروازه وجود دارد. این دروازه ها بترتیب ، به دورة اورنگ زیب ، محمودشاه بهمنی و شهاب الدین احمد شاه اول تعلق دارند. دروازة دوم ، به سبب تصویر دو ببر که بر سر در آن حجاری شده ، «شَرزَه دروازه » نامیده می شود. در ساخت دروازة سوم ، به نام گنبد دروازه ، از معماری ایرانی الهام گرفته شده است .

در درون دژ بناهای متعددی وجود دارد. مسجد سوله کَهَمبا (شانزده ستون ) با کتیبه ای به تاریخ 727، قدیمترین بنای مسلمانان در بیدر است . مسجد جامع با کتیبه ای به تاریخ 827، بنایی عظیم با ستونهای مدور داخلی است که پیش از انتقال پایتخت به بیدر بنا شده است . بنای «تخت محل »، که گفته می شود کاخ احمدشاه بهمنی بود، با کاشیهای چندرنگ لعابدار که احتمالاً از کاشان وارد شده بود، کاشیکاری شده است . دیوان عام بهمنی ، با کاشیکاریهای ظریف منقش به گل و بوته ، اشکال هندسی و خوشنویسی کوفی دارای اسلوب معماری ایرانی است . «رنگین محل » که بنای آن در دوران بهمنیان شروع شد و شاهان بریدی آن را تجدید بنا کردند، از بهترین آثار دوران بریدشاهیان است . خاتم بندی با صدف و کنده کاری روی چوب به سبک هندو و اسلامی از ویژگیهای این بناست .

بنای عظیم مدرسة گاوان در درون شهر دارای حیاط وسیعی بود که گرداگرد آن اتاقهای درس ، نمازخانه ، کتابخانه و حجره هایی برای سکونت مدرسان و طلاب ساخته شده بود. مدرسه دارای دو مناره در دو طرف در ورودی مسجد بوده که اکنون فقط یکی از آنها باقی مانده است . سراسر نمای بیرونی این بنای عظیم با کاشیهای لعابدار با نقشهای گل و بوته و کتیبه هایی به رنگهای زنده پوشیده شده بود که امروز بیشتر این کاشیکاریها از بین رفته است ؛ اما هنوز آیة «سَلامٌ عَلَیکُم طِبْتُم فَادخُلُوها خالِدین » (زمر:73) که بر روی کاشیکاریهای نمای بیرونی نقش بسته است ، دیده می شود. این مدرسه را با مدرسة خَرگرد خراسان ، ساختة عُمّال شاهرخ تیموری ، و مدرسة ریگستان سمرقند، ساختة الغ بیگ پسر شاهرخ ، مقایسه می کنند (دیتس ، ص 72ـ76، لوح سی و یک ؛ یزدانی ، ص 91ـ100).

مقبرة شهاب الدین احمدشاه که در غرب بیدر قرار دارد یکی دیگر از بناهای زیبای بیدر است . این مقبره از کتیبه هایی به خط کوفی و ثلث ، اثر شکرالله قزوینی ، پوشیده شده است (یزدانی ، ص 125ـ126). ذکر نام علی علیه السلام همراه با نام خدا و پیامبر احتمالاً مبیّن گرایشهای شیعی بهمنیان است (یزدانی ، 1947، ص 118ـ119، قس ص 115ـ116). بر دیوارهای مقبره اشعاری از شاه نعمت الله ولی دیده می شود. طرح کتیبة طویل مقبرة شاه خلیل الله که به خط حجیم ثلث در مرمر سیاه کنده شده اثر خوشنویس ایرانی ، مغیث قاری شیرازی ، و از شاهکارهای هنر خوشنویسی در هند قرن نهم است . مقبرة علی برید شاه نیز بنایی عظیم و باشکوه است که نمای درونی آن با آیات قرآن مجید و ابیات شیخ فریدالدین عطار تزیین یافته است .

همچنین ظروف فلزی سیاه قلم بیدر (معروف به بدری ) و اشیایی که با طلا و نقره ، به شیوه ای ظاهراً برگرفته از هنر ایرانی ، خاتم بندی شده ، حاکی از تأثیر فرهنگ ایرانی در این منطقه است .


منابع :
(1) ضیاءالدین برنی ، تاریخ فیروزشاهی ، کلکته 1862؛
(2) عبدالرحمان بن احمد جامی ، انشای جامی ، نسخة خطی کتابخانة دانشگاه عثمانیه ، حیدرآباد، ش 117؛
(3) محمودبن محمد خواجه جهان ، ریاض الانشاء ، چاپ غلام یزدانی ، حیدرآباد دکن 1948؛
(4) علی بن عزیزالله طباطبا، برهان مآثر ، دهلی 1355/1936؛
(5) محمد قاسم بن غلامعلی فرشته ، گلشن ابراهیمی ، چاپ بریگز، بمبئی 1831؛


(6) P. Brown, Indian architecture: Islamic period, 5th ed., Bombay 1968;
(7) Cambridge history of India , ed. T. W. Haig, Cambridge 1928;
(8) E. Diez, Churasanische Baudenkmجler , Berlin 1918;
(9) S. Toy, The strongholds of India , London 1957;
(10) G. Yazdani, Antiquities of Bidar , Calcutta 1922;
(11) idem, Bidar. Its history and monuments , Oxford 1947.

(12) / برگرفته از ( ایرانیکا ؛
(13) د.اسلام ؛
د.اردو ) /

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2419
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست