بیت رأس ، دهکده ای در اردن . این دهکده ـ که در میان جغرافی دانان مسلمان شناخته شده بوده است ـ حدود سه کیلومتری شمال اِرْبِد در استان عَجْلُون ، بر تپه ای به ارتفاع 589 متر قرار دارد و اطراف آن را ویرانه های شهر متروک کاپیتولیاس فرا گرفته است . نام کاپیتولیاس ، نام اصلی بیت رأس که با آن هم معناست ، همراه دیگر شهرهای دکاپولیس ( به معنای «دَه شهر» ) ـ مانند اَذرِعات (دَرْعا)، اَبیلا (تَلّاَبیل )، و گَدَرِه / جَدَره (اُمّ قیس ) که در همسایگی بیت رأس اند ـ در سفرنامه ها آمده است . وجه تسمیة بیت رأس ـ نامی عربی که به جای نام اصلی (کاپیتولیاس ) باقی مانده ـ از ارتفاع آن در ناحیه ای نسبتاً هموار حکایت می کند.

بیت رأس ، نخست دهکده ای نَبَطی بود که در عصر رومیان توسعه یافت و در 97ـ 98 میلادی ، یعنی نخستین سال فرمانروایی تراژان ، مستقل شد و اهمیت خود را به عنوان مرکز اسقف نشین روم شرقی در فلسطین ثانی ( قسمتی از فلسطین شامل بیسان * ، غَدَره ، و طبریه در عهد رومیان شرقی از سدة چهارم میلادی تا فتح مسلمانان ) حفظ کرد. در آغاز فتوحات اسلامی ، شُرَحبیل بن حَسَنه ، شهر را فتح کرد و از آن پس جزو «جُندِ * » اردن شد. این شهر در دورة امویان ، موقعیتی داشته که در آثار شاعران و وقایع نگاران نیز به آن اشاره شده است . در این آثار، شراب آنجا ستایش شده که پیش از آن هم شاعران جاهلی از جمله نابغة ذُبْیانی

و حَسّان بن ثابت آن را ستوده بودند، و حتی در سدة هفتم نیز یاقوت حموی (575ـ626) از آن اطلاع داشته است (ج 1، ص 776). به روایتی ، این شهرک ، محل اقامت یزید دوم و سوگلی حرم او، حَبابه ، بوده است . روایتی نیز آنجا را مصرّانه زادگاه یزید اول می داند که در درستی آن تردید است و احتمالاً با دهکدة بیت رانِس در غوطة دمشق ، اشتباه شده ، و این نکته را قبلاً، لامنس هم دریافته بوده است (1908، ص 379 و پانویس ). چون مروانیان ترجیح دادند که در ناحیة بَلْقاء * مسکن گزینند ـ و آثار باستانی فراوان آنجا را می توان به آنان نسبت داد ـ بیت رأس به سرعت شهرتش را از دست داد و دهکده تقریباً بکلی متروک شد.

---

منابع :
(1) ابن خرداذبه ، کتاب المسالک والممالک ، چاپ دخویه ، لیدن 1967، ص 78؛
(2) ( عبدالله بن عبدالعزیز بکری ، معجم مااستعجم من اسماء البلاد والمواضع ، چاپ مصطفی سقا، بیروت 1403/1983، ج 1، ص 288ـ289 ) ؛
(3) احمدبن یحیی بلاذری ، فتوح البلدان ، چاپ دخویه ، لیدن 1866، ص 116؛
(4) زیادبن معاویه نابغة ذبیانی ، دیوان ، چاپ درنبورگ ، ص بیست و شش ، 165ـ166؛
(5) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873؛


(6) F. M. Abel, Gإographie de la Palestine , Paris 1933 -1938, II, 294-295, s.v. "Capitolias";
(7) L. Caetani, Annali dell'Islam , Milano 1905-1926, II, 1126 (year 12 A. H.), III, 396 (year 15 A.H.);
(8) H. Lammens, ـtudes sur la siةcle des Omeyyades , Beirut 1930, 171, 213, 235;
(9) idem, ـtudes sur le rةgne du caliphe omaiyade Mo`awiya I er , Beirut 1908;
(10) G. Le Strange, Palestine under the Moslems , London 1890, 32, 415;
(11) A. S. Marmardji, Textes gإographiques arabes sur la Palestine , Paris 1951, 4,6,23;
(12) G. Schumacher, Northern `Ajlun, London 1890, 154-168;
(13) G. Schumacher and C. Steuernagel, Der `Adschlu ¦n, Leipzig 1927, 478ff.

/ ژ. سوردل ـ تومین ، با اندکی تلخیص از ( د. اسلام ) /