responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2367

 

بیتاب ، عبدالحق ، شاعر، ادیب و صوفی افغانی . استاد ادب دری و ملک الشعرای عصر خود بود. در 1265 ش / 1306 در کابل زاده شد و همانجا پرورش یافت (خسته ، ص 71، 73؛ حنیف بلخی ، ص 168). پدرش ، عبدالاحد عطار، و عموهایش که پس از درگذشت پدر (در هشت سالگی بیتاب ) تربیت او را بر عهده گرفتند، همه از عالمان و ادیبان کابل بودند. بیتاب ، فنون ادب و بلاغت و عربی ، علوم عقلی اسلامی و هیئت را، ابتدا در خانواده و سپس نزد استادان شهر کابل فراگرفت (خسته ، ص 71؛ مولایی ، ص 1175؛ ژوبل ، ص 59). او در شعر و شاعری ، خود را شاگرد قاری عبداللّه می دانست و از اثر تربیت او در تهذیب ذوق ادبی و شاعری خود، با افتخار بسیار، یاد می کرد (خسته ، ص 73). از سی سالگی امر تدریس ادب فارسی دری را در مدارس کابل برعهده گرفت (همان ، ص 71) و سپس به تدریس دروس فنون ادبی ، بدیع ، عروض و قافیه ، معانی و بیان ، دستور زبان و اصول عرفان و تصوف در دانشکدة ادبیات دانشگاه کابل پرداخت . بسیاری از شاعران و نویسندگان معاصر افغانستان ، چه از طریق دانشکدة ادبیات چه از طریق حضور در جلسه های درس در خانة او، از شاگردان بیتاب به شمار می روند (ژوبل ؛ حنیف بلخی ، همانجاها؛ خسته ، ص 72).

در طریقت ، مرید و شاگرد شاه محمد غوث لودین ، از مشایخ نقشبندیة مجددّیة هرات ، بود (خسته ، ص 73؛ ژوبل ، همانجا). او پارسا و ساده می زیست و دیوان اشعارش مشتمل بر غزل و قصیده است ، اما قالب محبوب او غزل بوده ، و شیوه اش در غزل شیوه ای میان سبک خراسانی و هندی است . از شعرای سبک هندی به کلیم همدانی ، سلیم تهرانی و بویژه عبدالقادر بیدل توجه داشت . در عین روانی و سادگی بیان ، صنایع لفظی و معنوی را نیز، با کمال مهارت ، در شعر به کار می برد (ژوبل ؛ مولایی ، همانجاها). وی پس از قاری عبداللّه ، در 1331 ش ، به پیشنهاد وزارت معارف ، لقب ملک الشعرایی یافت . زبان شعری او، بویژه در غزل ، ساده و روان و نزدیک به زبان گفتار مردم کابل است (خسته ، ص 71، 73؛ مولایی ، همانجا). غزلیات بیتاب را بالغ بر سه هزار بیت دانسته اند؛ و این شمار، با توجه به عمر دراز بیتاب و اشتغال او به شعر و شاعری ، نشان می دهد که به کثرت شعر علاقه مند نبوده و آوردن مضامین تازه برایش اهمیت بیشتری داشته است (خسته ، ص 73).

بیتاب در 20 اسفند 1347 در هشتاد و دو سالگی درگذشت (حنیف بلخی ، ص 169؛ مولایی ، همانجا).

تألیفات بیتاب ازینقرار است : علم بدیع (کابل 1330 ش )؛ مفتاح الغموض فی علم قافیه و عروض (کابل 1330 ش )؛ علم معانی (کابل 1332 ش ، 1347 ش )؛ گفتار روان در علم بیان (کابل 1332 ش ، 1346 ش )؛ دیوان بیتاب (کابل 1330 ش )؛ دربارة دستور زبان (کابل ، بی تا). همچنین ، بیتاب به مدت پنج سال در ترجمه ، تصحیح و چاپ تفسیر قرآن مجید، تألیف شیخ الهند، مشارکت و نظارت داشت .

بیتاب بیش از ده اثر را نیز ترجمه کرده که برخی از آنها به چاپ رسیده است : مبادی علم منطق از طه حسین (کابل 1335 ش )؛ علم منطق ، از تألیفات خیرالدین مصری (کابل 1335 ش )؛ انشاء مقالات ، از محمود عابدین ، مصطفی السقا و علی السباعی (کابل 1335 ش )؛ ایساغوجی (کابل 1335 ش )؛ ترجمان الشافیه فی صرف (کابل ، بی تا؛ رجوع کنید به نایل ، ص 33ـ53؛ مایل هروی ، ص 6ـ7، 27، 44، 47، 54، 58، 60؛ خسته ، ص 71ـ 79؛ برای عناوین ترجمه های چاپ نشدة بیتاب رجوع کنید به خسته ، ص 72).


منابع :
(1) محمدحنیف حنیف بلخی ، پرطاووس ، یا، شعر فارسی در آریانا ، کابل 1364 ش ؛
(2) خال محمد خسته ، معاصرین سخنور ، ( بی جا، بی تا. ) ؛
(3) محمدحیدر ژوبل ، نگاهی به ادبیات معاصر در افغانستان ، کابل 1337ش ؛
(4) غلامرضا مایل هروی ، فهرست کتب مطبوع افغانستان ، کابل 1344 ش ؛
(5) محمدسرور مولایی ، «درگذشت دو چهرة ادب پارسی »، سخن ، دورة 18، ش 11ـ12 (فروردین 1348)؛
(6) حسین نایل ، فهرست کتب چاپی دری افغانستان ، کابل : انجمن تاریخ افغانستان ، 1356 ش .

/ محمد سرور مولایی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2367
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست