بیاتِ اصفهان ، از آوازهای پنجگانة موسیقی ردیف دستگاهی . این آواز از متعلقات دستگاه همایون ، و در ردیف میرزا عبدالله دارای شش گوشه به نامهای درآمد اول ، درآمد دوم ، جامه دران ، بیات راجه ، نغمه و رازونیاز است (کیانی ، 1377 ش ، ص 102، 106؛ خالقی ، بخش 2، ص 210). موسی معروفی (ص د) بیات اصفهان را از ملحقات همایون شمرده و 27 گوشه تحت نام این آواز گردآورده است . فرصت شیرازی (ص 24) بیات اصفهان را یکی از گوشه های دستگاه همایون دانسته است .

فواصل بیات اصفهان در گوشه های درآمد، بیات راجه و جامه دران با دایرة «سب » انطباق دارد (کیانی ، 1371 ش ، ص 35) اما امروزه آن را، به دلیل نفوذ نظریة موسیقی غرب

و تحریف در فواصل آن ، به گام کوچک در موسیقی غربی نزدیک می دانند (خالقی ، ج 2، ص 207). در موسیقی قدیم ایران ، مقام اصفهان دایرة چهل وچهارم از ادوار کثیره و

دایرة ششم از ادوار دوازدهگانه بوده (مراغی ، ص 204)

که با بیات اصفهان که در موسیقی ردیف دستگاهی متداول است فقط در نام اشتراک دارد؛ زیرا فواصل مقام اصفهان

قدیم ، امروزه در موسیقی ایران کاربردی ندارد، بلکه یکی از ویژگیهای موسیقی عرب و ترک محسوب می شود (کیانی ، 1371 ش ، ص 24).

---

منابع :
(1) روح الله خالقی ، نظـری به موسیقی ، تهـران 1362 ش ؛
(2) محمدنصیربن جعفر فرصت شیرازی ، بحورالالحان ، چاپ محمدقاسم صالح رامسری ، تهران 1367 ش ؛
(3) مجید کیانی ، مبانی نظری موسیقی ایران ، تهران 1377 ش ؛
(4) همو، هفت دستگاه موسیقی ایران ، تهران 1371 ش ؛
(5) عبدالقادربن غیبی مراغی ، شرح ادوار ، چاپ تقی بینش ، تهران 1370 ش ؛
(6) موسی معروفی ، ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی ، تهران 1374 ش .

/ وحید بصام /