بَهْمَئی ، از ایلات لُرِ کهگیلویه . تا نیمة دوم قرن سیزدهم یکی از بزرگترین و نیرومندترین ایلات منطقة بهبهان بود. به گفتة هنری لایارد (ص 23) که در 1256/1840 با این ایل دیدار کرده است ، بهمئیها حدود سه هزار خانوار بودند و نیرویی متشکل از «حدود دوهزار تفنگچی زبردست با تفنگهای فتیله ای و گروه کوچکی سوارکارِ کارآمد» داشتند. به گفتة دوبُد (ج 1، ص 280) که مقارن با زمان اقامت لایارد در کهگیلویه بود، ایل بهمئی فقط حدود دوهزار خانوار داشته است . اما هردو سیّاح تحت تأثیر روح سرکش و جلادت آنان در تاخت وتاز قرار گرفته اند (برای نمونه رجوع کنید به لایارد، همانجا). دوبد (همانجا) بهمئی را «سبعترین و گردنکش ترین ایل در میان کوه نشینان فارس » وصف کرده است .

آخرین خان مهم بهمئی خلیل خان بود که از قلعه اش موسوم به قلعة اعلی ' (که گاه قلعة علاءخوانده می شد)، در 53 کیلومتری شمال غربی بهبهان ، ایل را اداره می کرد. جعفرخان پسر ارشد خلیل خان در زمان حیات پدرش دو قلعه ساخت ؛ یکی قلعة اعلی '، دیگری دیشموک واقع در بیست کیلومتری شرق قلعة اعلی '. از آن پس ، ایل بهمئی به دو دسته تقسیم شد: دستة گرمسیری و سردسیری که مرکز آنها به ترتیب در قلعة اعلی ' و دیشموک بود (ضرّابی ، ص 291).

پس از مرگ خلیل خان در اوایل قرن چهاردهم ، میان پسران وی و پسران برادرش محمدحسین خان بر سر جانشینی نزاع درگرفت . محمدعلی خان پسر محمدحسین خان در جریان این نزاع جعفرخان راکشت و خود را کلانتر جدید ایل اعلام کرد. اما چهل روز بعد، محمدعلی خان به دست پسر جعفرخان کشته شد. این دوقتل و خونخواهی متعاقب آنها به تقسیم ایل بهمئی به دو طایفة جداگانة بهمئیِ مُحْمَدِی و بهمئی احمدی انجامید (همان ، ص 291ـ293). با این وصف ، بهمئیها به تاخت و تازشان ادامه دادند و شهرت خود را در جنگجویی حفظ کردند، چنانکه میرزاحسن فسائی (ج 2، ص 1490) در حدود 1311 می نویسد: ده تفنگچی آنها به صد تفنگچی بختیاری می ارزد.

میرزا حسن فسائی (همانجا)، دمورنی (ص 117ـ 118) و مسعود کیهان (ج 2، ص 89)، شمار بهمئیها را سه هزار خانوار برآورد کرده اند. در حال حاضر بهمئیها در ناحیة وسیعی در شمال غربی بهبهان شامل سه دهستان مجاور به نامهای بهمئی سرحدی ، بهمئی سردسیری و بهمئی گرمسیری پراکنده اند (رزم آرا، ج 6، ص 64ـ65) و چون با ساکنان محلی کاملاً آمیخته شده اند برآورد دقیقی از جمعیت آنها ممکن نیست ( با این حال نتایج به دست آمده از سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچیدة کشور در تیر 1366 نشان می دهد که ایل بهمئی دارای 041 ، 3 خانوار و 286 ، 20 جمعیت بوده که به ترتیب 7ر1% از خانوارها و 8ر1% از جمعیت عشایر کل کشور را دربر داشته است (مرکز آمار ایران ، ص 1) ) .

---

منابع :
(1) نادر افشار نادری ، مونوگرافی ایل بهمئی ، تهران 1347 ش ؛
(2) محمود باور، کوه گیلویه و ایلات آن ، گچساران 1324 ش ، ص 120ـ 129؛
(3) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران ( آبادیها )، ج 6: استان ششم ( خوزستان و لرستان )، تهران 1355 ش ؛
(4) منوچهر ضرّابی ، «طوایف کهکیلویه »، فرهنگ ایران زمین ، ج 9 (1340 ش )؛
(5) ( حسن بن حسن فسائی ، فارسنامة ناصری ، چاپ منصور رستگار فسائی ، تهران 1367 ش ) ؛
(6) مرکز آمار ایران ، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده 1366، فرهنگ عشایری ایل بهمئی ، تهران ، 1369ش ؛
(7) مسعود کیهان ، جغرافیای مفصل ایران ، تهران 1310ـ1311 ش ؛


(8) C. A. De Bode, Travels in Luristan and Arabistan , London 1845;
(9) G. Demorgny, "Les rإformes administratives en Perse: les tribus du Fars", pt. 1, RMM , 22 (March 1913);
(10) Henry Layard, "A description of the Province of Khuzistan", JRGS , 16 (1846).

/ پ . اوبرلینگ ( ایرانیکا ) /