responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2122

 

بُونی ، ابوالعباس احمدبن علی بن یوسف قُرَشی الصوفی محیی الدین (صورتهای دیگر آن : تقی الدین ، شهاب الدین )، نویسندة قرن هفتم که در حدود چهل کتاب در علوم خفیّه ( بویژه حروف ، اعداد و جفر ) نوشت . دربارة زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست . تاریخ وفات او (622) را نگارنده فقط در کشف الظنون حاجی خلیفه (جایهای مختلف ؛ رجوع کنید به کَحّاله ، ج 2، ص 26؛ بغدادی ، ج 1، ستون 90 و بعد) یافت . وی اصلاً از اهل بُونه * (= عَنّابِه ) بود. در این که وی اطلاعاتی دربارة بنای مسجد سیدی بومَروان که در 425 در آن محل ساخته شد در کتابی به نام الدُرّة المکنونة آورده باشد جای تردید است (رجوع کنید به مارسه ، ص 234)، زیرا نام این کتاب در فهرستهای آثار او نیامده است . گفته اند که وی در قاهره درگذشت و در گورستان قَرافَه ، نزدیک مقبرة عبدالجلیل طَحاوی (متوفی 649)، به خاک سپرده شد (ابن زیّات ( تاریخ نگارش : 804 ) ، ص 268).

اثر عمدة بونی کتاب شمس المعارف و لطائف العوارف است ، که در چهار جلد، در قاهره (بی تا. ( 1905 ) ) منتشر شده است . چهل فصلِ این کتاب که آلوارت در فهرست خود (شمارة 4125) عنوانهای آنها را به روشنی مرتّب کرده است ، حاوی مجموعة آشفته و ملال آوری از مطالب برای استفادة سحرآمیز از اعداد و «جدولهای وفقی »، تک آیه های قرآنی ، اسماء خداوند، نامهای مادر موسی علیه السلام ، رهنمودهایی برای ساختن تعاویذ، و استفادة جادوگرانه از خط ، و جز اینها است ، که همه مربوط به مبحث «حروف * » یا «اوفاق » است . در فصل هفتم ، حتی کلماتی که ( به گفتة او ) حضرت عیسی علیه السلام با آنها مردگان را زنده می کرد آمده است . این کتاب به سه صورت موجود است : صورتی کوتاه که کهنترین آنهاست ، صورتی مفصّل و صورتی متوسّط (رجوع کنید به وِینکلر ، ص 67، 68ـ86، حاوی ترجمه و تفسیر فصلهای مربوط به «هفت خاتم »، و «اسم اعظمِ اللّه » است ). شمار نسخه های خطی شناخته شدة این کتاب شایان توجه است ؛ کهنترین آنها ـ اگر خاتمة آن موثق باشد ـ متعلق به 618، و لذا متعلق به زمان حیات مؤلّف است (مغنیسا، کتابخانة عمومی ، 1445؛ رجوع کنید به فهد ، ص 230ـ233). این کتاب تألیفی است بیشتر مبتنی بر رسوم رایج عامیانه تا متنهای منقول از خرافات یونانی ، زیرا کمتر ذکری از منابع یونانی رفته است . این اَعمال که ، مانند همة عملیات علوم خفیّه برای برآوردنِ آمال و آرزوها و دفع سختیها و گرفتاریهاست بدینسان انجام می گیرد که ( صاحبان این علوم ) می کوشند نیروهای «فوق طبیعی » را، که نمی توان آنها را با عقل یا حواس درک کرد، زیرنفوذ خود درآورند. بونی در پایان کتاب ، بنابراین ، می گوید که رازهای «حروف » را می توان ، نه با تفکر منطقی ، بلکه با بصیرت در حکمت الهی اثبات کرد. وی همچنین در اثر دیگرش ، کتاب لطائف الاشارات فی اَسرار الحروف العُلویّات (این عنوان به صورتهای متفاوت آمده است ؛
من به نسخة چاپ سنگی قاهره ، 1317، دست نیافتم ) که ابن خلدون در مقدّمه (ج 1، ص 666) از آن نقل کرده ، همین نظر را بیان می کند. در رسالة الشفاء لاِ َدواءِ الوَباء (رجوع کنید به اولمان ، 1970، ص 249)، طاش کبری زاده (متوفی 968) بیشتر اعمال جادویی بونی برای دفع طاعون را آورده است .

بیشترِ آثار دیگری که به نام بونی رایج است ، ظاهراً گُزیده های کمابیش دقیقی از شمس المعارف است ؛
ربط

آنها به یکدیگر و به کتاب اصلی ، مطلبی است که نیاز به بررسی دارد. در اینجا کتاب الاصول و الضوابط او را می توان ذکر کرد که نوعی مقدمه بر علوم خفیه است ؛
کتاب شرح سَواقِط الفاتحة الشریفة او دربارة حروف ث ، ج ، خ ، ز ، ش ، ظ و ف است که در نخستین سورة قرآن به کار نرفته اند؛
اللُمعة النورانیة او دربارة اسماء اعظم و چندین نوشتة دیگرش دربارة اسماء الهی است (این آثار را فهد، ص 237 و بعد برشمرده است ). علاوه بر مطالعات پیشترِ گلدتسیهر ، وجده نیز به عناصر یهودی و یهودی نما در شمس المعارف ، خصوصاً دربارة نامهای خداوند، فرشتگان ، و مفهوم «ثَقوفَه » (مأخوذ از واژة عبری «تِقوفا»، تقریباً به معنای «رُبعِ سال » و چندین معنای مشتق دیگر) اشاره کرده است : «دربارة بعض عناصر یهودی و یهودی نما در دایرة المعارف علوم خفیّه بونی » در > یادنامة گلدتسیهر < ، ج 1، ص 387ـ 392. فضلِ تقدّم در جلب توجه به فصل غامض و بُغرنج دربارة کیمیا در شمس المعارف و به منابعِ بونی از آنِ روسکا است . از آنجا که این فصل با دیگر محتویات این کتاب ناجور است ، شاید نویسنده ای سپسین که با کتاب الاسرار رازی آشنا بوده ، این فصل را به کتاب افزوده باشد (رجوع کنید به > اسلام < ، سال 22 ( 1934 ) ، ص 307ـ310).


منابع :
(1) ( ابن خلدون ، مقدّمة ابن خلدون ، چاپ عبدالرحمان بن خلدون ، بیروت 1408/1988 ) ؛
(2) ابن زیّات ، الکواکب السیارة فی ترتیب الزیارة فی القَرافتین الکبری ' و الصغری ' ، بغداد ( بی تا. ) ؛
(3) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 1، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 5، بیروت 1410/1990؛
(4) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛
(5) عمررضا کحّاله ، معجم المؤلفین ، دمشق 1957ـ1961، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛


(6) W. Ahrens, "Die ـ magischen Quadrate, al-Bu ¦ni's" Der Islam , XII (1922), 157-177, XIV (1925), 104-110;
(7) G. Bergstrجsser, "Zu den magischen Quadraten", Der Islam , XIII (1923), 227-235;
(8) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949, I, 655f. Supplementband , 1937-1942, I, 910f.;
(9) E. Douttإ, Magie et religion dans l'Afrique du Nord , Algiers 1909, passim;
(10) T. Fahd, La divination arabe , Leiden 1966, 230-233;
(11) G. Marµais, "La mosquإe de Sidi Bou Meroua ªn de Bo ªne", in Mإlanges William Marµais , Paris 1950, 234;
(12) M. Ullmann, Die Medizin im Islam , Leiden 1970, 249;
(13) idem, Die Natur-und Geheimwissenschaften im Islam , Leiden 1972, 234, 390f., 415;
(14) G. Vajda, "Sur quelques إlإments juifs et pseudojuifs dans l'encyclopإdie magique de Bu ªn ªâ", in Goldziher memorial volume , I, Budapest 1948, 387-392;
(15) H. A. Winkler, Siegel und Charaktere in der muhammedanischen Zauberei , Berlin 1930.

/ ا. دیتریش ( د.اسلام . ضمیمه ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2122
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست