بوکان ، شهرستان و شهری در استان آذربایجان غربی .

1) شهرستان بوکان (جمعیت طبق سرشماری 1375 ش ، 541 ، 175 تن )، در جنوب استان آذربایجان غربی واقع است . از شمال به شهرستان میاندوآب ، از مشرق به شهرستان شاهین دژ، از جنوب به شهرستانهای سقز و بانه (استان کردستان ) و از مغرب به شهرستان مهاباد محدود، و مشتمل است بر: 1) بخش سیمینه با دهستانهای بِهی دِهبُکْری (به مرکزیت آبادی جوانمرد)، آختاچی شرقی (به مرکزیت آبادی داشبند) و آختاچی محالی (به مرکزیت آبادی قره مُوسالو)؛ 2) بخش مرکزی با دهستانهای ایل گورک ، ایل تیمور و آختاچی .

سیمین /سیمینه رود (سابقاً تاتائو)، پس از سرچشمه گرفتن از کوههای سقز و بانه ، زمینهای مزروعی آن را مشروب می کند و به دریاچة ارومیه منتهی می شود. زرینه رود (سابقاً جغتو) نیز در جانب شرقی شهرستان (حدود 36 کیلومتری مشرق شهر بوکان ) جریان دارد.

محصولات عمدة کشاورزی آن گندم ، جو، پنبه ، توتون ، حبوبات و چغندرقند است . بوکان از جمله شهرستانهای سردسیر آذربایجان غربی است که تنها میوه های آن سیب ، هلو و زردآلو است . به لحاظ داشتن مراتع فراوان و سرسبز، پرورش گوسفند، بز و گوساله در آن رواج دارد و صدور آن از اهمیّت خاصی برخوردار است . از صنایع دستی ، جاجیم بافی و گلیم بافی دارد. راه اصلی سقز ـ بوکان ـ میاندوآب ـ مهاباد از آن می گذرد.

مردم بوکان مسلمان و پیرو مذهب شافعی اند و طریقت قادریه و نقشبندی در آنجا پیروانی دارد. اهالی به کردی ( گویش سورانی مُکری ) تکلم می کنند و پوشاک خاصی دارند. آثار باستانی پیش از تاریخ تا دوره های تاریخی در نواحی آن یافت می شود. کوه فرهادتراش در کنار دهکدة سماقان در نزدیک آبادی سماقان در حدود 31 کیلومتری شمال شرقی شهر بوکان واقع است . در میان کوه ، قلعه ای به نام فرهادتراش قرار گرفته ؛ و در دامنة کوه درختچه های سماق به عمل می آید (افخمی ، ص 61). در برخی از آبادیهای شهرستان قلعه خرابه هایی دیده می شود. در دهکدة قلعه چی در دهستان بهی ، در حدود نُه کیلومتری شمال شرقی شهر بوکان ؛ غار دهکدة قلعه چی مشهور است (رزم آرا، ج 4، ص 385؛ افخمی ، ص 17). گروههایی از عشایر کرد که عمدتاً ساکن شده اند، در این شهرستان به سر می برند، از جمله طوایف فیض الله بیگی و دهبُکری (رزم آرا، ج 4، ص 98).

طبق قانون تقسیمات کشور، در 1316ش بوکان به عنوان بخش در شهرستان مهاباد در استان آذربایجان تشکیل شد. در 1369 ش ، طبق تصویبنامة هیئت وزیران ، شهرستان بوکان به مرکزیت شهر بوکان مشتمل بر دو بخش تشکیل شد. سد بوکان به نام سدشهید کاظمی ، در شهرستان شاهین دژ بر بستر زرینه رود در دهکدة یمین آباد احداث شده و در شهرستان بوکان واقع نیست (نجفی ، ص 492؛ فرهنگی ، ص 108). از کل جمعیت شهرستان بوکان ، 020 ، 120 تن (حدود 37ر68%) شهرنشین و 509 ، 55 تن (حدود 6ر31%) روستانشین اند.

2) شهر بوکان (جمعیت طبق سرشماری 1375 ش 020 ، 120 تن )، در ارتفاع حدود 1370 متری ، در 35 کیلومتری شمال سقز و در حدود 56 کیلومتری جنوب شرقی مهاباد بر سر جادة قدیمی و راه اصلی کردستان به آذربایجان ، از طریق مهاباد و میاندوآب واقع است .

سیمین رود از مغرب شهر می گذرد، و بر روی آن پلی فلزی به طول 148 متر و عرض چهار متر و ارتفاع ( از کف رود ) حدود سه متر احداث شده است (افخمی ، ص 37). شهر دارای چشمه ای به نام حوض بوکان است که محل گذران اوقات فراغت اهالی است (رزم آرا، همانجا؛ افخمی ، ص 18). بوکان غیر از مسجد جامع و مسجد جامع حمامیان که در 1328 ساخته شده است مساجد دیگری نیز دارد (افخمی ، ص 13، 18، 23ـ24). بازار هفتگی آن ، به نام شنبه بازار، بیشتر محل داد و ستد دام است ؛ خریدارانی از تهران ، آبادان ، همدان و مراغه ، که گاهی تعداد آنان به چند هزار تن می رسد، به این بازار می آیند (همان ، ص 80 ـ81).

---

منابع :
(1) اطلس راههای ایران ، تهران : گیتاشناسی ، 1374 ش ؛
ابراهیم افخمی ، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان ، ج 1: بوکان ، ] بی جا، تاریخ



(2) مقدمه 1364 ش [ ؛
(3) ایران . وزارت کشور، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران ، مصوب 16 آبان ماه 1316 ، تهران ( بی تا. ) ؛
(4) ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی . دفتر تقسیمات کشوری ، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1376 ش ؛
(5) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران ( آبادیها )، ج 4؛
(6) استان سوم و چهارم ( آذربایجان )، تهران 1355 ش ؛
(7) بیژن فرهنگی ، نگرشی بر سدهای ایران : گذشته ـ حال ـ آینده ، تهران 1372 ش ؛
(8) مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: نتایج تفصیلی استان آذربایجان غربی ، تهران 1376 ش ؛
(9) یداللّه نجفی ، جغرافیای عمومی استان کردستان ، تهران 1369 ش .

/ خسرو خسروی /