بوحَلیم (یا باحلیم ) شیبانی ، خاندانی از سرداران نظامی و حکّام در شمال هند، در دورة آخرین سلاطین غزنوی در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم . نسبت شیبانی فقط نشانة کوششی برای انتساب ایشان به شیبان ، از قبایل بزرگ عرب ، از نسل بکربن وائل است . این خاندان در اصل از مردم فرودست خراسان بوده اند و به استناد شعری از مسعودسعد سلمان ( متوفی 515 ) ، از جاجرم * ، در شمال خراسان ، کوچیده و به خدمت ابراهیم بن مسعود (حک :451ـ492)، سلطان غزنوی ، درآمده اند. خود بوحلیم با همین رویداد در تاریخ ظاهر شده است .

نجم الدین زَریر، پسر بوحلیم ، در دورة سلطان مسعودبن ابراهیم (حک :492ـ508)، سردار سپاه در لشکرکشی به مالوه ، واقع در مرکز هند، کالِنجار و درة وسطای رود گَنگ بود. در عهد سلطنت ملک ارسلان و آغاز حکومت بهرامشاه ، خبرِ دو تن از اعضای خاندان بوحلیم به نامهای عمادالدوله محمّدبن علی ، اسپهبد یا فرمانده کل ارتش غزنوی ، و برادرش ربیع آمده است . این دو از ملک ارسلان ، که بهرامشاه و سلطان سنجر ( حک :511ـ552 ) سلجوقی وی را از سلطنت برداشتند، حمایت کردند. عمادالدوله محمد، پس از آنکه بهرامشاه نخستین بار در 511 به قدرت رسید، در هند، مستقل باقی ماند؛ اما سرانجام ، در 512 از سلطان جدید در لاهور شکست خورد و دستگیر شد. چون عمادالدوله با هند آشنایی داشت ، سلطان دوباره او را در سمت فرماندهی کلّ در هند ابقا کرد، اما او و پسرش معتصم بلافاصله سر به شورش برداشتند. ظاهراً عمادالدوله محمد به همراه چند تن از پسرانش در جنگ درة سند به دست نیروهای بهرامشاه کشته شد. احتمالاً از آن پس ، قدرت این خاندان به پایان رسیده ، چون دیگر ذکری از آن دیده نشده است .

---

منابع :
(1) ابوالفرج رونی ، دیوان ، چاپ محمود مهدوی دامغانی ، مشهد 1347ش ؛
(2) مسعودسعد سلمان ، دیوان ، چاپ رشید یاسمی ، تهران 1318ش ، ص نه ـ نز؛
(3) عثمان بن محمد منهاج سراج ، طبقات ناصری ، چاپ عبدالحی حبیبی ، کابل 1342ـ1343ش ، ص 241ـ242؛


(4) C. E. Bosworth, The later Ghaznavids: splendour and decay: The dynasty in Afghanistan and northern India 1040-1186 , Edinburgh and New York 1977, 85-86, 92, 97-98, 102-103;
(5) Gulam Mustafa Khan, "A history of Bahra ¦m Sha ¦h of Ghaznin," Islamic culture , 13 (1949), 83-84.

/ بازورث ( ایرانیکا )/