responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2004

 

بَوّانات ، شهرستانی در شمال شرقی استان فارس (جمعیت طبق سرشماری 1375ش ، 669 ، 46 تن ). از شمال به شهرستان آباده ، از شمال و مشرق به استان یزد (شهرستان ابرکوه / ابرقو و شهرستان مِهریز)، از جنوب به شهرستان نیریز و از مغرب به شهرستان مرودشت و آباده محدود است . مشتمل بر دو بخش مرکزی (حومه ) و سَرچَهان / سَرچاهان ، هفت دهستان و یک شهر به نام سوریان (مرکز شهرستان ) است . کوه قَلات (ارتفاع : حدود 550 ، 2 متر) در پانزده کیلومتری شمال غربی سوریان ، کوه قندیله (ارتفاع : حدود 350 ، 2 متر) در دو کیلومتری مغرب سوریان ، و کوه ختابان / خطابان (ارتفاع : حدود 362 ، 3 متر) در شش کیلومتری جنوب و جنوب غربی سوریان قرار دارد. کوههای قلات و قندیله ، درة بوانات را از حوزة آبریز کویر ابرکوه جدا می کند (جعفری ، ج 1، ص 404، 413). غار بزرگ و زیبای «کان گوهر» با دریاچه ای در انتهای غار در 36 کیلومتری مشرق سوریان قرار دارد (معرفت ، ص 551). آبادیهای شهرستان عمدتاً در دره های این کوهها واقع شده اند. دره ها و گردنه هایی به نامهای دره دَرون (یا دهنه میدان ) در پنج کیلومتری جنوب ، دهنه یزدی در دو کیلومتری شمال ، و گردنة میدان در پنج کیلومتری جنوب سوریان قرار دارند.

رود بوانات که از کوههای بوانات سرچشمه می گیرد، از مغرب به مشرق جریان می یابد و پس از آبیاری زمینهای زیرکشت سوریان ، به کویر مَروَست (در مشرق آن ) می ریزد. بر روی رودخانه ، پُلی منسوب به دورة دیلمیان دیده می شود (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، ج 93، ص 21، 69ـ71). زمینهای کشاورزی با چندین چشمه (مهمترین آنها چشمه حنیفه و چشمه بدره ) و کاریزهای نصرت آباد، حسام آباد و جعفرآباد آبیاری می شود. محصول عمدة بوانات ، گندم ، جو، گردو، سیب ، آلو و انگور است . ازگیا، شاتره و خاکشیر و گل گاوزبان ، از زیا، گرگ و بزکوهی و قوچ و میش و خرگوش و کبک دارد. از عشایر آنجا می توان از قشقایی ، عرب ، و باصری نام برد. از صنایع دستی دارای قالی بافی ، جاجیم بافی و گلیم بافی است . پرورش دام در آنجا رایج است .

برخی از آثار تاریخی آن عبارت اند از: امامزاده حمزه (متعلق به 953) در جنوب شرقی سوریان در کنار آبادی باز (مصطفوی ، ص 8؛ ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، ج 93، ص 22)؛ و مسجد جامع (در سوریان ) منسوب به دورة دیلمیان با منبر منبت کاری ، که این منبر در موزة ایران باستان نگهداری می شود (مشکوتی ، ص 123؛ مصطفوی ، همانجا؛ ایران . وزارت دفاع . اداره جغرافیائی ارتش ، ج 93، ص 70).

راه هرات (در استان یزد) ـ آباده (در استان فارس ) ـ شهرضا (در استان اصفهان ) از بوانات می گذرد.

فسائی ، بوانات را در اصل «بونات » به معنای «بهره ها» (بون = بهره ) دانسته است (ج 2، ص 1266). در اواخر قرن سیزدهم ، بوانات بلوکی بیش نبود و میان شمال و مشرق شیراز قرار داشت . طول آن از بنگ ( هشتاد کیلومتری جنوب شرقی ده بید ) تا جوب سفید ( دوازده کیلومتری جنوب غربی سوریان ) بیست و سه فرسخ و پهنای آن یک فرسخ بود. از شمال به نواحی ابرقو و یزد، از مشرق به شهر بابک کرمان و بلوک هرات و مَروَست ، از جنوب به نواحی قُنْقُری ، و از مغرب به بلوک آباده طشک و سرچاهان محدود بود. قصبة (مرکز) آن ، آبادیِ سوریان بود و بیست و سه ده آباد داشت (همانجا) و چاهک از قرای معروف آن به شمار می آمد (همان ، ج 2، ص 900؛ اعتمادالسلطنه ، ج 4، ص 2057). به نوشتة فسائی ، بوانات محل ییلاق ایل عرب و محصولات مهم آن گندم ، جو، خشخاش و پوشش گیاهی آن از نوع درختان سردسیری بود. از آنجا کشمش ، آلوی بخارایی ، گردو، جوزقند، شفتالو و گلابی به هندوستان صادر می شد (ج 2، ص 1266، 1578). فسائی از دو چشمة آن به نامهای جولانی و پیرکدو نیز یاد کرده است (ج 2، ص 1603ـ1604). به نوشتة اعتمادالسلطنه ، در این بلوک میوه جات سردسیری و گرمسیری هر دو خوب به عمل می آمد، و صنعت و حرفة اهالی جعبه و قاشق سازی بود (همانجا) که آن را از چوب گلابی و امرود می ساختند و به قاشق بواناتی مشهور بود (فسائی ، ج 2، ص 1266).

در 1329، بلوک بواناتی از توابع آباده در استان هفتم (فارس ) به شمار می آمد و دارای 41 آبادی (35 آبادی در جلگه و بقیه در کوهستان ) بود (ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، ج 2، ص 266). حدود هفتاد سال (1200ـ1270) ضابط و حاکم این بلوک ، آقاابوعلی بواناتی و پسرش آقاباباخان بواناتی و میرزا قاسم خان خلج قونقری بودند (فسائی ، همانجا). در بلوک بوانات ، در دِه آباده مرشدی ، مقبره ای است که اهالی آن را آرامگاه خواجه نصیرالدین طوسی می دانند و در آبادی شیدان خرابه های معروف به مسجد جامع و امامزاده ابوالفضل و قبرستان وسیعی متعلق به هفتصد سال پیش موجود است . در دو کیلومتری سوریان نیز چشمه و درختان کهنسالی وجود دارد که این محل ، تفرجگاه اهالی است (ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، ج 2، ص 267). این محل ظاهراً مکان قدیمی یکی از سه موضع بَوّان در فارس بوده و نسبت به دو موضع دیگر به کرمان نزدیکتر بوده است رجوع کنید به شعب * بوّان .


منابع :
(1) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مرآة البلدان ، چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث ، تهران 1367ـ1368ش ؛
(2) یدالله افشین ، رودخانه های ایران ، تهران 1373ش ، ج 1، ص 64ـ 65؛
(3) ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 93: اقلید ، تهران 1361ش ؛
(4) ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور ، ج 2، تهران 1329ش ؛
(5) ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی . دفتر تقسیمات کشوری ، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1376ش ، ص 29؛
(6) عباس جعفری ، گیتاشناسی ایران ، ج 1: کوهها و کوهنامة ایران ، تهران 1368ش ؛
(7) حسن بن حسن فسائی ، فارسنامة ناصری ، چاپ منصور رستگار فسائی ، تهران 1367ش ؛
(8) مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: نتایج تفصیلی استان فارس ، تهران 1376ش ؛
(9) نصرت الله مشکوتی ، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران ، تهران 1349ش ؛
(10) محمدتقی مصطفوی ، اقلیم پارس ، تهران 1343ش ؛
(11) احمد معرفت ، کوهها و غارهای ایران ، تهران 1373ش ؛
(12) نقشة تقسیمات کشوری ایران ، تهران : گیتاشناسی ، 1377ش ؛
(13) نقشة تقسیمات کشوری سال 1370: استان فارس ، تهران : مرکز آمار ایران ، 1370ش .

/ معصومه بادنج و صنوبر منصوری /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2004
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست