بَوازیج (بوازیج المَلِک ) ، شهری کوچک و قدیمی در شمال عراق ، در ولایتِ (قضای ) موصل ، واقع در ساحل راست رودخانة زاب اسفل و در جانب شرقی رود دجله . به نوشتة ابوالفداء (ص 287) محل آن میان دو شهر تَکریت و اَربِل /اَربیل بوده است . بوازیج به سریانی «بیت وازیق » (باج خانه ، قلعة باجگیران ) و در دورة ساسانیان «خنیاشاپور» نام داشت (ابن خرداذبه ، ص 94). در عصر خلافت ابوبکر (11ـ13)، ابتدا جریربن عبدالله بَجَلی ، بوازیج دیگری را فتح کرد که نزدیک انبار (کنار فرات ) بود (بلاذری ، ص 352، 379). سپس هاشم بن عُتبَة بن ابی وقاص به همراه اَشعَث بن قیس (متوفی 41)، کورة (استان ) باجَرمی ' * را گشود و به سِنّ و بوازیج الملک رفت . در دورة منتصر عباسی (متوفی 247) ابوالعمود شاری در بوازیج و موصل خروج کرد (مسعودی ، ج 4، ص 53). در رجب 252، مُساوِربن عبدالحمید شاری بجلی موصلی نیز در بوازیج قیام کرد (ابن اثیر، ج 5، ص 334) و مسرور بلخی در 258 برای جنگ با مساور به بوازیج رفت و عده ای از یاران او را اسیر کرد. پنج سال بعد، مساور از بوازیج برای مقابله با سپاه خلیفه حرکت کرد ولی در همان سال در آنجا درگذشت (همان ، ج 6، ص 15).

روزگاری این منطقه جایگاه راهزنان شد، به طوری که قبیلة بنی شیبان آنچه را از راهزنی به دست می آوردند، در آنجا نگه می داشتند. در سال 500، اتابک چاوُلی ، بوازیج را تصرف کرد و برخلاف سوگندش مبنی بر حمایت از مردم ، چهار روز تمام آنجا را غارت کرد (همان ، ج 8، ص 238). در 521 نیز عمادالدین زنگی ، که در موصل به قدرت رسیده بود، فتوحاتش را در شرق با فتح بوازیج آغاز، و آنجا را پایگاه خود کرد (همان ، ج 8، ص 324).

در اوایل قرن چهارم ، مالیات این ناحیه نهصدهزار درهم (قدامة بن جعفر، ص 245،250)، و در قرن هشتم حقوق دیوانی آن چهارده هزار دینار بوده است (حمدالله مستوفی ، ص 103).

گروهی از دانشمندان به بوازیج منسوب اند، از جمله منصوربن علی بن عاذل بن یحیی بوازیجی بجلی (متوفی

501)، فقیهی دانشمند که فقه را از علی بن اسحاق فیروزآبادی آموخت و از او حدیث شنید و روایت کرد (یاقوت حموی ،

ج 1، ص 750).

---

منابع :
(1) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1405/1985؛
(2) ابن خرداذبه ، کتاب المسالک و الممالک ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(3) اسماعیل بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم البلدان ، چاپ رینود و دیسلان ، پاریس 1840؛
(4) احمدبن یحیی بلاذری ، فتوح البلدان ، ترجمة محمد توکل ، تهران 1367 ش ؛
(5) حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی ، کتاب نزهة القلوب ، چاپ گی لسترنج ، لیدن 1919، چاپ افست تهران 1362 ش ؛
(6) قدامة بن جعفر، کتاب الخراج ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
علی بن حسین

(7) مسعودی ، مروج الذّهب و معادن الجوهر ، بیروت 1393/1973؛
(8) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965.

/ حسین قرچانلو /