responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1951

 

بنیاد پهلوی ، از بنیادهای مهمّ اقتصادی ، فرهنگی وابسته به دربار پهلوی (بعد از انقلاب اسلامی : بنیاد علوی ). پس از آنکه رضاشاه پهلوی (حک : 1304ـ1320 ش ) ناچار به استعفا شد و از ایران تبعید گردید، موج اعتراض و نارضایتی علیه روشهای غاصبانة وی و فریاد دادخواهی برای بازپس گرفتن اموال و املاکی که در زمان او تصاحب شده بود، پدیدار شد و به مجلس و مطبوعات کشید (برای نمونه رجوع کنید به صورت مذاکرات مجلس شورای ملّی ، دورة دوازدهم قانونگذاری ، ج 2، ص 777ـ 778؛ ترکمان ، ص 101ـ 114). محمدرضا پهلوی (حک : 1320ـ1357 ش ) در نخستین اقدامات خود برای جلوگیری از اوج گرفتن اعتراضات ، و احتمالاً به توصیة محمدعلی فروغی ، در جلسة سی ام شهریور تمام املاک ، مستغلات و کارخانجاتی را که از طریق پدرش به نام وی شده بود، به دولت واگذار کرد تا در عمران و آبادانی کشور و امورخیریه صرف شود و اگر کسانی باشند که نسبت به املاک ، ادعای غبنی داشته باشند، پس از رسیدگی به شکایت آنها از محل همین املاک رفع ادّعا بشود ( سالنامة پارس ، بخش 1، ص 115). امّا بعد از گذشت 7 سال ، دولت لایحه ای به مجلس فرستاد که براساس آن بسیاری از آن املاک و مستغلات به مالکیت محمدرضا پهلوی بازمی گشت . این لایحه در 20 تیر 1328 در یک مادّة واحده به این ترتیب تصویب شد که اموال مزبور به نام «موقوفة خاندان پهلوی » نامیده و عواید ناشی از این داراییها صرف امور خیریه شود. محمدرضا پهلوی دستور تأسیس «سازمان املاک و مستغلات پهلوی » را جهت ادارة داراییهای مذکور صادر کرد ( گاهنامة پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی ، ج 1، ص 569 ـ570، 595؛ دایرة المعارف فارسی ، ذیل «پهلوی ، بنیاد»). در 1337 ش به فرمان وی «بنیاد پهلوی » تأسیس شد و بخشی از مایملک شاه از مهمانخانه ها، سهام کارخانه ها، شرکتها و بانکها در اختیار این بنیاد قرار گرفت . این بنیاد جایگزین «سازمان املاک و مستغلات پهلوی » شد و در مهر 1340، شاه فرمان وقف دارایی بنیاد پهلوی به امور خیریه را صادر کرد ( ایرانشهر ، ج 2، ص 181؛ آوری ، ج 3، ص 152؛ بنیاد پهلوی ، ص 11). علاوه بر اینها، مبالغ هنگفتی از درآمد نفت ، به صورت اعتبارات بانکی ، در اختیار بنیاد پهلوی قرار گرفت . گرچه اهداف این بنیاد، خیرخواهانه و در جهت توسعة آموزش و پرورش ، اعطای بورس تحصیلی و از این قبیل مطرح می شد (بنیاد پهلوی ، ص 7)، این بنیاد با داشتن 207 مؤسسة اقتصادی از قبیل شرکتهای ساختمانی ، معدنی ، کشاورزی ، بیمه و بانک و هتلها و کازینوها (قمارخانه ها) و کاباره ها و مراکز فساد، سلامت نظام اقتصادی را برهم می زد و زمینة انحطاط اجتماعی و اخلاقی را به وجود می آورد (مدنی ، ج 2، ص 212ـ213؛ بنیاد پهلوی ، ص 20ـ21؛ نجاتی ، ج 1، ص 491ـ493؛ ابتهاج ، ج 2، ص 550).

محمّدرضا پهلوی ، در آخرین ماههای سلطنتش ، همزمان با اوج گیری انقلاب اسلامی ، کلیة املاک اختصاصی خود را به بنیاد پهلوی انتقال داد. پس از پیروزی انقلاب ، این بنیاد، به «بنیاد علوی » تغییر نام یافت و سرپرست آن در اسفند 1357 از سوی نخست وزیر دولت موقت ، منصوب شد. با تصویب قانون ملی شدن بانکها و شرکتهای بیمه و بازرگانی در خرداد 1358، سهام بنیاد پهلوی در بانکها و شرکتهای ملی شده به تملک دولت درآمد. بعد از تأسیس «بنیاد مستضعفان » و ایجاد سازمانهای تخصصی آن ، بخشهای مختلف بنیاد علوی ، مانند کارخانه ها و هتلها به سازمانهای تابعة بنیاد مزبور انتقال یافت و فقط املاک بنیاد پهلوی همچنان در اختیار بنیاد علوی ماند. سپس طبق حکم دادگاههای ویژة اصل 49 قانون اساسی ، در بهمن 1374، کلیة اموال و املاک بنیاد علوی به مالکیت «بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی * » درآمد و این حکم به سازمان ثبت اسناد و املاک ابلاغ شد. از آن تاریخ ، بنیاد علوی تنها با نام حقوقیِ «بنیاد علوی » باقی ماند و شرکت خدمات مهندسی و شهرسازی علوی ، از شرکتهای تابعة بنیاد مستضعفان ، با همکاری کارکنان بنیاد علوی ، تصدی فروش آن املاک را به وکالت از سوی بنیاد مستضعفان برعهده گرفت . کار این شرکت ، واگذاری عرصة املاک ، با شرایط سهل ، به کسانی است که مالک اعیانی آنها هستند (کاویانی ، مصاحبة مورخ 7 بهمن 1377).


منابع :
(1) پیتر آوری ، تاریخ معاصر ایران از کودتای 28 مرداد 1332 تا اصلاحات ارضی ، ترجمة محمد رفیعی مهرآبادی ، ج 3، تهران 1368ش ؛
(2) ابوالحسن ابتهاج ، خاطرات ابوالحسن ابتهاج ، چاپ علیرضا عروضی ، تهران 1371 ش ؛
(3) ایرانشهر ، تهران : کمیسیون ملی یونسکو در ایران ، 1342ـ1343 ش ؛
(4) بنیاد پهلوی ، کارنامة بنیاد پهلوی ، تهران 1346 ش ؛
(5) محمد ترکمان ، «نگاهی به اموال منقول و غیرمنقول رضاشاه »، در تاریخ معاصر ایران : مجموعة مقالات ، کتاب هفتم ، تهران : مؤسسة پژوهش و مطالعات فرهنگی ، 1374 ش ؛
(6) دایرة المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران 1345ـ1374 ش ؛
(7) سالنامة پارس ، سال 17 (1321 ش )؛
(8) احمد کاویانی ، شرکت خدمات مهندسی و شهرسازی علوی ، تهران ، مصاحبه ، 7 بهمن 1377؛
(9) گاهنامة پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی : فهرست روزبروز وقایع سیاسی ، نظامی ، اقتصادی و اجتماعی ایران از 3 اسفند 2479 تا 30 اسفند 2535 ، ( تهران 1355 ش ) ؛
(10) جلال الدین مدنی ، تاریخ سیاسی معاصر ایران ، قم 1361ـ 1362 ش ؛
(11) غلامرضا نجاتی ، تاریخ سیاسی بیست و پنج سالة ایران : از کودتا تا انقلاب ، تهران 1371 ش ؛


/ منیژه ربیعی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1951
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست