بنان ، غلامحسین ، خوانندة سرشناس ایرانی . وی در 1290 ش در انگه رودِ نور به دنیا آمد (جهانگیری ، ص 12؛ ملاّ ح ، «زندگی نامه ی بنان »، ص 31). محیط خانواده او را به موسیقی علاقه مند کرد و با استعدادی که در فراگیری موسیقی داشت توانست پیش از ده سالگی برخی از تصانیف مشهور و قطعات ساده را با ارگهای معمول در اواخر دوران قاجار بنوازد. بنان در حضور مرتضی نی داود * ، استاد تار، قابلیت خود را در آوازخوانی نشان داد و نخستین درسها را از او گرفت (ملاّ ح ، «زندگی نامه ی بنان »، ص 32ـ33). سپس به محضر میرزا طاهر ضیاء رسایی ، ملقب به ضیاءالذاکرین ، راه یافت و فنون اجرای آواز ایرانی را آموخت . چندی نیز از استاد ناصر سیف تعلیم گرفت (همان ، ص 37). همزمان با این آموزشها، تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسة ثروت و مدارس دیگر دنبال کرد. بنان علاوه بر آموزش حضوری نزد اساتید، از طریق صفحات خوانندگانی مانند سیدحسن طاهرزاده و اقبال آذر (اقبال السلطان ) نیز با رموز خوانندگی آشنا شد (میرعلی نقی ، ص 193).

بنان از 1315 ش وارد مشاغل دولتی شد و در ادارة کل کشاورزی ، شرکت ایران بار و ادارة کل غلّه و نان ، مسئولیتهایی به عهده داشت (ملاّ ح ، «زندگی نامه ی بنان »، ص 39). در سالهای دهة 1320 ش ، بنان از طریق کلنل علینقی وزیری ، با روح الله خالقی * آشنا شد و با ورود به «انجمن موسیقی ملی » که خالقی دایر کرده بود، به صحنه های اجرایی موسیقی راه پیدا کرد و در کنار خوانندگان و نوازندگان معروف و سرشناس روزگار، آوازه ای بلند یافت (نواب صفا، ص 208ـ 209؛ میرعلی نقی ، ص 194). با تأسیس برنامة «گلها» در نیمة اول دهة 1330 ش ، بنان به عنوان عضو اصلی این برنامه در اجرا و ضبط موسیقی در بخشهای مختلف آن حضور یافت (میرعلی نقی ، همانجا). وی در 1336 ش در پی سانحة رانندگی ، بینایی

چشم راست خودرااز دست داد (ملاّ ح ، «زندگی نامه ی بنان »، ص 47ـ 49).

اوج پختگی کاروشهرت بنان در سالهای 1334ـ 1344ش بودکه ساخته های آهنگسازان بنام بسیاری را اجرا کرد. بعلاوه ، اشعار بسیاری از شعرای قدیم و جدید ایـران را با همنـوازی هنرمندانی چون ابوالحسن صبا اجرا کرد (همان ، ص 194ـ 195). اهل فن ، حدود 350 اثر به او نسبت داده اند که در آرشیوهای خصوصی نگهداری می شود و فهرستی از آن نیز در کتاب از نور تا نوا (ص 275، 294ـ305) انتشار یافته

است . از این میان ترانة «ای ایران » از شهرت خاصی برخوردار است . در 1375ـ1376 ش برگزیدة آثار او به نام «شاخه گل » منتشر شد.

بنان از 1345 ش ، از صحنه های اجرایی موسیقی کنار رفت . نابسامانی و آشفتگی پخش موسیقی ایرانی در رادیو و تلویزیون ، گوشه نشینی او را به نوعی اعتراض اجتماعی بدل کرد. این اعتراض در مصاحبه های او بخوبی نمایان است (میرعلی نقی ، ص 196ـ197).

بنان حوصلة لازم برای معلمی آواز نداشت و از شاگردان هنرستان او کسی شناخته نیست . امّا از میان شاگردان خصوصی او کاوه دیلمی شهرت دارد (همان ، ص 197). بنان در 8 اسفند 1364، بر اثر بیماری مزمن جهاز هاضمه درگذشت و پیکرش در امامزاده طاهر ( در حومة کرج ) به خاک سپرده شد (آور، ص 18ـ19).

غلامحسین بنان خواننده ای با حُسن صوت خدادادی (رجوع کنید به ملاّ ح ، «زندگی نامه ی بنان »، ص 41، 43، به نقل از روح الله خالقی ) و صاحب شیوة خاص در اجرای آواز ایرانی شناخته می شود (نواب صفا، ص 210؛ یارشاطر، ص 225). وی با وجود بهره گیری از اساتید سنت گرای قدیم ، چندان به نظام منضبط زیبایی شناسیِ ویژة ردیف و یا اصول و ظرایف تلفیق صحیح شعر با موسیقی که در مکتب قدما حائز اهمیت است ، پایبند نبود. ازینرو وی را به رغم بسیاری از ستایندگانش نمی توان خواننده ای سنتی با معیارهای دورة قاجار دانست ؛ ولی حتی با قبول این ادعا، تأثیر مقلّدانه ای که از سید حسین طاهرزاده ، قمرالملوک وزیری ، و مهمتر از همه از ادیب خوانساری (تجویدی ، ص 65) گرفته است قابل انکار نیست . با اینهمه بنان ، در برابر آثار ویژة وزیری که از تجددخواهی هنر غربی الهام گرفته بود، به شیوة خالقی که به موسیقی سنتی تمایل داشت گرایش نشان می داد. ظاهراً شهرت بنان به شاخص بودن در مکتب وزیری ، گذشته از روابط نزدیک خانوادگی با وزیری ، خالقی ، ملاح و معروفی ، به سبب اجراهای به یادماندنی او در کنسرتهای انجمن موسیقی ملی بوده است . گرمی صدا، شمردگی تحریرها، حسن انتخاب اشعار و احساس سرشار او باعث شد که در رده ای بالاتر از خوانندگان مشهور مکتب وزیری قرار گیرد. بنان با شیرین نوازان اصالت پیشة رادیو تهران نیز ارتباط داشت و آثار فراوانی با آنها اجرا کرد. برجسته ترین این افراد، مرتضی محجوبی است که از نظر سبک هنری و فضای اجرا با بنان همانند بود. به همین دلیل بهترین و بیشترین آثار بنان حاصل همکاری وی با مرتضی محجوبی است . بنان با وجود وسواس در پرهیز از اجراهای غیر متین و مجلسی (تجویدی ، ص 60) که بر حرمت و منزلت او می افزود، از ارضای سلیقة شنوندگان آسان پسند نیز عار نداشت و بعضی از تصانیف و ترانه های عامه پسند و در عین حال متین را نیز اجرا می کرد. در تحلیلهایی که بیشتر از دیدگاه اصحاب مدرسة کلنل وزیری ناشی شده است ، چند خصوصیت اصلی و فرعی برای صدا و آواز وی شمرده شده (ملاّ ح ، «استاد غلامحسین بنان ...»، ص 187ـ189) و بر اساس همین خصوصیات ، او را مطرحترین خوانندة معاصر پنداشته اند (همو، «زندگی نامه ی بنان »، ص 43، به نقل از روح الله خالقی ) که سخنی جالب توجه و البته قابل تأمل است .

---

منابع :
(1) پری دخت آور (بنان )، «همسرم بنان »، علی تجویدی ، «هم نوای من »، علی اصغر جهانگیری ، «آنچه گفتنی است »، حسینعلی ملاّ ح ، «استاد غلامحسین بنان و آواز او»، همو، «زندگی نامه ی بنان »، علیرضا میرعلی نقی ، «با یاد آن صدای مخملی »، اسمعیل نواب صفا، «بنانی که من می شناختم »، احسان یارشاطر، «حریری در رهگذر نسیم »، در از نور تا نوا: غلامحسین بنان استاد آواز ایران ، چاپ داریوش صبور، تهران 1369 ش .

/ سیدعلیرضا میرعلی نقی /