بَناکَت ، صورت درست تر این نام ، چنان که مقدسی (ص 277، سطر1) آورده بِناکَث یا پِناکَث است که در سُغدی به شکل بِنیکَث یا بُنیکَث به معنای «شهر عمده ، پایتخت » به کار رفته ( ابن خرداذبه (ص 27) آن را به صورت بَناکَت ضبط کرده است ) ، اما جوینی (ج 1، ص 47) به صورت فَناکَت یا فَناکَنت آورده است . این شهرِ کوچک در محل التقای رود ایلاق (اکنون آهنگران / آنگرن ، که در جانب راست شهر جاری است ) با سیحون (در فارسی : خَشَرت رجوع کنید به حدودالعالم ، ص 118، 210 به بعد، و نیز همان کتاب ، ص 72 که از آن با نام اوزگند یاد شده است )، تقریباً در جنوب شرقی تاشکند (چاچ / شاش ) قرار دارد و روزگاری شهری آبادان بود ( حدودالعالم ، ص 118)، اما حصار نداشت و مسجد جامع آن در بازار قرار گرفته بود (مقدسی ، ص 277؛ نیز رجوع کنید به خوارزمی در نالینو، ص 36؛ یاقوت حموی ، ج 1، ص 740). در 616، سپاهی از مغولان ، که منابع ، عدة آن را 000 ، 5 تن ذکر کرده اند، به فرماندهی الغ نویان و سکتور بناکت را گشودند و ساکنان آن را یا از دم تیغ گذراندند یا به عنوان سپاه مهاجم برای محاصرة شهرهای دیگر به خدمت گرفتند. در منابع به ویران شدن ابنیة شهر به دست مهاجمان اشاره ای نشده است (رجوع کنید به جوینی ، ج 1، ص 70ـ74؛
میرخواند، ص 140).

پیداست که در سده های بعد، بناکت راه زوال پیموده است ؛
زیرا در794 به فرمان تیمور «بازسازی » و به نام پسرش به «شاهرخیه » موسوم شد (رجوع کنید به شرف الدین علی یزدی ، ج 2، ص 636). در سده های نهم تا یازدهم از این محل به عنوان دژی استوار یاد شده ، اما بعدها بار دیگر رو به زوال نهاده است . ویرانه های آن (که اکنون «شرقیه » نام دارد) هنوز موجود است و در 1293/ 1876، برای نخستین بار، یک هیئت روسی در آنجا به کاوش پرداخت .

---

منابع :
(1) ( ابن خرداذبه ، کتاب المسالک والممالک ، چاپ دخویه ، لیدن 1967 ) ؛
(2) عطاملک بن محمد جوینی ، کتاب تاریخ جهانگشای ، چاپ محمدبن عبدالوهاب قزوینی ، لیدن 1329ـ1355/ 1911ـ1937؛
(3) شرف الدین علی یزدی ، ظفرنامه ، چاپ ال'ه داد، کلکته 1885ـ1888؛
(4) محمدبن احمد مقدسی ، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، چاپ دخویه ، لیدن 1877؛
(5) محمدبن خاوندشاه میرخواند، روضة الصفا ، چاپ جابر؛
(6) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873؛


(7) W. Barthold, Turkestan down to the Mongol invasion , London 1928, 169;
(8) H ¤ udu ¦ d-al ـ A ¦ lam= The regions of the world , tr. V. Minorsky, London 1937;
(9) G. Le Strange, The lands of the Eastern Caliphate , 2nd ed., Cambridge 1930, 482 (با ذکر تاریخی غلط برای بازسازی شهر) ;
(10) J. Markwart, Wehro ¦ t und Arang , Leiden 1938, 162-163, note;
(11) V. Minorsky, "Addenda to the Hudud al- ـ Alam ", BSOAS , XVII/2 (1955), 262;
(12) C. A. Nallino, al Huwa ¦ rizmi e il suo rifacimento della geografia di Tolomeo , Rome 1895;
(13) B. Spuler, Die Mongolen in Iran 2 , Berlin 1955, 28, 417ff.

/ اشپولر ( د. اسلام ) /