responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1797

 

بنّا ، محمد بن یوسف ، از محدّثان و صوفیان اصفهان در قرن سوم هجری . نام کامل او را محمدبن یوسف بن معدان بن یزید الثقفی و کنیه اش را ابوعبدالله آورده اند. تاریخ ولادت بنّا معلوم نیست . وی نخستین کسی است که در اصفهان صوفی نامیده شد (انصاری ، ص 110ـ 111). علی * بن سهل اصفهانی ، صوفی معروف اصفهان ، از اصحاب اوست (سلمی ، ص 233) و صوفیان دیگر اصفهانی در قرنهای سوم و چهارم از پیروان او به شمار می آیند. وی جدّ مادری پدر ابونعیم اصفهانی بوده است (ابونعیم ، 1931ـ 1934، ج 2، ص 93). عبدالله بن محمدبن حیّان معروف به ابوشیخ (274ـ 369) مورخ مشهور، همراه پدرش او را بارها دیده بوده است و در کتاب طبقات المحدثین باصبهان او را مستجاب الدعوه خوانده و سخنانی از او نقل کرده است (ج 3، ص 172). ابومنصور * اصفهانی (ص 41) نیز خود را در تصوّف پیرومکتب وی می داند. خواجه عبدالله انصاری او را پیرو مذهب احمدبن حنبل دانسته است (ص 111).

بنّا در جوانی به جمع آوری و کتابت حدیث مایل شد و علاوه بر مشایخ اصفهان با مشایخ شهرهای دیگر از جمله شام و بصره نیز ملاقات کرد. عدة مشایخ او را تا ششصد تن ذکر کرده اند. سپس به تصوف روی آورد و در 245 راهی مکه شد. در این هنگام وی هنوز جوان بود. در یکی از سفرهایش همراه ابوتراب نخشبی * بوده و گفته اند که فتح * موصلی (متوفی 225) را نیز ملاقات کرده است (ابونعیم ، 1931ـ1934، ج 2، ص 220؛ ابن جوزی ، ج 4، ص 83؛ ابن مُلَقِّن ، ص 404؛ جامی ، ص 105؛ ابونصر سرّاج ، ص 325ـ326؛ انصاری ، همانجا؛ پورجوادی ، ص 11).

محمدبن یوسف مانند ملامتیان نیشابور و پاره ای از صوفیان به کسب معتقد بود و از راه بنّایی امرار معاش می کرد و به همین دلیل بنّا خوانده شده است . روزها بنّایی می کرد و چنانکه گفته اند شبها تا صبح در کوهی نزدیک اصفهان به عبادت می پرداخت و از خدا طلب معرفت می کرد (پورجوادی ، همانجا). او در 286 وفات یافت و در اصفهان در محلة روشاباد (امروزه : خواجوی قدیم ) به خاک سپرده شد (ابونعیم ، 1931ـ1934، ج 2، ص 93، 220؛ مهدوی ، ص 111).

بنّا در زمان حیات نزد صوفیان بغداد معروف بود. جنید بغدادی در نامه ای که به علی بن سهل اصفهانی نوشت از او خواست تا از شیخ خود، محمدبن یوسف ، سؤال کند که چه چیز بر او غالب است . علی بن سهل پرسید و شیخ در پاسخ آیة 21 سورة یوسف را تلاوت کرد که می فرماید: «واللّه غالب علی امره » (جامی ، همانجا؛ پورجوادی ، ص 12). بنّا در حدیث و زهد و تصوف صاحب تألیفاتی بوده و ابوشیخ می نویسد که آنها را دیده است (ابوشیخ ، همانجا). عناوین کتابهای منسوب به او عبارت است از: کتاب السنة ( فی الاعمال )؛ بستان العارفین (ابومنصور اصفهانی ؛ انصاری ، همانجاها)؛ معاملات القلوب و کتاب الصبر (صفدی ، ج 5، ص 244). از او سخنانی در باب معرفت و علم بر جای مانده است (رجوع کنید به ابونعیم ، 1387، ج 10، ص 402ـ403). بنّا را نباید با زاهد اصفهانی قرن دوم ، محمدبن یوسف بن معدان بن سلیمان معروف به «عروس الزهّاد» (متوفی 184) اشتباه کرد؛ اشتباهی که انصاری (همانجا) کرده است .


منابع :
(1) ابن جوزی ، صفة الصفوة ، چاپ محمود فاخوری و محمد رواس قلعه جی ، حلب 1389ـ1393/ 1969ـ1973؛
(2) ابن مُلَقِّن ، طبقات الاولیاء ، چاپ نورالدین شریبه ، بیروت 1406/1986؛
(3) عبدالله بن محمد ابوشیخ ، طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها ، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و کسروی حسن ، بیروت 1409؛
(4) معمربن احمد ابومنصور اصفهانی ، کتاب المنهاج والمسائل والوصیة ، چاپ نصرالله پورجوادی ، معارف ، دورة 6، ش 3 (آذر ـ اسفند 1368)؛
(5) عبدالله بن علی ابونصر سراج ، کتاب اللمع فی التصوف ، چاپ رینولد آلن نیکلسون ، لیدن 1914؛
(6) احمدبن عبدالله ابونعیم ، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء ، بیروت 1387/1967؛
(7) همو، کتاب ذکر اخبار اصبهان ، چاپ سون ددرینگ ، لیدن 1931ـ1934، چاپ افست تهران ( بی تا. ) ؛
(8) عبدالله بن محمد انصاری ، طبقات الصوفیة ، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری ، چاپ حسین آهی ، تهران 1362 ش ؛
(9) نصرالله پورجوادی ، «گزارشهای ابومنصور اصفهانی در سیر السلف و نفحات الانس »، معارف ، دورة 14، ش 3 (آذر ـ اسفند 1376)؛
(10) عبدالرحمان بن احمد جامی ، نفحات الانس ، چاپ محمود عابدی ، تهران 1370 ش ؛
(11) محمدبن حسین سلمی ، طبقات الصوفیة ، چاپ نورالدین شریبه ، قاهره 1389/1969؛
(12) خلیل بن ایبک صفدی ، کتاب الوافی بالوفیات ، ج 5، چاپ س . دیدرینغ ، ویسبادن 1389/1970؛
(13) مصلح الدین مهدوی ، تذکرة القبور،یا، دانشمندان و بزرگان اصفهان ، اصفهان 1348 ش .

/ نصرالله پورجوادی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1797
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست