بَمبارَه (بامباره / بامبارا) ، گروه قومی و زبانی ساکن درة رود نیجر علیا در مالی . بمباره ها که علاوه بر مالی در سنگال ، گینه ( آمریکانا ، ذیل «بمباره »؛ > اطلس زبانهای جهان < ، نقشة 113) و ساحل عاج (رابرتس ، ذیل مادّه ) پراکنده اند، خود را از گروه بزرگ مندینکا از اقوام بزرگ افریقای باختری می دانند (دیویدسن ، ص 261). آنان گروه قومیِ اکثریت را در مالی تشکیل می دهند و با جمعیتی حدود دو تا سه میلیون تن ( آمریکانا ، ذیل «مالی »؛ رابرتس ، همانجا)، 40% جمعیت مالی ( آمریکانا ، همانجا)، از نفوذ بسیاری برخوردارند (رابرتس ، همانجا).

زبان بمباره ها از مهمترین زبانهای 26 گانة گروه مندایی غربی است که خود از زبانهای آتلانتیک غربی از انشعابات زبانهای نیجر کنگوست ( آمریکانا ، همانجا؛ > اطلس زبانهای جهان < ، نقشه های 109، 112) که به عنوان زبانی درون قومی وسیعاً بدان تکلّم می شود ( > تاریخ عمومی افریقا < ، ج 8، ص 526) و برای نگارش آن از خطی خاص و بومی استفاده می شود ( بریتانیکا ، ذیل «بمباره »)، و گرچه زبان تجاری و اداری آنها فرانسه است ( آمریکانا ، همانجا).

افسانه های نژادی بمباره ها، آنان را از اخلاف بامانا می داند که در قرن هفتم /سیزدهم از سلطة اربابان خود گریختند. در متون تاریخی مسلمانان واژة بامانا به معنی کافر به کار رفته است (رابرتس ، همانجا). این قوم در فاصلة 906ـ 1215/ 1500ـ 1800، دو حکومت مهم یکی به مرکزیت سگو در مالی کنونی و دیگری در منطقه ای بین مالی و سنگال تشکیل دادند ( آمریکانا ، ذیل «بمباره »). گرچه این دو حکومت بت پرست بودند، از استخدام نیروهای مسلمان و حتی پذیرش نفوذ روحانیان مسلمان ابایی نداشتند (رابرتس ، همانجا). این سالها شاهد حملات پیاپی بمباره همراه فولانی * ها و طوارق * به تمبوکتو ( بریتانیکا ، ذیل «تمبوکتو») و نیز یورشهای آنان به قبیلة بازرگان و مسلمان سونینکه (که بمباره ها آنان را ماراکا می نامند) بود (رابرتس ، همانجا). در این دوره گسترش اسلام در میان بمباره از راه بازرگانی و جهاد و غزا رو به فزونی نهاد ( > تاریخ عمومی افریقا < ، ج 5، ص 905). در 1852 حاج عمربن سعیدتال (1212ـ1281/ 1797ـ1864) بنیانگذار حکومت پادشاهی توکولر، بمباره ها را مطیع خود ساخت ( بریتانیکا ، ذیل «عمر تال »)، اما جانشینان وی در کار گسترش اسلام و از میان بردن مذاهبِ بومیِ جاندارپندارانه (آنیمیستی ) چندان موفق نبودند و سرکردگان نظامی بمباره سی سال در برابر آنان مقاومت کردند (رابرتس ، همانجا). در ( فاصلة سالهای 1307 تا 1318 ) / دهة نود سدة نوزدهم ، با معاهده ای بین سلطان سگو و فرانسویان ، دروازه های سرزمین بمباره به روی اروپاییان گشوده شد و در 1322/1904، این سرزمینها رسماً مستعمرة فرانسه شد ( آمریکانا ، همانجا). با اینکه در 1330/1912 تعداد اندکی (حدود 3%) از بمباره ها مسلمان بودند، استعمار فرانسه با افزایش فرصتهای بازرگانی در افریقای غربی و گسترش روابط شهرهای این منطقه ، نفوذ اسلام را در جوامع بومی افریقا تسهیل کرد. یکی از دولتمردان فرانسوی در 1327/1909 از نفوذ اسلام و رویارویی جوانان مسلمان با والدین خود که بر کیش قدیم بودند، گزارش می دهد. از 1324 ش / 1945 به بعد، روند گرایش به اسلام در میان بمباره ها افزایش یافت . مراسم و اعیاد اسلامی و شرکت در نماز جمعه ، پذیرفتن تقویم قمری مسلمانان که از نظر تغییرات فصول با موقعیت اقلیمی سرزمین بمباره ها منطبق است ، از نشانه های گسترش اسلام در میان این قوم به شمار می آید. هم اکنون در میان مسلمانان بمباره طریقت قادریه مریدان بسیار دارد. پشتیبانی مالی عربستان سعودی نیز نفوذ وهابیان را گسترش داده است (رابرتس ، همانجا). جنبش مذهبی حمالیه نیز در میان بمباره های سنگال پیروانی دارد (کوک ، ص 173).

اقتصاد این قوم کاملاً متکی بر کشاورزی است . بمباره ها شهرت سنّتی خود را به عنوان کشاورزان ورزیده با سازمانهای اجتماعی ـ تعاونی و شیوة محلی ادارة جوامع روستایی که مناسب شیوة تولید کشاورزی خودشان است ، هنوز حفظ کرده اند ( آمریکانا ، ذیل «مالی »؛ رابرتس ، همانجا). محصول عمدة آنان بادام زمینی ، برنج و پنبه است ( بریتانیکا ، ذیل «بمباره »). امروزه نیز، با وجود مسلمان بودن ، بمباره ها صورتک بز کوهی و مجسمه های کوچک و بزرگ مادینه ای می سازند که در جشنهای بذرپاشی و برداشت محصول از آن استفاده می کنند (برای دین بمباره پیش از گسترش اسلام در میان آنان رجوع کنید به > دایرة المعارف دین < ، ذیل « Bambara religion »). این دست ساخته ها در میان اروپاییان از جذابترین و زیباترین نمادهای فرهنگی و آثار هنری افریقا محسوب می شود (ماکه ، ص 202؛ آمریکانا ، ج 24، ص 465؛ بریتانیکا، میکروپدیا ، ذیل «سگنی ـ کون »، ماکروپدیا ، ذیل «ماسکها »).

---

منابع :
(1) بزیل دیویدسن ، افریقا: تاریخ یک قاره ، ترجمة هرمز ریاحی و فرشته مولوی ، تهران 1 ش ؛
(2) ژوزف کوک ، مسلمانان افریقا ، ترجمة اسدالله علوی ، مشهد 1373 ش ؛
(3) ژاک ماکه ، تمدن سیاهان : تاریخ ، فنون ، هنرها، جوامع ، ترجمة اسدالله علوی ، مشهد 1369 ش ؛


(4) Atlas of the world's languages , ed. Christopher Moseley and R. E. Asher, London 1994;
(5) The Encyclopedia Americana , Danbury 1984, s.vv. "Bambara", "Mali" (by David Robinson), "Sculpture" (by D. Black);
The Encyclopedia of religion , ed. Mircea Eliade, New York

(6) 1987, s.v. "Bambara religion" (by Dominique Zahan);


(7) General history of Africa , Paris 1992-1993;
(8) The New Encyclopaedia Britanica , Chicago 1985, Macropaedia, Micropaedia ;
(9) Richard Roberts, "Bambara", in Muslim peoples: a world ethnographic survey , ed. Richard V. Weekes, Westport, Connecticut 1984.

/ افسانه منفرد /