بَلَوی ، ابومحمد عبدالله بن محمد مَدینی ، مورخ مصری . از سال تولد و وفاتش اطلاعی در دست نیست ، اما به احتمال بسیار در قرن چهارم می زیسته است . وی از قبیلة بَلیّ، شاخه ای از بنی قُضاعه بود که در نواحی مختلف حجاز و شام و مصر پراکنده بودند. ابن ندیم (ص 243)، نخستین کسی است که از او نام برده و گفته است : «وی مردی خطیب و فقیه و دانشمند بود.» بلوی کتابهای متعددی تألیف کرد، از جمله : کتاب الابواب ، کتاب المعرفة ، و کتاب الدین و فرائضه . این آثار همه مفقود شده اند، اما او به سبب کتاب دیگرش ، سیرة احمدبن طولون ، بسیار شهرت دارد. حدود 1314 ش ، محمد کُردعلی نسخه ای بسیار قدیمی از این تاریخ گرانبها را در کتابخانة ظاهریة دمشق پیدا کرد و آن را با مقدمه ای طولانی و شرحی مفید انتشار داد (دمشق 1939). او بلوی را نویسنده ای اسماعیلی پنداشته بود، اما ایوانف ، ابوعبدالله زنجانی و عبدالحمید عَبّادی نظر او را اشتباه دانسته اند.

( از میان رجال شناسان شیعه ، طوسی در الفهرست تنها به نقل مطالب ابن ندیم پرداخته است (ص 194ـ195). لیکن ابن غضائری ، وی را کذّاب و وضّاع ، و حدیث او را بی اعتبار دانسته است (خوئی ، ج 10، ص 303). نجاشی نیز ذیل ترجمة محمدبن حسن جعفری ، که از مشایخ بلوی است ، وی را جَرح کرده و در روایت ، ضعیف دانسته است (ص 324). برخی روایات بلوی ، این دیدگاه را تأیید می کند (رجوع کنید به همان ، ص 303؛ خوئی ، ج 10، ص 303-304). افزون بر این در ) میزان الاعتدال ذهبی و لسان المیزان ابن حجر عسقلانی نیز از بلوی نام برده شده است و ( با استناد به گفتة دارقُطنی ، ) او را جاعل حدیث دانسته اند. ازینرو نمی توانسته اند به او استناد کنند. به گفتة ابن حجر عسقلانی (ج 3،ص 338)، کتاب سفرنامة امام شافعی ( رحلة الشافعی ) را بلوی نوشته ، اما بیشتر مطالب آن ساختگی است . کتاب سیرة ابن طولون او برای آگاهی از تاریخ این پادشاه بزرگ ، و تاریخ مصر و خلافت عباسی و تاریخ خاور نزدیک در نیمة دوم قرن سوم ، مهمترین منبع به شمار می آید. این کتاب از کتابهای مشابه در همین باب (مانند سیرة ابن طولون تألیف ابن دایه که ابن سعید آن را در المغرب تلخیص کرده ، کتاب المکافأة تألیف همو؛ اخبار سیبویه المصری تألیف ابن زُلاق ؛ و کتاب الولاة و القضاة تألیف کندی ) مفصلتر است .

بلوی یقیناً پس از ابن دایه وفات یافته ؛ نیز می دانیم که ابن دایه بعد از 330 درگذشته است . میان دو کتاب سیرة ابن طولونِ این دو، تشابهات بسیاری وجود دارد، هر چند که سیرة بلوی مفصلتر است . به گفتة کُردعلی ، بلوی کتاب خود را از کتاب ابن دایه رونویسی کرده است . اما شاید هر دو منبع مشترکی داشته اند که همان اسناد رسمی محفوظ در «دیوان الانشاء» بوده که احمدبن طولون در مصر تأسیس کرده بوده است (رجوع کنید به بلوی ، ص 100ـ101، 111، 122، 124، 228ـ229).

سیرة بلوی به چند دلیل بی نظیر است : 1) چون تاریخ نگارش آن نیمة اول قرن چهارم است ، از کهنترین کتب تاریخی اسلامی است که در مصر تألیف یافته ؛ 2) تاریخ مصر و شام در عصر ابن طولون ، و سازمانهای اداری آنها مانند دیوان خراج ، شرطه ، قضا، برید و مانند اینها در این کتاب به شیوه ای تازه شرح شده اند؛ 3)مقدار فراوانی از اسناد رسمیِ آن دوره در این اثر جمع شده است .

---

منابع :
(1) ( ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان ، حیدرآباد دکن 1329ـ1331، چاپ افست بیروت 1390/1971 ) ؛
(2) ابن سعید مغربی ، المُغرب فی حلی المغرب ، ج 1، چاپ زکی محمد حسن ، شوقی ضیف ، و سیده اسماعیل کاشف ، قاهره 1935؛
(3) ( ابن ندیم ، کتاب الفهرست ، چاپ رضا تجدد، تهران 1350 ش ) ؛
(4) عبدالله بن محمد بلوی ، سیرة احمدبن طولون ، چاپ محمد کردعلی ، دمشق 1358/1939؛
(5) ( ابوالقاسم خوئی ، معجم رجال الحدیث ، بیروت 1403/1983 ) ؛
(6) محمدبن احمد ذهبی ، میزان الاعتدال فی نقد الرجال ، لکهنو1884؛
(7) ( محمدبن حسن طوسی ، الفهرست ، چاپ محمود رامیار، چاپ افست مشهد 1351 ش ؛
(8) احمدبن علی نجاشی ، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی ، چاپ موسی شبیری زنجانی ، قم 1407 ) ؛


(9) ـ Abd al-H ¤ am ¦ â d Ü Abba ¦ d ¦ â , "S ¦ Ë rat Ah ¤ mad b. Tu ¦ lu ¦ n li-Ab ¦ â Muh. Ü AbdAlla ¦ h... al-Balaw ¦ â ," review in Bulletin of the Faculty of Arts, Alexandria University , I (1943), 1-9.

/ جمال الدین شیال ( د.اسلام ) ، با اضافاتی از ( د. ج . اسلام ) /