بلوشه ، ادگار، خاورشناس و ایران شناس معروف فرانسوی . گابریل ژوزف ادگار بلوشه در 12 دسامبر 1870 در شهر بورژ متولد شد. دورة تحصیلات مقدماتی را با موفقیتهای درخشانی به انجام رساند (قزوینی ، 1325 ش ، ص 14) و وارد مدرسة زبانهای شرقی * شد. عربی ، فارسی ، ترکی و هندی را فراگرفت (دهخدا؛ دایرة المعارف فارسی ؛ د.ا.د.ترک ، ذیل ماده ) و همچنین در مدرسة مطالعات عالی که در زمان ناپلئون سوم تأسیس شده بود و مرکز مطالعات ایران شناسی بود (اورکاد، ص 12، 20)، تحصیل کرد و در همانجا از 1895 تا 1901 به تدریس پرداخت . در 1895، کتابدار کتابخانة ملی پاریس در بخش نسخ خطی و از 1929 معاون آنجا شد. بلوشه در 1928، نشان افتخار(لژیون دنور ) دریافت کرد (قزوینی ، 1325 ش ، همانجا) و در 1935 بازنشسته شد و در 5 سپتامبر 1937 در پاریس درگذشت ( ایرانیکا ذیل ماده ؛ د. ا. د. ترک ، همانجا).

آثار بلوشه نشانة بارزی از فعالیت و تلاش پیگیر و روحیة پژوهشگری اوست . اگرچه بلوشه در کتابداری تحصیلات دانشگاهی نداشت ، اما به جهت دقت و مهارت در فهرست برداری و شناسایی کتابهای شرقی و تألیف آثاری که تنوع ، عمق و وسعت دانش وی را می رساند، در بین خاورشناسان معتبر اوایل قرن بیستم ، جایگاه ویژه ای یافت . مهمترین کار وی ، فهرست برداری از کتابهای خطی کتابخانة ملی پاریس و تصحیح و ترجمة برخی از آنها بوده است .

فهرستهایی که بلوشه تهیه کرده عبارت اند از : > فهرست نسخ خطی شرقی ، عربی ، فارسی و ترکی شارل شفر < (1900)؛ > فهرست نسخ خطی مزدایی (زند، پهلوی ، پارسی و ایرانی آیین زردشت ) < (1900)؛ > صورت نسخ خطی عربی مجموعة دکوردمانش < (1906)؛ > فهرست نسخ خطی عربی ، فارسی و ترکی که دکوردمانش به کتابخانة ملی اهدا کرده است < (1909)؛ > صورت «مجموعة نسخ خطی مسلمانان » دکوردمانش < (1916)؛ > ملاحظاتی در باب نسخ خطی فارسی و عربی مجموعة مارتو < (1923)؛ > فهرست نسخ خطی عربی که در سالهای 1884ـ1924 به دست آمده است < (1925)؛ > فهرست نسخ خطی ترکی < در دو جلد (1932ـ 1933) و > فهرست نسخ خطی فارسی کتابخانة ملی < (1905ـ1934) ( ایرانیکا ، همانجا؛ قزوینی ، 1325 ش ، ص 18).

بلوشه در تاریخ عرب نیز آثاری دارد؛ وی متن عربی و ترجمة النهج السدید و الدر الفرید فی مابعد تاریخ ابن عمید ، نوشتة مفضل بن ابی الفضائل را که تاریخ ممالیک مصر است با عنوان > مفضل بن ابی الفضائل : تاریخ سلاطین ممالیک < در مجلة پاترولوژیا اُریانتالیس در سه شماره منتشر کرد، همچنین السلوک لمعرفة الدول والملوک احمدبن علی مقریزی را با توضیحات تاریخی و جغرافیایی و بعضی از قسمتهای زبدة الحلب فی تاریخ حلب ابن عدیم را به فرانسه برگردانید و در 1895ـ1898 در > مجلة شرق لاتین < منتشر ساخت . در 1902 > پرستش آفرودیت ـ آناهیتا در میان عرب جاهلیت < و در 1920 > سفرنامة کارلیه دو پینون در مشرق زمین < را با حواشی تاریخی و جغرافیایی به طبع رساند ( ایرانیکا ؛ د.ا.د.ترک ، همانجاها؛ دانشنامة ایران و اسلام ، ذیل «ابن عدیم »؛ قزوینی ، 1325 ش ، ص 16ـ17).

بلوشه تحقیقات خود را در زمینة ایران باستان با جیمز دارمستتر * ایران شناس فرانسوی ، آغاز کرد. وی ابتدا در 1895، رساله ای با عنوان > فهرست جغرافیایی بلاد ایران در مجموعة تحقیقات مربوط به زبان و آثار تاریخی مصر و آشور < ( د.ترک ، ذیل ماده ) و سپس مقالات متعددی دربارة ایران باستان نوشت . بلوشه دو کتاب مهم نیز در حوزة ایران شناسی دارد : > فرهنگ پاره ای از قسمتهای اوستا چاپ جیمز دارمستتر < (آلانسُن 1901) و > تحقیق در باب دستور زبان پهلوی < (پاریس 1905؛ ایرانیکا ، همانجا؛ قزوینی ، 1325 ش ، ص 16ـ18). بلوشه در 1910 > مقدمه ای بر تاریخ مغولها < و یک سال بعد بخشی از جامع التواریخ رشیدالدین فضل الله همدانی را که شامل تاریخ اوکتای قاآن تا تیمور قاآن بود، منتشر کرد (قزوینی ، 1325 ش ، ص 16؛ د.ترک ؛ ایرانیکا ؛ دایرة المعارف فارسی ، همانجاها).

بلوشه در زمینة تاریخ و آثار باستانی چین و آسیای مرکزی و ترکیه نیز تحقیقات و تألیفاتی دارد (برای نمونه رجوع کنید به ایرانیکا ، همانجا). همچنین در تاریخ ادیان و مذاهب > معراج حضرت محمد ( صلی الله علیه وآله وسلم <) (1899)، و > منابع شرقی کمدی الهی (دانته ) < (1901) را به رشتة تحریر درآورده و مقالات متعددی در این زمینه به طبع رسانده است ( ایرانیکا ، همانجا).

بلوشه در زمینة نقاشیهای شرقی نیز تألیفاتی دارد. از جمله > نقاشیهای شرقی مجموعة پودزی < ؛
> فهرست اسامی یاد شده در چهار یادداشت در باب نقاشیهای شرقی < (1928)؛
> نقاشی اسلامی < ؛
> نقاشی در ایران < . او همچنین دربارة نقاشیها و تذهیبهای نسخه های خطی عربی و فارسی و ترکی کتابخانة ملی فرانسه آثاری تألیف کرده است (رجوع کنید به قزوینی ، 1325 ش ، ص 17ـ 18؛
د. ترک ، همانجا). تعدادی دیگر از آثار بلوشه بعد از فوتش ، با نظارت انجمن فرانسوی چاپ نسخ خطی مصوّر منتشر شد که در شناسایی بهتر تاریخ نقاشی ایران مؤثر بوده است ( ایرانیکا ، همانجا؛
برای نمونه مقالات مختلف بلوشه رجوع کنید به پیرسون ، فهرست ، ذیل ماده ).

بلوشه با دانشمندان ایرانی ، از جمله محمد قزوینی ، همکاری و مکاتبه داشت (قزوینی ، 1325 ش ، ص 10ـ14؛
همو، 1339، ص 5، پانویس 1؛
سحاب ، ص 67).

---

منابع :
(1) برنارد اورکاد، «ایرانشناسی در فرانسه »، در ایرانشناسی در اروپا و ژاپن ، ویراستة رودی متّی و نیکی کدّی ، ترجمة مرتضی اسعدی ، تهران 1371 ش ؛
(2) دانشنامة ایران و اسلام ، زیرنظر احسان یارشاطر، تهران 1354ـ1370 ش ، ذیل «ابن عَدیم » (نوشتة ب . لویس )؛
(3) دایرة المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران 1345ـ1374 ش ؛
(4) علی اکبر دهخدا، لغت نامه ، زیرنظر محمد معین ، تهران 1325ـ 1359 ش ؛
(5) ابوالقاسم سحاب ، فرهنگ خاورشناسان ، تهران 1356 ش ؛
(6) محمد قزوینی ، «ادگار بلوشه »، یادگار ، سال 2، ش 10 (خرداد 1325)؛
(7) همو، «نامة امیرتیمور گورگان به شارل ششم پادشاه فرانسه »، کاوه ، سال 2، ش 5، 1 رمضان 1339؛


(8) Encyclopaedia Iranica , s.v."Blochet"(by Francis Richard);
(9) J. D. Pearson, Index Islamicus: 1906-1955 , London 1974, index, s.v. "Blochet";
(10) TA , s.v. "Blochet, Edgard";
TDVIA ,

(11) s.v. "Blochet, Gabriel-Joseph Edgard" (by Mahmut H. ì akirog § lu).

/ سیدعلی موسوی /